Małopolanie docenieni za działania na rzecz ochrony pamięci o historii polskich Żydów

Czy opłaca się jeździć elektrykiem?

Sądecki Sztetl z Nowego Sącza, Magdalena Smoczyńska z Rabki i Michał Szaflarski z Czarnego Dunajca to pochodzący z Małopolski autorzy inicjatyw docenionych przez kapitułę Nagrody POLIN, ubiegać się o nią będą także Katarzyna Łaziuk z Mińska Mazowieckiego, Izabela Sekulska z Mielca oraz Zespół Szkół w Krzepicach.

- W gronie nominowanych znaleźli się ludzie, którzy działają z potrzeby serca lub poczucia misji, wkładając w to mnóstwo energii i czasu. Obok osób prywatnych, do finału konkursu kapituła zakwalifikowała także dwie organizacje. To pokazuje, że współpraca w działaniach na rzecz zachowania dziedzictwa polskich Żydów i wspólne stawianie oporu wobec obojętności i zapomnienia przynosi efekty – mówi Radosław Wójcik, kierownik konkursu Nagroda POLIN 2022.

Sądecki Sztetl od 11 lat propaguje ideę dialogu polsko-żydowskiego i pamięci o ofiarach Holokaustu wśród mieszkańców Nowego Sącza oraz na Sądecczyźnie. Jest jedyną tego typu organizacją w regionie działającą na dużą skalę na rzecz budowy relacji polsko-żydowskich, upamiętnienia miejsc związanych z ludnością żydowską i rocznic oraz popularyzowania wiedzy o historii sądeckich Żydów. W swoich działaniach podejmuje współpracę ze środowiskami żydowskimi w kraju i za granicą, organizacjami pozarządowymi, lokalnymi ośrodkami kultury, parafiami i władzami samorządowymi. Prowadzi także działania edukacyjne i upamiętniające.

Działacze Sądeckiego Sztetla zajmują się zbieraniem relacji ocalonych z Holokaustu i utrzymują kontakty z ich potomkami rozsianymi po całym świecie. Członkowie Sztetla pomagają rodzinom odszukać informacje o krewnych w zachowanych archiwaliach, tworząc własne archiwum społeczne świadectw i pamiątek po ocalonych i ofiarach. Od kilku lat rejestrują wspomnienia starszych Sądeczan, szczególnie wojenne. Obecnie organizacja posiada największe archiwum historii mówionej w regionie. Członkowie Sądeckiego Sztetlu przyjmują także wycieczki zorganizowane i indywidualne z Izraela, oferując oprowadzanie po miejscach pamięci i pomoc organizacyjną.

W 2022 roku, wspólnie z Fundacją Rodziny Popielów Centrum i partnerami, Sądecki Sztetl zorganizował obchody 80. rocznicy likwidacji getta w Nowym Sączu. Punktem kulminacyjnym obchodów było otwarcie miejsca pamięci na terenie byłego getta w Nowym Sączu, co było owocem pracy w ramach projektu „Ludzie Nie Liczby”. Członkowie Sądeckiego Sztetlu odpowiadali w projekcie m.in. za przygotowania imiennej listy niemal 12 000 Ofiar Holokaustu z Sądecczyzny.

Magdalena Smoczyńska, psycholożka i językoznawczyni, emerytowana profesorka Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także Instytutu Badań Edukacyjnych i Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, od 5 lat prowadzi badania nad losami około setki dzieci ocalałych z Zagłady, które latem 1945 roku trafiły do dwóch żydowskich domów dziecka w Rabce i w Zakopanem. Domy te, zorganizowane przez psycholożkę Lenę Kichler, musiały zostać zamknięte wskutek powtarzających się zbrojnych ataków ze strony członków antysemickiego podziemia. Po zamknięciu domu rabczańskiego 30 dzieci przewieziono do Zakopanego, a po kilku miesiącach Lena Kichler potajemnie wywiozła cały zakopiański dom dziecka do Francji, skąd po 3 latach trafiły do Izraela.

Badania Magdaleny Smoczyńskiej obejmują kwerendy w licznych archiwach i bazach danych, próby dotarcia do żyjących podopiecznych Leny Kichler, obecnie w wieku 80-95 lat, wielokrotne pobyty w Izraelu, w Stanach Zjednoczonych i Francji. W efekcie tych działań badaczka dotarła już do ponad 40 takich osób, z którymi przeprowadziła rozmowy. Obecnie pracuje nad książką „Lena Kichler i jej Dzieci”.

Z kolei Michał Szaflarski zaangażowany jest w działania mające na celu upamiętnienie Żydów z Czarnego Dunajca. Kilka lat temu rozpoczął akcję porządkowania tamtejszego cmentarza. W 2020 roku dołączył do projektu "Ludzie, Nie Liczby" prowadzonego przez Dariusza Popielę. W Czarnym Dunajcu stanął pomnik ofiar Zagłady z Czarnego Dunajca i okolic z tablicami zawierającymi nazwiska ofiar. Dziś miejsce to stanowi ważny punkt w pamięci rodzin i potomków ocalałych. Ogrodzony i uporządkowany cmentarz jest terenem, przy którym zatrzymują się wycieczki, a turyści mogą poznać tragiczną historię Żydów z Podhala.

Michał Szaflarski nawiązuje kontakty z potomkami Żydów zamieszkujących niegdyś region Czarnego Dunajca. W 2022 roku współorganizował obchody 80. rocznicy zagłady Żydów z Czarnego Dunajca i okolic z ich udziałem. Zajmuje się także zbieraniem i archiwizowaniem historii rodzin żydowskich z okolicy.

Ogłoszenie laureatów Nagrody POLIN 2022 nastąpi podczas uroczystej ceremonii w Muzeum.