Kraków. Grobowce Cmentarza Rakowickiego: zabytkowe, piękne i... w opłakanym stanie

FLESZ - Będą zmiany w prawie dotyczącym cmentarzy i pochówków

Niektóre groby porasta mech albo kompletnie przykrył je bluszcz i pióropusze paproci. Zapadają się, rozsypują się ich elementy, od dawna już nie jest możliwe odczytanie, kto jest w nich pochowany. Nikt ich nie porządkuje.

„Cmentarz nie ma właściwej inwentaryzacji, ogrodnika, solidnego nadzoru konserwatorskiego, sprawnych służb porządkowych” - podsumowała ostatnio w mediach społecznościowych Monika Bogdanowska, była już wojewódzka konserwator zabytków. Jak się okazuje, gdy objęła to stanowisko ponad dwa lata temu, próbowała interweniować u władz Krakowa w sprawie tej nekropolii, za którą odpowiada Zarząd Cmentarzy Komunalnych.

- Napisałam wtedy pismo do pana prezydenta, podkreślając, że Cmentarz Rakowicki to obiekt wysokiej klasy i spoczywają tam tysiące ludzi, którzy tworzyli to miasto. Nie można liczyć tylko na OKRK i na to, że Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa będzie naprawiać nagrobek rocznie. Potrzeba dalszej wizji tego, jak to miejsce powinno wyglądać. I zwróciłam uwagę, że ten cmentarz nie ma podkładów geodezyjnych. To jest niepojęte, że miasto na zarządzanej przez siebie nieruchomości nie ma podkładów geodezyjnych, czyli nie wiadomo, co gdzie jest! Jest jakaś górka, na której leży blok kamienny, a my nie wiemy, czy tam jest jeden nagrobek, czy dwa, czy trzy - mówi nam Monika Bogdanowska.

Jak relacjonuje, interweniując w sprawie Rakowic zwróciła uwagę jeszcze na to, że kilka lat wcześniej ZCK zlecił opracowanie dotyczące zieleni na tym cmentarzu. Zostały ustalone pewne wytyczne, ale projekt nie powstał. Powód? Brak mapy geodezyjnej.

Monika Bogdanowska ma jasną wizję tego, jak powinno się zadbać o tę zabytkową nekropolię: - Najpierw trzeba zinwentaryzować to, co jest na cmentarzu, a potem sukcesywnie, alejka po alejce porządkować. Według byłej wojewódzkiej konserwator na Cmentarzu Rakowickim w większości potrzebne są proste prace kamieniarskie. Jej zdaniem powinno się zatrudnić na stałe trzy do czterech osób, które zajęłyby się takim porządkowaniem grobów.

Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie poproszony przez nas o przedstawienie swojego stanowiska na początek zaznacza, że w styczniu tego roku został przekształcony z zakładu budżetowego w jednostkę budżetową, co zreformowało kwestie organizacyjne i finansowe. Przykład - wysokość nakładów na remonty infrastruktury cmentarnej. W poprzednich siedmiu latach ZCK na remonty i konserwacje wydawał ok. 100-145 tys. zł rocznie, a w tym roku wydatki wynoszą blisko 2 mln złotych.

Jednak jeśli chodzi o grobowce na Cmentarzu Rakowickim, na liście zadań, które za te pieniądze są realizowane, widnieje tylko opracowanie dokumentacji projektowej remontu krypty Pomnika - Mauzoleum Poległych w czasie I wojny światowej.

Co do inwentaryzacji grobów na Cmentarzu Rakowickim, jest ona połączona z archiwizacją dokumentów wszystkich miejsc pochówku. Przedstawiciele ZCK podkreślają, że wymaga skrupulatnych czynności. I informują, że ostrożne szacunki wskazują obecnie na około 55 proc. zinwentaryzowanych miejsc pochówku na tym cmentarzu.

Dostajemy jednocześnie informację, że w latach 2009-10 wykonane zostało dla Cmentarza Rakowickiego opracowanie wykazu priorytetów konserwatorskich, czyli obiektów o wartości historycznej lub artystycznej oraz będących w złym stanie, wymagających najpilniejszej interwencji.

