35-lecie reformy samorządowej

Mija 35 lat od pierwszych po wojnie wolnych i demokratycznych wyborów samorządowych w Polsce, które odbyły się 27 maja 1990 r. Prawo decydowania o części spraw publicznych dała gminom, w tym Krakowowi, Ustawa o samorządzie gminnym, uchwalona przez Sejm kilka miesięcy wcześniej, 8 marca 1990 r. Była to jedna z ważniejszych reform transformacji ustrojowej Polski po upadku komunizmu, milowy krok w budowaniu nowoczesnego samorządu.

Sesja nowo wybranej Rady Miasta Krakowa odbyła się 8 czerwca 1990 r. Pierwszym po zmianie ustrojowej prezydentem został 20 czerwca 1990 r. Jacek Woźniakowski. Kolejnymi prezydentami byli: Krzysztof Bachmiński (1991–1992), Józef Lassota (1992–1998), Andrzej Gołaś (1998–2002), Jacek Majchrowski (2002–2024) oraz Aleksander Miszalski (od 2024).

Jak wygląda nasze miasto po 35 latach od tej ważnej, dziejowej chwili?

W 1990 r. Kraków zamieszkiwało ok. 750,5 tys. osób, jego powierzchnia wynosiła 326,8 km. Z okresu PRL-u miasto wychodziło, zmagając się z problemami gospodarczymi, m.in. wysokim bezrobociem. Pilnych inwestycji wymagała m.in. infrastruktura drogowa, komunikacja, na rewitalizację czekało zabytkowe centrum Krakowa. Niedoinwestowane było szkolnictwo i kultura. Największym zakładem pracy w Krakowie była Huta im. Tadeusza Sendzimira (wcześniej Kombinat Metalurgiczny Huta im. Lenina, obecnie ArcelorMittal Poland SA Oddział w Krakowie). Huta jeszcze kilkanaście lat wcześniej zatrudniała ok. 40 tysięcy osób i produkowała 6,7 mln ton stali rocznie.

Autobusy, tramwaje, drogi

Rozpoczęło się powolne unowocześnianie Krakowa po okresie niedoborów. Pierwsze lata wciąż były przaśne, ogromny skok w rozwoju infrastruktury komunikacyjnej Kraków wykonał po 2004 r., czyli po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Odkąd stały się dostępne fundusze unijne, miasto zrealizowało ponad 420 projektów, a kwota ich dofinansowania do dzisiaj przekroczyła 5,1 mld zł. Dzięki tym pieniądzom zakupiono m.in. 300 autobusów, z czego prawie połowa to pojazdy elektryczne i hybrydowe. Kolejne unijne pieniądze pokryją też koszt zakupu pierwszych w taborze MPK SA autobusów wodorowych. Flota wzbogaciła się też o 144 nowe tramwaje, wybudowano i zmodernizowano ponad 30 km linii tramwajowych (m.in. oddana w 2023 r. linia z Krowodrzy Górki do Górki Narodowej). Budowane i planowane są kolejne trasy (obecnie od ul. Meissnera do Mistrzejowic).

Z udziałem środków unijnych miasto wybudowało i rozbudowało ponad 30 km dróg i aż 70 km ścieżek rowerowych. Ponad 100 obiektów użyteczności publicznej zostało poddanych termomodernizacji, co w konsekwencji znacznie zmniejszyło zużycie energii.

Uczelnie, przedszkola, szkoły

Kraków od stuleci był, i nadal jest, silnym ośrodkiem akademickim. W 1990 r. w krakowskich szkołach wyższych nauki pobierało prawie 48 tys. studentów, obecnie ich liczba przekracza 130 tys. (choć bywało nawet ponad 200 tys.). Łączna liczba studentów na Uniwersytecie Jagiellońskim wynosi ok. 32,8 tys., w AkademiiGórniczo-Hutniczej prawie 19 tys. Silną pozycję zbudowały też m.in. obchodzący w tym roku jubileusz 100-lecia istnienia Uniwersytet Ekonomiczny i Politechnika Krakowska (80 lat istnienia).

Wzrosła również liczba mieszkańców Krakowa, obecnie wynosi ona 803 201 osób, mimo że od 1990 r. powierzchnia miasta zwiększyła się zaledwie o 4,65 ha.

Z myślą o mieszkańcach Kraków poszerza ofertę edukacyjną. W roku szkolnym 2024/2025 działa tu 136 przedszkoli samorządowych (16,2 tys. dzieci), 129 szkół podstawowych (52,5 tys. uczniów) oraz 131 szkół ponadpodstawowych (36,8 tys. uczniów).

