Adam Heydel, wybitny krakowski ekonomista, uwieczniony na srebrnej monecie NBP

Adam Heydel został rozstrzelany przez Niemców

Adam Heydel, choć nie dane mu było żyć długo, należy do grona najciekawszych krakowskich umysłów ekonomicznych. W spadku pozostawił nam m.in.: „Podstawowe zagadnienia metodologiczne ekonomii”, „Przyczynowość w ekonomii”, „Kapitalizm i socjalizm wobec etyki”, „Pojęcie produktywności”, „Czy i jak wprowadzać liberalizm ekonomiczny" oraz „Myśli o kulturze”. Nie zapominając oczywiście o monografii „Jacek Malczewski. Człowiek i artysta”.

Przyszły ekonomista i wzięty publicysta polityczny urodził się 6 grudnia 1893 r. w Gardzienicach. Był absolwentem krakowskiego Gimnazjum im. Jana III Sobieskiego, studiował w Moskwie, Kijowie i Krakowie (ukończył prawo, a wykładał ekonomię). „Krytykował politykę sanacji, co przyczyniło się do zwolnienia go z pracy na UJ w 1933 r. Na uczelnię powrócił cztery lata później jako profesor zwyczajny” – zaznacza Grzegorz Jeż.

Kreśląc sylwetkę Heydla Grzegorz Jeż przypomina również, że był on „zadeklarowanym liberałem gospodarczym”. „Opowiadał się za ideą wolnego rynku i energicznie przeciwstawiał się polityce interwencyjnej państwa. Swój sprzeciw wobec nadmiernych regulacji argumentował ekonomicznie i politycznie, podkreślając, że gospodarcza działalność państwa na dłuższą metę będzie nieopłacalna, a ograniczenie praw jednostek przyniesie uwiąd demokracji parlamentarnej” - dodaje.

Wybuch II wojny światowej i napaść Niemiec na Polskę całkowicie wywrócił jego życie. 6 listopada 1939 r. został aresztowany przez Niemców – w ramach akcji Sonderaktion Krakau - i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Po zwolnieniu zaangażował się w tajne nauczanie, działał także w Związku Walki Zbrojnej. W 1941 r. został – wraz z bratem Wojciechem - aresztowany przez Gestapo. Najpierw przebywał w więzieniu w Skarżysku-Kamiennej, a następnie trafił do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. 14 marca 1941 r. baron Adam Heydel został rozstrzelany przez Niemców. Tego samego dnia w obozie zmarł na dyfteryt jego młodszy brat – baron Wojciech Heydel.

Na rewersie srebrnej dziesięciozłotówki przypomniano podobiznę wybitnego ekonomisty, a także daty jego urodzin i śmierci. „Praca i oszczędność okazują się więc dwoma zasadniczymi czynnikami wzbogacania” – ten cytat, pochodzący z dzieła „Kapitalizm i socjalizm wobec etyki”, zdobi awers wyjątkowej monety.

To już dziewiąta moneta - wyemitowana w nakładzie 10 000 sztuk - z cyklu „Wielcy polscy ekonomiści”. Do tej pory uhonorowano nimi: Adama Krzyżanowskiego, Ferdynanda Zweiga, Leopolda Caro, Stanisława Grabskiego, Stanisława Głąbińskiego, Romana Rybarskiego, Fryderyka Skarbka i Mikołaja Kopernika. Będzie, jak i wcześniejsze, wyjątkową ozdobą każdej kolekcji.

Adam Krzyżanowski ma także swoją monetę

„Bogactwo materialne samo przez się szczęścia nie zapewnia. Prawdziwie bogatymi są jedynie ci, którzy pojęli i stosują zasadę, że najpewniejszą drogą zapewnienia sobie szczęścia w życiu doczesnym jest skierowanie wszystkich swych wysiłków ku uszczęśliwieniu bliźnich. Postępowanie wedle tego moralnego drogowskazu jest jednak w pewnej mierze uwarunkowane posiadaniem bogactw materialnych.” – ten jakże aktualny i dzisiaj cytat pochodzi ze „Źródeł i symptomów wzbogacenia się nowoczesnych społeczeństw”. Wybito go na awersie monety poświęconej Adamowi Krzyżanowskiemu. Do obiegu trafiła 18 marca.

