Niezwykła kolekcja starożytności. Nowa wystawa stała w Arsenale Muzeum Książąt Czartoryskich

FLESZ - Gdzie najtaniej na wakacje?

Na jednym z plakatów zachęcających do odwiedzenia Galerii Sztuki Starożytnej w Arsenale Muzeum Czartoryskich znajduje się złoty kolczyk o zaskakującym kształcie, należący do grupy obiektów złotnictwa starożytnego, przed wojną licznie reprezentowanej w zbiorach Muzeum Książąt Czartoryskich. Kolekcja obejmowała niegdyś bransolety, naszyjniki, kolczyki, pierścienie i wisiorki wykonane przez mistrzów sztuki greckiej i rzymskiej.

Tuż przed wybuchem II wojny światowej, zadecydowano o podjęciu kroków mających uchronić zbiory muzealne przed wojenną zawieruchą.

- Wiosną 1939 roku, gdy nikt jeszcze nie wiedział, w jaki sposób będzie się rozwijało zagrożenie wojenne, ówczesny dyrektor, emerytowany generał Marian Kukiel zaproponował, by najcenniejsze obiekty ze zbiorów spakować w skrzynie i wywieźć do Sieniawy, majątku rodzinnego Czartoryskich. Liczył, że przesuniecie kolekcji na wschód, na tereny, które w jego przekonaniu miały być bezpieczniejsze, uchroni je od zniszczenia czy zagrabienia – wyjaśnia dr Dorota Gorzelany-Nowak, kuratorka Galerii Sztuki Starożytnej. - Taki krok podjęto wbrew ówczesnemu głównemu kustoszowi muzeum Stefanowi Komornickiemu oraz Marii Ludwice Czartoryskiej, których zdaniem wszystkie zbiory powinny pozostać w Muzeum w Krakowie.

Najcenniejsza część zbiorów została ewakuowana i ukryta w pałacu w Sieniawie. W zamurowanych skrzyniach znalazła się m.in. „Dama z gronostajem” Leonarda da Vinci, a także złota starożytna biżuteria.

Jednak już w połowie września 1939 r. Niemcy dotarli do Sieniawy, a także dowiedzieli się o skrytce, w której znalazły się przywiezione z Krakowa zabytki. Skrzynie zostały rozbite, a dzieła sztuki wyrzucono na ziemię – wówczas bezpowrotnie przepadło ponad 60 obiektów ze Szkatuły Królewskiej, złote monety, rozgrabieniu uległa wówczas większość kolekcji złotej biżuterii – do naszych czasów przetrwało zaledwie kilka sztuk, które są obecnie prezentowana są w Galerii Sztuki Starożytnej w Arsenale.

- Kuriozalność sytuacji polega na tym, że w momencie, kiedy Niemcy weszli do Krakowa, muzeum zostało zamknięte i przez cały okres wojny było bezpieczne. Żadnemu z obiektów, które zostały na miejscu w Krakowie, nic się nie stało. Co więcej, do muzeum w 1940 r. przewieziono także obiekty z innej kolekcji, właśnie po to, żeby były bezpieczne. Kustosz miał rację – dodaje kuratorka.

Do grupy cennych złotych wyrobów biżuteryjnych, które przetrwały, należą m.in. dwie wyjątkowe bransolety etruskie, pochodzące z przełomu VIII i VII w. p.n.e. - okresu, kiedy zaczyna się kształtować kultura etruska na terenie Italii; para niezwykłych kolczyków datowanych na IV w.p. n. e., z których jeden właśnie widnieje na plakacie zachęcającym do odwiedzenia wystawy, kolczyk typu łódkowatego z V w.p.n.e. i bransolety – jedna z nich misterna sztuka etruska, druga określana jako pompejańska.

Po remoncie i ponownym otwarciu Arsenał Muzeum Czartoryskich stał się miejscem ekspozycji wystawy stałej – zaaranżowanej na nowo Galerii Sztuk Starożytnej.

Główną część wystawy stanowi zbiór starożytności pozyskany przez księcia Władysława Czartoryskiego w drugiej połowie XIX w. Jego istotnym uzupełnieniem jest zespół 150 obiektów sztuki antycznej - rzymskich i greckich - Artura Potockiego, zakupiony od spadkobierców pod koniec ubiegłego roku.

W skali polskich zbiorów muzealnych stanowią one unikatowy zespół o wyjątkowym znaczeniu jakościowym, merytorycznym i kolekcjonerskim.