Muzea, stadiony, hale

W ciągu 35 lat przybyło wiele instytucji, m.in. Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK, Podziemia Rynku, Muzeum Podgórza, Muzeum Armii Krajowej, Cricoteka. W Krakowie są obecnie 82 placówki muzealne, w tym 19 to oddziały Muzeum Krakowa. Ofertę dopełniają TAURON Arena Kraków i Centrum Kongresowe ICE Kraków. Prężnie rozwija się Biblioteka Kraków, która ma obecnie 58 filii.

Sukcesywnie prowadzone są inwestycje w infrastrukturę sportową. W latach 2004–2011 powstał Stadion Miejski im. H. Reymana, nieco wcześniej (2009–2011), przebudowano stadion Cracovii. Nieopodal wzniesiono halę 100-lecia KS Cracovia z Centrum Sportu Osób Niepełnosprawnych. We wspomnianej TAURON Arenie Kraków, oprócz koncertów gwiazd odbywają się też zawody sportowe, m.in. rozgrywki piłki siatkowej i ręcznej mężczyzn rangi mistrzostw Europy i świata. W Krakowie działa 180 klubów sportowych.W ostatnich latach powstało 400 nowych i zmodernizowanych boisk w przeszło 200 wielofunkcyjnych kompleksach sportowych oraz 16 nowych obiektów halowych.

Start-upy, dziedzictwo

Dziś na szczęście próżno szukać w Krakowie i okolicy wielkich zakładów przemysłowych, staje się on natomiast od kilku lat miastem nowych technologii, jednym z głównych w Polsce ośrodków innowacji. Od lat działają tu znane firmy technologiczne, m.in. Motorola Solutions, IBM, Google, Cisco Systems czy Comarch. Wizytówką Krakowa stał się Zakład Termicznego Przetwarzania Odpadów, czyli ekospalarnia. Od 1997 r. działa specjalna strefa ekonomiczna w ramach Krakowskiego Parku Technologicznego.

Przez cały ten czas Kraków, dzięki m.in. nakładom na odnawianie zabytków pochodzącym m.in. z Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa, pozostaje miejscem atrakcyjnym dla turystów. Tylko w 2024 r. miasto odwiedziło 14,72 mln osób, w tym 2,33 mln z zagranicy. Kraków postrzegany jest przez nich jako kulturalna stolica Polski.

Smart city, innowacje, metro

Przed miastem stoją kolejne wyzwania. Zgodnie ze swoją strategią i ideą miast inteligentnych, Kraków jako nowoczesna metropolia chce w roku 2030 stać się silnym ośrodkiem nowej aktywności Polski w Europie. To tutaj mają być organizowane najważniejsze wydarzenia gospodarcze, naukowe i polityczne (sprzyja temu istnienie m.in. Centrum Kongresowego ICE czy Międzynarodowego Centrum Targowo-Kongresowego EXPO). Kraków stawia także na jak najlepsze zaspokojenie potrzeb mieszkańców poprzez m.in. budowę nowych dróg czy chodników, przede wszystkim tam, gdzie takich inwestycji dotychczas brakowało, czyli na obrzeżach miasta.

Najważniejszym jednak zadaniem dla samorządu w nadchodzących latach będzie budowa metra. Najbliższe miesiące będą kluczowe dla tej inwestycji – Miasto Kraków czeka na wydanie decyzji środowiskowej dla I etapu, czyli tunelu od Akademii Górniczo-Hutniczej do ronda Młyńskiego. Określony zostanie również ostateczny przebieg pierwszej linii. Wbicie pierwszej łopaty pod budowę metra to cel obecnych władz Krakowa na czele z urzędującym od roku prezydentem Aleksandrem Miszalskim.

Mieszkańcy, dialog, dzielnice

Kraków coraz mocniej stawia też na dialog z mieszkańcami i ich rolę w decydowaniu o rozwoju swojego otoczenia. W ramach Budżetu Obywatelskiego w tym roku do rozdysponowania jest 51 mln zł. Zgłoszono też rekordową liczbę 1152 projektów. To pokazuje, jak bardzo mieszkańcom Krakowa zależy na mieście, sąsiadach i wspólnej przestrzeni. Każdy projekt to wyraz troski o Kraków oraz dowód na to, że mieszkańcy potrafią się zjednoczyć dla wspólnego dobra. Wyrazem wsparcia dla aktywności mieszkańców jest również istotne zwiększenie budżetu rad dzielnic, najlepiej znających lokalne potrzeby.