Efektem tego opracowania jest lista obiektów wytypowanych do konserwacji. - Zarówno nagrobków i grobowców osób znanych i zasłużonych dla Krakowa i Polski, jak i pomników nagrobnych „zwykłych mieszkańców miasta”, ale przedstawiających wartość artystyczną lub pozostających w złym lub bardzo złym stanie technicznym (z pominięciem nagrobków współczesnych, nawet jeśli znajdują się na grobach osób zasłużonych oraz nagrobków po renowacji lub znajdujących się w zadowalającym stanie technicznym) - informuje Patrycja Ćwikła z ZCK.

Do prac konserwatorskich wytypowano w sumie 420 nagrobków i ich zespołów, obejmujących łącznie 658 obiektów. Z tych wskazanych w opracowaniu poddano konserwacji 140 pomników nagrobnych, ok. 34 tablic epitafijnych z muru cmentarnego oraz częściowo zrealizowano remonty konserwatorskie przy kwaterach wojennych. Przedstawicielka ZCK dodaje, że na Cmentarzu Rakowickim realizowane są również prace konserwatorskie przy obiektach niewytypowanych w tamtym opracowaniu, ale których stan techniczny uległ pogorszeniu w ciągu ostatniej dekady, przy pomnikach nagrobnych wydobytych z ziemi w trakcie innych robót, przy grobowcach i nagrobkach których konserwację postulują różne środowiska (naukowe, zawodowe) z uwagi na zasługi osób pochowanych w grobach i wobec braku opiekunów, dysponentów grobów o wartości historycznej.

Realia ostatnich lat co do odnowy zabytkowych grobów na Rakowicach są następujące: w 2019 r. na zlecenie ZCK, dzięki środkom przyznanym przez SKOZK oraz pieniądzom z budżetu miasta, zajmowano się 12 pomnikami nagrobnymi (koszt prac ok. 300 tys. zł), w 2020 r. - prowadzono prace przy 26 nagrobkach i grobowcach (koszt - niecałe 500 tys. zł), a w tym roku - przy 18 zabytkowych grobowcach (koszt 437 tys. zł). W planach finansowych na 2022 rok są natomiast prace konserwatorskie przy 16 pomnikach nagrobnych na tym cmentarzu (w tym kontynuacja prac przy grobowcu Asnyków, rozpoczętych w br.), za ok. 320 tys. złotych.

W tym roku pilotażowo ZCK uruchomił środki na konserwacje zabytków, które zostały w latach ubiegłych poddane generalnej renowacji: oczyszczanie kamienia z fałszywej patyny, odglonienie, uzupełnienie drobnych ubytków, impregnację itp. Kwota na pilotaż w tym roku to niecałe 50 tys. zł, natomiast na lata 2022-24 ZCK na ten cel planuje przeznaczyć już 300 tys. zł. Kolejne 300 tys. zł w tym okresie popłynie na zabezpieczenie grobów, w tym zabytkowych, przed zniszczeniem. - W przypadku grobów zabytkowych chodzi o prace kamieniarskie i konserwatorskie w podstawowym zakresie, tak aby nie popadały w dalszą degradację w oczekiwaniu na kompleksową renowację - tłumaczy Patrycja Ćwikła.

Z nowości ZCK informuje jeszcze, że w tym roku wyodrębniono tu Dział Ochrony Zabytków, którego pracownicy mają wykształcenie w zakresie historii sztuki bądź uprawnienia konserwatorskie. Zarząd przyznaje, że liczba etatów w stosunku do zadań jest dalece niewystarczająca, „co jednak jest bolączką całej administracji publicznej” - jak dodano. ZCK ogłosił też nabór do innego wyodrębnionego działu - Działu Zieleni i Utrzymania Cmentarzy. Oczekiwane wykształcenie pracowników to ogrodnictwo, architektura krajobrazu lub leśnictwo.

- Wszystkie te działania mają charakter długofalowy i ich efekt będzie zależał w dużej mierze od zakresu finansowania, a - co jest oczywiste - budżet gminy ma swoje ograniczenia - zaznacza przedstawicielka ZCK.

Póki co 1 listopada każdy chętny może się włączyć w społeczną akcję ratowania zabytkowych nagrobków na Rakowicach - kwesta OKRK będzie trwała na Rakowicach od godz. 10.