Na cmentarzu żydowskim w Oświęcimiu rozpoczęły się poszukiwania grobu cadyka Dowa Berisza Frommera, który przewodniczył chasydzkiej wspólnocie w tym mieście w pierwszej połowie XIX wieku. Chasydzi chcą odbudować tutaj ohel, czyli rodzaj kapliczki, która stała nad miejscem jego pochówku.
W związku z tym w Oświęcimiu był Duvid Singer, działacz chasydzki z Nowego Jorku. – Jest to osoba, która zrobiła ogromnie dużo dla upamiętnienia śladów kultury żydowskiej w Polsce, w tym właśnie grobów cadyków. Ma do naszego kraju wielki sentyment. Jego dziadek był rabinem w polskim Pilznie – mówi Agnieszka Traczewska, producentka filmowa i fotograficzka, od 2006 r. tworząca serie zdjęć poświęconych chasydom przybywającym do Polski na groby cadyków. Towarzyszyła Duvidowi Singerowi podczas jego wizyty na oświęcimskim kirkucie, gdzie wstępnie szukał on śladów po grobie cadyka.
Jak podkreśla dr Artur Szyndler z Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu, Berisz Frommer, znany również jako Berisz Oszpiciner (Oszpicin to po hebrajsku Oświęcim) był pierwszym tutejszym cadykiem. Urodził się w Chrzanowie, a od 1828 r. mieszkał w Oświęcimiu i tutaj też zmarł 15 maja 1838 r.
Skąd to nagłe zainteresowanie cadykiem Frommerem i chęć odbudowy jego ohelu? – Groby cadyków są miejscami kultu religijnego chasydów, którzy odwiedzają je przy okazji rocznic śmierci – mówi Artur Szyndler.
Tak jest m.in. w Nowym Sączu, Bobowej, Leżajsku, gdzie na groby cadyków przyjeżdżają Żydzi z całego świata.
W Centrum przyznają, że nie udało się im napotkać zbyt wiele informacji o cadyku Frommerze. Wiadomo jeszcze, że napisana przez niego rozprawa „Diwrei Cadikim” ukazała się już po jego śmierci.
Na pewno jednak przetrwał w opowieściach chasydzkich, czego dowodem jest twórczość chasydzkiego barda Shlomo Carlebacha. W jednym z z utworów pt. „Chaskele”, wydanym w roku 1998 r., śpiewa m.in. zarówno o Beriszu Oszpicenerze, jak i o samym Oświęcimiu – dodaje Artur Szyndler.
Ohel cadyka chcą odbudować chasydzi ze wspólnoty Satmar. – Z relacji świadków z tamtego okresu, jakie uzyskał Duvid Singer, wynika, że ohel cadyka Frommera znajdował się po prawej stronie od wejścia na cmentarz – mówi Agnieszka Traczewska. Poza tym niewiele więcej wiadomo.
Problem w tym, że cmentarz żydowski w Oświęcimiu został całkowicie zniszczony przez Niemców podczas drugiej wojny światowej. – Obecnie jest on mniejszy niż w okresie międzywojennym – zauważa Artur Szyndler. Część kirkutu Niemcy przeznaczyli pod budowę drogi prowadzącej do fabryki IG Farben (obecnie ul. Dąbrowskiego). Cmentarz ostatecznie zamknięto w 1941 roku, po wysiedleniach ludności żydowskiej z Oświęcimia.
W tej chwili jest tutaj ok. 1000 symbolicznych nagrobków, ale na pewno część jest umieszczona w przypadkowych miejscach. Jest tutaj m.in. ohel Szymona Klugera, zmarłego w 2000 r., ostatniego żydowskiego mieszkańca Oświęcimia, oraz ohel rodziny Scharfów, odbudowany przez jednego z potomków Ashera Scharfa z Nowego Jorku. Jest także grób Rudolfa Haberfelda, współwłaściciela słynnej oświęcimskiej fabryki wódek i likierów.
Duvid Singer po pierwszej wizycie na cmentarzu powiedział, że jest dobrej myśli co do rezultatu poszukiwań grobu cadyka. – Do poszukiwań chce wykorzystać m.in. zdjęcia lotnicze amerykańskiego lotnictwa oraz georadaru– dodaje Agnieszka Traczewska.
Wzór pobożności
- Chasydzi w j. hebrajskim oznaczają ludzi pobożnych, bogobojnych, czystych, uczniów cadyka.
Jest to ruch religijny o charakterze mistycznym, powstały w łonie judaizmu.
- Cadyk to charyzmatyczny przywódca odłamu judaizmu – chasydyzmu, zwany też rebe.
Cadyk był dla wspólnoty wzorem pobożności, pokory i sprawiedliwości. Cadykowie byli otaczani powszechną czcią, ze względu na przypisywaną im zdolność czynienia cudów
i uzdrawiania. Także po śmierci ich groby przyciągają licznych pielgrzymów. Na świecie istnieje wiele dynastii cadyków, żyjących w żydowskiej diasporze.
- Początki osadnictwa żydowskiego na terenie Oświęcimia datuje się na pierwszą połowę XVI w.
W 1549 r. król Kazimierz Jagiellończyk potwierdził dawne przywileje nadane Żydom, których osadnictwo skupione było wokół zamku, w północnej części miasta. Z czasem zaczęli osiedlać się wokół rynku. Okresem największego rozwoju Żydów oświęcimskich była druga połowa XVI i pierwsza połowa XVII w.
