Krym, przepiękna kraina, przez wieki targana niepokojami

Ma na Krymie znajomych, którzy po zdarzeniach na Majdanie wyszli na ulice demonstrować, że nie chcą większej ingerencji Kijowa w ich sprawy.

- Chcieli tylko większej swobody - mówi Nagirnyj. - Nie sądzili, że dadzą pretekst Rosjanom. Że ci naprawdę mogą na Krym wkroczyć. Że to może tak się skończyć.

Kusząca kraina
Historia przez wieki pisała na Krymie fascynujące scenariusze. Półwysep po kolei przechodził z rąk koczowniczych azjatyckich ludów, Greków, Rzymian, Cesarstwa Bizantyjskiego, Tatarów, Turcji, Rosji i wreszcie - Ukrainy.

Krym zamieszkiwano już tysiące lat przed Chrystusem. Jako pierwszych źródła historyczne wymieniają Taurów - koczowniczy lud irański. Więcej informacji zachowało się o Scytach, którzy w VII wieku przed naszą erą stworzyli państwo z prawdziwego zdarzenia. Przetrwali na półwyspie do IV w. Pozostałości ich stolicy Neapolu Scytyjskiego do dziś można podziwiać.
Gdy na północy półwyspu Scytowie tworzyli swoje państwo, na południu pojawili się Grecy. Założyli miasta Chersonez Taurydzki (okolice dzisiejszego Sewastopola) i Pantikapajon (teraz Kercz) oraz Królestwo Bosporańskie.

Piękne tereny z łagodnym klimatem, położone nad idealnym do żeglugi Morzem Czarnym, kusiły kolejne ludy. Krym najeżdżały m.in. wojska Aleksandra Macedońskiego, Sarmaci, królestwo Pontu, Hunowie. Od VI wieku wpływy zdobyło Cesarstwo Bizantyńskie. Dla cesarzy szczególnie ważny był Chersonez. Wokół wybudowali liczne fortyfikacje.
Pod koniec VII wieku na Krym dotarły plemiona Chazarów - ludu pochodzenia tureckiego. Łatwo dogadali się z greckimi mieszkańcami półwyspu i wspólnie wystąpili przeciw Bizancjum - jego ówczesny cesarz Justynian II dokonywał rzezi na ludności krymskich miast, której zarzucał zdradę.

Era Tatarów
W XIII w. Krym opanowali Mongołowie, nazwani później Tatarami. Włączyli półwysep do państwa Złotej Ordy, które rozpadło się w 1427 r. Wtedy powstał Chanat Krymski. W tym samym stuleciu Turcy zajęli południową część półwyspu. Chanowie tatarscy przyjęli zwierzchnictwo sułtanów Turcji, zachowując jednak wiele swobody. Tworzyli potężne państwo, przed którym drżała połowa Europy. Podporządkowali sobie wszystkie ordy. Stolica w Bachczysaraju słynęła z niezwykłego przepychu i okrucieństwa jej władców.

O sile krymskich Tatarów wielokroć przekonali się Polacy. Łupieżcze tatarskie najazdy od XV do XVII w. niszczyły Rzeczpospolitą, której krańce sięgały wtedy Morza Czarnego. Orda wspierała tureckie wyprawy na Polskę. Sąsiadowali z nią Kozacy zaporoscy, zamieszkujący dawne kresy państwa polskiego.

Chanat przetrwał do XVIII wieku, kiedy ostatni chan Sahin Girej przyjął zwierzchnictwo Rosji, a potem oficjalnie złożył urząd. Carowie rosyjscy masowo wysiedlali z Krymu Tatarów i Turków. W połowie XIX w. półwysep stał się areną wielkiego konfliktu zbrojnego pomiędzy Rosją a sprzymierzonymi siłami Wielkiej Brytanii, Francji i Sardynii. Wojna krymska trwała w latach 1853-1856, była pierwszym konfliktem zbrojnym opisywanym na bieżąco w prasie i fotografowanym.

Pretekstem były sprawy religijne. Car Mikołaj I, młodszy (wykazujący się mniejszą intuicją polityczną) brat Aleksandra I, zażądał od Turków, żeby Rosjanie mogli opiekować się miejscami świętymi w Palestynie. Naprawdę chodziło o poszerzenie strefy wpływów, do czego nie chciały dopuścić Wielka Brytania i Francja.

- Car Mikołaj nie miał pojęcia, w co się ładuje: tej wojny Rosja nie mogła wygrać - ocenia dr Nagirnyj. - Ale siłom sprzymierzonym również nie było łatwo. Brytyjczycy myśleli, że zajęcie Sewastopola to kwestia chwili. Tymczasem Rosjanie opierali się przez rok, wybijając tysiące najlepszych angielskich żołnierzy. Z tamtego czasu pochodzi nazwa czapki "bałakława", która ma otwory na oczy i usta. To od krymskiej miejscowości, gdzie rozgrywała się wojna. Anglików takie czapki chroniły przed zimnem.

Choć ostatecznie siły sprzymierzone zdobyły Krym, to nie miały sił, żeby dalej iść wgłąb Rosji i podyktować carowi surowe warunki pokoju. Rosja pomimo porażki zachowała wpływy na Krymie.

Nikita, coś ty zrobił
Na przełomie XIX i XX wieku Rosjanie na dobre zadomowili się na Krymie. W Sewastopolu powstała silna baza Floty Czarnomorskiej. Do historii przeszedł m.in. bunt marynarzy pancernika "Potiomkin" podczas rewolucji 1905 r. Kilkadziesiąt lat później oblężenie Sewastopola stało się jednym z symboli walki Armii Czerwonej przeciw wojskom niemieckim, które na krótko zajęły Krym po ataku na Związek Radziecki.

Kiedy Stalin odzyskał władzę na półwyspie, natychmiast postanowili ukarać ludność tatarską za - jak twierdził - kolaborację z Niemcami. W 1944 roku przeprowadzono masowe wysiedlenia Tatarów.

Dziesięć lat później Nikita Chruszczow, nowy I sekretarz radzieckiej partii komunistycznej (z pochodzenia Ukrainiec), zdobył się na hojny gest. Z okazji 300-lecia Ugody Perejasławskiej, w której zbuntowani Kozacy zaporoscy uznali zwierzchnictwo Moskwy, postanowił podarować Krym Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej. W scentralizowanym państwie komunistycznym nie miało to większego znaczenia. Sytuacja zmieniła się w latach 90. XX w., po rozpadzie ZSRR.

Autonomia krymska
W 1991 r. Ukraina ogłosiła niepodległość. Rosjanie stanowiący większość mieszkańców zgłaszali chęć powrotu do Rosji. Ceną za zachowanie Półwyspu Krymskiego w granicach ukraińskiego państwa była zgoda na daleko idącą autonomię i zachowanie bazy rosyjskiej Floty Czarnomorskiej w Sewastopolu. W ten sposób powstała republika krymska z własnym parlamentem. Sam Sewastopol uzyskał status miasta pod bezpośrednim zwierzchnictwem władz w Kijowie. Równocześnie rozpoczęły się powroty Tatarów.

- Chruszczow nie zdawał sobie sprawy, jakie jego decyzja może mieć konsekwencje - mówi prof. Andrzej Chwalba, historyk z UJ. - Gdyby nie gest hojności w 1954 roku, konfliktu na Krymie pewnie dzisiaj by nie było.

Napisz do autorki:
[email protected]

Codziennie rano najświeższe informacje z Krakowa prosto na Twoją skrzynkę e-mail. Zapisz się do newslettera!
"Gazeta Krakowska" na Twitterze i Google+