Sanktuarium Krzyża Świętego w Mogile to jedne z najstarszych, a także najbardziej znanych z kultu Zbawiciela w Polsce miejsc.
Sprowadzeni przez krakowskiego biskupa Iwo Odrowąża w 1222 roku Ojcowie Cystersi do podkrakowskiej wówczas Mogiły, rozpoczęli ewangelizację tych ziem. Postawili krzyż, wybudowali kościół, który konsekrował biskup krakowski Jan Prandota w obecności księcia Bolesława Wstydliwego i jego żony św. Kingi. Gdy do tego miejsca przybyli Cystersi, zastali jeszcze resztki obrzędów pogańskich, zlokalizowanych przede wszystkim u stóp kopca Wandy. Przy kościele stanęły zabudowania klasztorne, a przylegająca ziemia stała się własnością cystersów i przez nich była uprawiana.
Cudowny Wizerunek Ukrzyżowanego Jezusa, jak podaje tradycja, znajdował się w klasztorze od początku jego istnienia. Krzyż zasłynął cudami, a wizerunek Chrystusa na Krzyżu zaczęto nazywać Cudownym. Do obecnej odrębnej kaplicy Krzyż z Chrystusem przeniósł w 1588 r. cysterski opat Wawrzyniec Goślicki. Otaczająca kaplicę żelazna krata jest wotum ufundowanym w XVII wieku przez Stefana Żółkiewskiego, za ocalenie w bitwie z Turkami pod Cecorą. Ołtarz Pana Jezusa zbudowany jest z drzewa dębowego w stylu barokowym w XVIII wieku, wokół niego posadzka wyżłobiona jest przez kolana milionów pątników, którzy – jak każe tradycja – w ten sposób oddawali i oddają cześć Ukrzyżowanemu. Ten wymowny „pochód na kolanach” trwa ciągle od wieków.
Krzyż i figura Jezusa jest otoczona wieloma legendami, świadczącym o dawnym i mocno rozpowszechnionym jego kulcie. Suma odpustowa, celebrowana jest na zewnątrz bazyliki, przy ołtarzu wzniesionym z okazji pielgrzymki następcy św. Piotra. W ogrodzie klasztornym są nowe stacje Drogi Krzyżowej. Stację V ufundował sam Ojciec Święty Jan Paweł II.
Tegorocznej sumie odpustowej przewodniczył bp. Roman Pindel i on wygłosił homilię.
W czasie swojej pierwszej pielgrzymki do Ojczyzny 9 czerwca 1979 r. swoją obecnością i modlitwą uświęcił to miejsce Jan Paweł II.
We wszystkie pory roku do tego miejsca ciągną tłumy, które uczestniczą w odprawianych pokutnych czuwaniach (pierwsze piątki miesiąca) połączone z sakramentem pojednania, Eucharystią i procesją. Od ośmiu wieków do Cudownego Pana Jezusa wędrują pielgrzymi i podobnie czynią to i dziś.
Przychodzą pojedynczo, całymi rodzinami, w grupach, zwłaszcza w czasie odpustu Podwyższenia Krzyża Świętego.
