Nowy Targ w czasach okupacji niemieckiej. Unikatowe zdjęcia stolicy Podhala

FLESZ - Która praca skraca życie?

Nowy Targ – Neumarkt wszedł w skład Generalnego Gubernatorstwa. Okupanci powołali cywilną władzę. Burmistrzem został (były wiceburmistrz Nowego Targu) Jan Stanek. Życie nowotarżan zostało podporządkowane niemieckim zarządzeniom. Wprowadzono godzinę policyjną od godziny 18 do 5 rano. Skonfiskowano broń, radia, narty. Zamknięto szkoły średnie, zlikwidowano organizacje społeczne, miejskie i regionalne. Pozostawiono tylko OSP. Niszczono godła, zburzono pomnik Adama Mickiewicza i Władysława Orkana (oba udało się nowotarżanom ukryć i ochronić).

Na ludność nakładano duże kontyngenty obowiązkowych dostaw produktów; zboża, mleka i mięsa. Wprowadzono kartki na żywność, które nie zawsze miały pokrycie. Zmuszano ludzi do niewolniczej pracy oraz zsyłano na przymusowe roboty do Niemiec.

Najcięższe jednak represje uderzały w społeczność żydowską. Zmuszono Żydów do noszenia opasek z gwiazdą Dawida, przesiedlono ich do getta utworzonego w obrębie ulic: Jana Kazimierza, Nadwodniej, Doroty, Waksmundzkiej, zmuszano do ciężkich prac porządkowych.

30 sierpnia 1942 r. rozpoczęła się likwidacja getta, wymordowano prawie całą społeczność żydowską; wielu rozstrzelano, a pozostałych wywieziono do obozu koncentracyjnego w Bełżcu.

Mimo ogromnego terroru ludzie nie poddawali się biernie zarządzeniom. Co było zabronione przez Niemców, zostało sprowadzone do podziemia. Działało tajne nauczenie na poziomie szkoły powszechnej i średniej pod kierunkiem Piusa Jabłońskiego i współpracujących z nim Czesława i Walerii Koziołów, Darii Kopystiańskiej, Jana Krzystyniaka, Józefa Grzybka, ks. Leona Krejczy, Sylwestra Leczykiewicza i innych. Od początku okupacji tworzyły się komórki konspiracyjne Stronnictwa Ludowego, Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej, Konfederacji Tatrzańskiej. Demaskowano zdrajców, prowadzono wywiad, sabotaż, dywersję oraz akcję przerzutów przez góry.

Tworzono formacje wojskowe: Dywizję Podhalańską, Dywizję Górską Konfederacji Tatrzańskiej, oddział partyzancki Józefa Kurasia ps. Orzeł, później Ogień. Wydawano prasę podziemną, podtrzymując ducha rodaków. Konfederacja Tatrzańska redagowała i kolportowała „Na placówce”, 'Wiadomości Polskie”, „Sygnały”, dywersyjno-propagandowe „Der Freie Deutche”. Kierownictwo Ruchu Ludowego wydawało „Głos Podhala”. Wielu nowotarżan zaangażowanych w działalność konspiracyjną trafiło do niemieckich więzień i obozów, wielu z nich nie powróciło. Kres zbrodniczej okupacji niemieckiej przyniosła noc z 27 na 28 stycznia 1945 r., kiedy do Nowego Targu wkroczyły wojska IV Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej.

Organizując obecną wystawę, chcemy możliwie obszernie zaprezentować Państwu pamiątki, archiwalia, które są doskonałym źródłem informacji o życiu mieszkańców Nowego Targu w dramatycznych warunkach wojny i okupacji (tekst Muzeum Podhalańskiego im. Czesława Pajerskiego w Nowym Targu)

Jak wtedy wyglądała stolica Podhala? Zobaczyć to można na starych fotografiach Narodowego Archiwum Cyfrowego.