Dzieje gorlickiego samorządu miejskiego sięgają XV wieku

Przypadająca w obecnym roku 25. rocznica odrodzenia samorządności jest okazją do przedstawienia dziejów samorządu miasta Gorlic, którego początki sięgają XV w., kiedy po zabiegach właściciela Dersława II Karwacjana nasze miasto otrzymało prawo magdeburskie.

Marcin Piąkosz, pierwszy wójt Gorlic
Najważniejszym urzędem w mieście był urząd wójta, a naczelną władzą była rada, w której członkostwo było dożywotnie. W Gorlicach w skład rady wchodził burmistrz, który stał na jej czele, i trzech rajców. Na kształtowanie się rady miasta w Gorlicach decydujący wpływ mieli właściciele grodu oraz starsi cechowi z racji swych pozycji w mieście. Rada była łącznikiem między pospólstwem a właścicielem miasta.

Drugą obok rady, bardzo ważną instytucją, sprawującą władzę w mieście była ława. Ława miejska była sądem wyrokującym według prawa niemieckiego. Pierwszym znanym z imienia i nazwiska burmistrzem Gorlic jest Marcin Piąkosz, a rajcami Stanisław Leśny, Szymon Bogusz i Jan Czelej, którzy występują w dokumencie ze stycznia 1542 r. potwierdzającym przywileje mieszczan gorlickich. Kolejnym burmistrzem Gorlic, którego nazwisko podają źródła historyczne, był Sebastian Kamieński występujący w księgach grodzkich bieckich w zeznaniach gorlickiego pisarza miejskiego Jędrzeja Kuny.

Opisując działalność samorządu miejskiego mającego na celu uchronienie miasta przed Szwedami w 1655 r., twierdził, że "przed spaleniem Gorlic burmistrz gorlicki Sebastian Kamieński z polecenia dziedziczki Marianny Rylskiej, z każdego domu wybierał po jednym talarze celnym. Gdyśmy się pytali i wiedzieć chcieli, na co to składamy, powiedział nam, iż na składkę Szwedom".

Miasto czasu kontrreformacji
W opisywanym czasie kontrreformacji, kiedy miasto należało do dwóch właścicieli o różnych poglądach religijnych sprawy samorządowe regulowała intercyza oblatowana w księgach grodzkich bieckich 10 listopada 1608 roku.

Mówiła ona, że "urząd miejski z porządkiem, wedle dawnego zwyczaju, ma byćjeden i nierozerwalny, a przysięgi rajców i wójta obydwaj panowie obierać mają" oraz dochody z "ratusza" mają być wspólne. Taki stan rzeczy trwał aż do początków XVIII w., kiedy Gorlice przechodzą w ręce jednego właściciela Stanisława Łętowskiego, z którego synem Aleksandrem mieszczaństwo gorlickie reprezentowane przez magistrat weszło w konflikt w związku ze systematycznym zwiększaniem świadczeń i ucisk fiskalny, który był przyczyną spadku liczebności mistrzów cechowych i zubożenia rzemieślników. Doprowadziło to do procesu w grudniu 1784 r. przed komisarzem cyrkułu dukielskiego.

Z małego miasteczka w stolicę płótna
Poprawa stosunków między magistratem gorlickim a właścicielem miasta nastąpiła dopiero na początku XIX w., kiedy Gorlice przeszły w posiadanie rodziny Stadnickich. Wtedy to dzięki dobrej koniunkturze na płótno Gorlice przekształciły się w najludniejsze i najbogatsze miasto cyrkułu jasielskiego, zwiększając liczbę mieszkańców i dochody, dzięki którym miasto było stać na prywatnego chirurga, dystryktowego lekarza i 3-klasowe szkoły trywialne.

Wzbogaceni na handlu płótnem mieszczanie gorliccy na ręce dziedzica hrabiego Jana Stadnickiego złożyli 14 lutego 1814 r. "Projekt w sprawie oczynszowania mieszczan gorlickich". Uczynili to "wybrani Mężowie Miasta Gorlic imieniem całego pospólstwa, a to Tomasz Danilewicz, Józef Dudrewicz, Szczepan Kotecki, Franciszek Kosibowicz, Piotr Stawiarski, Franciszek Kosibowicz".

