Chasydzi chcą odnaleźć na cmentarzu w Oświęcimiu grób cadyka

Na cmentarzu żydowskim w Oświęcimiu rozpoczęły się poszukiwania grobu cadyka Dowa Berisza Frommera, który przewodniczył chasydzkiej wspólnocie w tym mieście w pierwszej połowie XIX wieku. Chasydzi chcą odbudować tutaj ohel, czyli rodzaj kapliczki, która stała nad miejscem jego pochówku.
W związku z tym w Oświęcimiu był Duvid Singer, działacz chasydzki z Nowego Jorku. – Jest to osoba, która zrobiła ogromnie dużo dla upamiętnienia śladów kultury żydowskiej w Polsce, w tym właśnie grobów cadyków. Ma do naszego kraju wielki sentyment. Jego dziadek był rabinem w polskim Pilznie – mówi Agnieszka Traczewska, producentka filmowa i fotograficzka, od 2006 r. tworząca serie zdjęć poświęconych chasydom przybywającym do Polski na groby cadyków. Towarzyszyła Duvi­dowi Singerowi podczas jego wizyty na oświęcimskim kirkucie, gdzie wstępnie szukał on śladów po grobie cadyka.
Jak podkreśla dr Artur Szyn­dler z Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu, Berisz Frommer, znany również jako Berisz Oszpi­ciner (Oszpicin to po hebrajsku Oświęcim) był pierwszym tutejszym cadykiem. Urodził się w Chrzanowie, a od 1828 r. mieszkał w Oświęcimiu i tutaj też zmarł 15 maja 1838 r.
Skąd to nagłe zainteresowanie cadykiem Frommerem i chęć odbudowy jego ohelu? – Groby cadyków są miejscami kultu religijnego chasydów, którzy od­wiedzają je przy okazji rocznic śmierci – mówi Artur Szyndler.
Tak jest m.in. w Nowym Sączu, Bobowej, Leżajsku, gdzie na groby cadyków przyjeżdżają Żydzi z całego świata.
W Centrum przyznają, że nie udało się im napotkać zbyt wiele informacji o cadyku From­merze. Wiadomo jeszcze, że napisana przez niego rozprawa „Diwrei Cadikim” ukazała się już po jego śmierci.
Na pewno jednak przetrwał w opowieściach chasydzkich, czego dowodem jest twórczość chasydzkiego barda Shlomo Carlebacha. W jednym z z utworów pt. „Chaskele”, wydanym w roku 1998 r., śpiewa m.in. zarówno o Beriszu Oszpicenerze, jak i o samym Oświęcimiu – dodaje Artur Szyndler.
Ohel cadyka chcą odbudować chasydzi ze wspólnoty Satmar. – Z relacji świadków z tamtego okresu, jakie uzyskał Duvid Singer, wynika, że ohel cadyka Frommera znajdował się po prawej stronie od wejścia na cmentarz – mówi Agnieszka Traczewska. Poza tym niewiele więcej wiadomo.
Problem w tym, że cmentarz żydowski w Oświęcimiu został całkowicie zniszczony przez Niemców podczas drugiej wojny światowej. – Obecnie jest on mniejszy niż w okresie międzywojennym – zauważa Artur Szyndler. Część kirkutu Niemcy przeznaczyli pod budowę drogi prowadzącej do fabryki IG Farben (obecnie ul. Dąbrowskiego). Cmentarz ostatecznie zamknięto w 1941 roku, po wysiedleniach ludności żydowskiej z Oświęcimia.
W tej chwili jest tutaj ok. 1000 symbolicznych nagrobków, ale na pewno część jest umieszczona w przypadkowych miejscach. Jest tutaj m.in. ohel Szymona Klugera, zmarłego w 2000 r., ostatniego żydowskiego mieszkańca Oświęcimia, oraz ohel rodziny Scharfów, odbudowany przez jednego z potomków Ashera Scharfa z Nowego Jorku. Jest także grób Rudolfa Haber­felda, współwłaściciela słynnej oświęcimskiej fabryki wódek i likierów.
Duvid Singer po pierwszej wizycie na cmentarzu powiedział, że jest dobrej myśli co do rezultatu poszukiwań grobu cadyka. – Do poszukiwań chce wykorzystać m.in. zdjęcia lotnicze amerykańskiego lotnictwa oraz georadaru– dodaje Agnieszka Traczewska.

Wzór pobożności

- Chasydzi w j. hebrajskim oznaczają ludzi pobożnych, bogobojnych, czystych, uczniów cadyka.
Jest to ruch religijny o charakterze mistycznym, powstały w łonie judaizmu.
- Cadyk to charyzmatyczny przywódca odłamu judaizmu – chasydyzmu, zwany też rebe.
Cadyk był dla wspólnoty wzorem pobożności, pokory i sprawiedliwości. Cadykowie byli otaczani powszechną czcią, ze względu na przypisywaną im zdolność czynienia cudów
i uzdrawiania. Także po śmierci ich groby przyciągają licznych pielgrzymów. Na świecie istnieje wiele dynastii cadyków, żyjących w żydowskiej diasporze.
- Początki osadnictwa żydowskiego na terenie Oświęcimia datuje się na pierwszą połowę XVI w.
W 1549 r. król Kazimierz Jagiellończyk potwierdził dawne przywileje nadane Żydom, których osadnictwo skupione było wokół zamku, w północnej części miasta. Z czasem zaczęli osiedlać się wokół rynku. Okresem największego rozwoju Żydów oświęcimskich była druga połowa XVI i pierwsza połowa XVII w.