Początki żydowskiego osadnictwa w Oświęcimiu
Pierwsi Żydzi pojawili się w Oświęcimiu w II poł. XVI w., tworząc gminę wyznaniową z  synagogą i cmentarzem. Ich stabilną sytuację prawną i ekonomiczną określały przywileje, wydawane przez kolejnych polskich władców.
Podstawą utrzymania oświęcimskich Żydów był handel (m.in. solą, przyprawami orientalnymi, takimi jak szafran i pieprz) oraz dochody z produkcji alkoholu i dzierżawy karczm.
Wiek XVI był okresem kształtowania się relacji z nieżydowskim otoczeniem i pierwszych konfliktów na tle religijnym oraz ekonomicznym, czego odbiciem były pojawiające się oskarżenia Żydów o rzekomą profanację hostii oraz wydany w 1563 roku zakaz osiedlania się kolejnych Żydów w mieście.

Świadectwo transakcji, zawartej pomiędzy chrześcijaninem Janem Piotraszowskim, a oświęcimskimi Żydami.

Piotraszowski postanowił przekazać swój dom i ziemię na rzecz społeczności żydowskiej Oświęcimia pod budowę synagogi i cmentarza. Dzięki tej transakcji, w II poł. XVI w. powstała w mieście samodzielna gmina żydowska (dokument z Archiwum Akt Dawnych).

Najstarszy zachowany nagrobek żydowski (hebr. macewa) z Oświęcimia

Pochowany pod nim Abraham Aba był rabinem i zmarł w 1757 roku.
Tekst w języku hebrajskim brzmi: Abraham wrócił do swojego miejsca; Tu pochowany Mąż prawy wśród filantropów, który chodził po drodze dobrych ludzi; Szanowany pan i rabi Abraham Aba, syn pana Aszera Zeliga, zmarł w dobrej sławie, w czwartek dnia 7 miesiąca cheszwan; Niech jego dusza będzie zawiązana w węzeł żywota wiecznego.

Zagłada
3 września 1939 roku wojska niemieckie zajęły Oświęcim. Nazwę miasta zmieniono na Auschwitz i włączono je do III Rzeszy Niemieckiej. Żydzi zostali poddani surowym represjom – nakazano im noszenie opasek, skonfiskowano przedsiębiorstwa i zmuszono do pracy niewolniczej (na zdjęciu). Z niemieckiego nakazu utworzono Radę Żydowską. W 1940 roku rozpoczęły się deportacje Żydów do obozów pracy, a warunki w samym mieście uległy pogorszeniu wskutek koncentracji ludności żydowskiej z okolic.
W marcu i kwietniu 1941 roku Żydzi zostali wysiedleni z Oświęcimia do gett: w Będzinie, Chrzanowie i Sosnowcu. Stamtąd w 1943 roku zostali wywiezieni do KL Auschwitz-Birkenau, gdzie prawie wszystkich zamordowano.