Kraków. Badacze UJ w międzynarodowym pionierskim projekcie PANACEA

Pionierski projekt PANACEA, w który zaangażowany jest Instytut Psychologii UJ, a którego liderem jest Uniwersytet Boloński, uzyskał finansowanie w ramach programu ERASMUS+. Celem projektu jest zwiększenie wiedzy wśród studentów i studentek kierunków medycznych, naukowców i pracownic służby zdrowia na temat mechanizmów działania efektów placebo i nocebo. Ze strony UJ w projekcie udział bierze między innymi prof. Przemysław Bąbel, dyrektor Instytut Psychologii UJ i szef Zespołu Badania Bólu.

- Efekt placebo został dobrze opisany w literaturze naukowej. Upraszczając, polega on na złagodzeniu lub ustąpieniu objawów chorobowych po tym, jak przyjęliśmy nieaktywny farmakologicznie środek, na przykład tabletkę z cukru, chociaż lekarka poinformowała nas, że przyjmujemy aktywne lekarstwo. Jego przeciwieństwem jest efekt nocebo, który polega na wywołaniu objawów choroby lub ich pogorszeniu w wyniku zastosowania nieaktywnego leczenia - przypominają przedstawiciele UJ.

Dzięki projektowi PANACEA powstaną europejskie wytyczne i zalecenia dotyczące wykorzystania efektu placebo w terapii oraz łagodzenia efektu nocebo. Ponadto opracowane zostaną programy szkoleniowe, które mogą zostać włączone do uniwersyteckich studiów medycznych i pielęgniarskich w całej Europie.

- Za działanie placebo odpowiada szereg mechanizmów psychologicznych (głównie uczeniowych) i neurobiologicznych - wyjaśnia prof. Bąbel, który specjalizuje się w badaniach nad efektami placebo i nocebo. - Oba efekty mogą także towarzyszyć stosowaniu aktywnych form leczenia, wpływając na ich skuteczność. W tym kontekście szczególnie ważny jest efekt nocebo, który może zmniejszyć lub całkowicie znieść działanie zazwyczaj skutecznego środka, a co najmniej wywołać jego dodatkowe, negatywne skutki uboczne.

Jak tłumaczy profesor, na działanie placebo i nocebo wpływają między innymi wiedza pacjenta, jego dotychczasowe doświadczenia, oczekiwania i potrzeby, środowisko i kontekst kliniczny, charakter relacji między lekarzem a pacjentem, a także wiedza i oczekiwania lekarza lub terapeuty.

Z prowadzonych również w Polsce badań wiadomo, że nawet 95 proc. lekarzy pierwszego kontaktu przepisuje swoim pacjentom placebo. Jednak praktyka ta jest często wdrażana bez dogłębnego zrozumienia zjawiska, a ewentualne długofalowe negatywne skutki są niedoceniane. Jednym z przykładów jest rozprzestrzenianie się oporności na antybiotyki z powodu przepisywania tych leków na choroby wirusowe (na przykład na przeziębienie i grypę), dla których stanowią one placebo.

Zrozumienie mechanizmów kryjących się za efektami placebo i nocebo może jednak przynieść wiele korzyści w praktyce klinicznej - takich jak wzmocnienie działania leku lub ponowne rozważenie jego dawkowania. Efekt placebo może się okazać użytecznym narzędziem w sytuacjach, gdy nie ma skutecznego leczenia dla danej choroby. Z kolei efekt nocebo może mieć dla pacjentów szkodliwe konsekwencje, które uda się zminimalizować poprzez wdrożenie odpowiedniego działania.

- W ramach projektu chcemy szkolić przyszłych i obecnych pracowników i pracownice służby zdrowia w zakresie tego, jak i kiedy mogą sięgać po terapie oparte na placebo. Bardzo ważny jest przy tym aspekt etyczny - nie powinno się oszukiwać pacjentów co do charakteru zastosowanego leczenia. Na szczęście placebo działa nawet wtedy, kiedy pacjenci są świadomi, że otrzymują placebo - mówi prof. Bąbel. - Musimy też wiedzieć, jak uniknąć efektu nocebo lub ograniczyć jego siłę.

Jak podkreśla dyrektor Instytut Psychologii UJ i szef Zespołu Badania Bólu, stosowanie placebo w praktyce klinicznej musi być oparte na solidnych dowodach naukowych, stąd konieczność edukacji w tym zakresie.

W efekcie realizacji projektu PANACEA powstanie innowacyjna ścieżka dla studentów, młodych lekarzy, naukowców oraz pracowników służby zdrowia, która wyposaży ich w wiedzę na temat mechanizmów leżących u podstaw efektów placebo i nocebo. Dzięki międzynarodowej współpracy zostaną stworzone wspólne wytyczne dotyczące najlepszych praktyk w zakresie stosowania placebo w praktyce klinicznej

Projekt PANACEA jest koordynowany przez Uniwersytet Boloński (prof. K. Mattarozzi i dr A. Bagnis), a także obejmuje: Uniwersytet w Lejdzie (prof. A. Evers), Katholieke Universiteit Leuven (prof. J. Vlaeyen), Universidad Complutense De Madrid (prof. A. Portoles), Uniwersytet Jagielloński (prof. P. Bąbel, prof. A. Windak, dr M. Marek), Europejską Federację Bólu (EFIC) oraz RE2N srl. Partnerami projektu są: Una Europa, Włoskie Towarzystwo Medycyny Ogólnej, Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce, Society for Interdisciplinary Placebo Studies.

Dlaczego jesienią tak często chorujemy?