Wybory samorządowe co trzy lata
W 1834 r. władze miejskie skupione w magistracie gorlickim składały się z burmistrza, pisarza miejskiego, kasjera, kontrolera, lekarza, akuszerki i 3 policjantów. Dziesięć lat później skład magistratu poszerzył się o kancelistę, rewizora policyjnego, woźnego, a liczba policjantów wzrosła do sześciu.
Taki stan rzeczy trwał do 1866 r., kiedy to weszła w życie ustawa o samorządzie miejskim. Zakładała ona wybory do wszystkich organów samorządowych co trzy lata. Pierwszym gorlickim burmistrzem wybranym według ordynacji z 1866 r. był Antoni Radler, który przewodniczył gorlickiemu samorządowi do 1868 r. Reprezentował on 3383 mieszkańców zamieszkałych w 352 domach i zarządzał majątkiem miasta wynoszącym 131 000 złr. oraz dochodem rocznym 11 300 zł.

Dochód ten stale wzrastał w drugiej połowie XIX w. dzięki szybkiemu rozwojowi przemysłu naftowego, a trzeba wiedzieć, że tylko na terenie samych Gorlic w 1887 r. były cztery rafinerie nafty. I tak dochód w 1886 r. w budżecie miasta wynosił 19 535 złr., by wzrosnąć w 1910 r. do sumy 200 845 koron. W tym miejscu warto wspomnieć o najbardziej zasłużonym burmistrzu Gorlic końca XIX w. Wojciechu Biechońskim, który kierował pracami samorządu gorlickiego w latach 1887-1902.

W okresie jego rządów udało się zrealizować wiele przedsięwzięć istniejących do dziś, jak choćby: oddanie do użytku szpitala powiatowego w 1898 r. bursy polskiej i ruskiej dla młodzieży, skanalizowanie centralnej części miasta czy też utwardzenie kamieniami niektórych ulic w mieście. Jako członek Okręgowej Rady Szkolnej usilnie starał się o założenie w Gorlicach średniej szkoły zawodowej i ogólnokształcącej z językiem polskim jako wykładowym. Trwałą pamiątką po okresie jego rządów w mieście jest park miejski.

Burmistrz i jego jedenastu podwładnych
W przededniu I wojny światowej Rada Miejska Gorlic liczyła 36 radnych i obradowała raz w miesiącu. Do jej zadań należało podejmowanie uchwał w sprawach budżetu, podatków komunalnych, opłat targowych, rozpatrywanie sprawozdań z działalności magistratu, który był organem wykonawczym Rady Miejskiej. Udzielała też absolutorium burmistrzowi miasta, który miał do dyspozycji 11 pracowników, a to: sekretarza zarządu, rachmistrza, kasjera, referenta podatkowego, budowniczego, inspektora straży porządkowej, lekarza miejskiego, weterynarza, kancelistę, woźnego i stróża budynków miejskich.

Prawie wszyscy oni po wybuchu I wojny światowej opuścili miasto Gorlice, przekazując zarząd spraw miejskich i opiekę nad ludnością miasta księdzu Bronisławowi Świeykowskiemu. Jako komisarz rządowy kierował pracą Tymczasowego Zarządu miasta Gorlic. Zarząd ten starał się podczas trwających działań wojennych i zaraz po ich zakończeniu zabezpieczyć mieszkańcom w miarę normalne życie, m.in. podejmując uchwałę o emisji bonów, których pierwsza emisja weszła do obrotu 15 maja 1919 r.

Walka o pieniądze na odbudowę miasta
Ks. Bronisław Świeykowski był burmistrzem do 31 maja 1920 r., kiedy złożył rezygnację. Zastąpił go na tym stanowisku Franciszek Kosiba, który piastował to stanowisko do wyborów w 1921 r. Wtedy to w oparciu o konstytucję marcową dokonano wyboru 48-osobowej Miejskiej Rady w Gorlicach, a na burmistrza powołano Kazimierza Murdzińskiego. Pełnił on tę funkcję do 1934 r., kiedy to zastąpił go Andrzej Kwaskowski.

Okres międzywojenny działalności gorlickiego gorlickiego samorządu miejskiego to czas walki o pieniądze z budżetu państwa na odbudowę miasta, o przyłączenie Gorlic do Centralnego Okręgu Przemysłowego oraz o włączenie do głównej podkarpackiej linii kolejowej, czemu dali wyraz gorliccy radni w "Krótkim memorandum o najpilniejszych potrzebach miasta Gorlic" skierowanym do rządu Rzeczpospolitej Polskiej w dniu 18 maja 1938 r. Wybuch II wojny światowej na pół wieku przerwał działalność rady miasta, której wybór oparty był o idee samorządu terytorialnego. Jej odrodzenie na zasadach obywatelskich nastąpiło 27 maja 1990 r.