Na rewersie kolekcjonerskiej monety Narodowego Banku Polskiego widnieje zaś wizerunek Adama Krzyżanowskiego (1873-1963), nie tylko wybitnego ekonomisty, posła na Sejm, ale także uznanego prawnika, polityka, a także wykładowcy Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Po wybuchu II wojny światowej ekonomista został aresztowany przez Niemców i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Po zwolnieniu z obozu – w 1940 r. – zaangażował się w tajne nauczanie. Po wojnie był członkiem Krajowej Rady Narodowej, posłem na Sejm Ustawodawczy z ramienia Stronnictwa Demokratycznego, a działał także w Polskiej Akademii Umiejętności. Jego najważniejsze dzieła to: Pieniądz, Założenia ekonomiki, Nauka skarbowości, Pauperyzacja Polski współczesnej.

„Krzyżanowski był liderem krakowskiej szkoły ekonomicznej, łączył liberalizm gospodarczy z konserwatywną postawą polityczną. Zajmował się szerokim spektrum zagadnień ekonomicznych, wśród których należy wymienić kwestie polityki gospodarczej, historię doktryn ekonomicznych, rolę i znaczenie pieniądza, analizy demograficzne czy podstawy skarbowości” – przypomina Grzegorz Jeż w sylwetce poświęconej ekonomiście.

I dodaje: „Był typem myśliciela o dużym temperamencie, piszącym z zaangażowaniem i pasją. Podchodził z dystansem do zawiłych sporów teoretycznych, sprowadzając sztukę ekonomii do kilku zasadniczych prawd mających charakter zdroworozsądkowy”.

Ferdynand Zweig: Wolność jest najtańszą…

„Wolność jest najtańszą, najskuteczniejszą i najlepszą sztuką rządzenia i gospodarowania” – te znamienne słowa wybito tuż obok wizerunku Ferdynanda Zweiga (1896-1988) na rewersie srebrnej monety.

Na jej awers trafiły fragmenty dzieła „Cztery systemy ekonomii. Uniwersalizm – nacjonalizm – liberalizm – socjalizm”: „Liberalizm jest gloryfikacją zdrowych egoizmów, utrzymujących się w ramach prawnych, których realizacja daje optimum interesu społecznego i maksimum bogactwa. Żądza bogacenia się jest postulatem a zarazem założeniem myślenia liberalnego”.

Ferdynand Zweig studiował prawo i ekonomię na uniwersytetach w Wiedniu oraz Krakowie, a w okresie międzywojennym był szefem m.in. działu ekonomicznego słynnego Ilustrowanego Kuriera Codziennego. Był również uczniem i jednym z najbliższych współpracowników Adama Krzyżanowskiego.

„Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Wielkiej Brytanii, zaś w późniejszym okresie wykładał na uczelniach izraelskich. Na emigracji porzucił zainteresowania ekonomiczne, poświęcając się socjologii, w której to dziedzinie jego prace zyskały znaczący rozgłos. Nie wrócił już do Polski – przypomina Grzegorz Jeż.

Przy tej okazji przypomniano też jego najważniejsze dzieła: O programie gospodarczym Polski, wspomniany już Cztery systemy ekonomii. Uniwersalizm – nacjonalizm – liberalizm – socjalizm, a także The Economics of Consumersʼ Credit, Ekonomia i technika oraz Zmierzch czy odrodzenie liberalizmu.

Wielcy polscy ekonomiści w krakowskim oddziale NBP

Adam Krzyżanowski, Ferdynand Zweig i Adam Heydel – to oczywiście niejedyni wybitni polscy ekonomiści. Poświęcone im monety kolekcjonerskie mogą za to być doskonałą okazją do odwiedzenia krakowskiego Oddziału Okręgowego Narodowego Banku Polskiego przy ul. Basztowej 20.

Tam zaś, na specjalnej ekspozycji, poznamy nie tylko sylwetki osób mających największy wpływ na kształtowanie się polskiej myśli ekonomicznej, ale także nurty i kierunki, których byli przedstawicielami. Dowiemy się np., kto był reprezentantem nurtu historyczno-narodowego, neoklasyczno-liberalnego, katolickiego i solidaryzmu, czy też interwencjonistycznego. Wystawę w holu krakowskiego oddziału NBP można zwiedzać od poniedziałku do piątku w godz. 8–14, do 31 marca.

***

15 kwietnia wszystkich kolekcjonerów czeka kolejna gratka. Tego dnia Narodowy Bank Polski planuje wprowadzić do obiegu - z okazji 100. rocznicy III Powstania Śląskiego - srebrną monetę o nominale 10 zł oraz złotą monetę o nominale 200 zł.