Zimna Zośka. Niezwykłe zjawisko klimatyczne środkowej Europy
Nazwy "zimna Zośka" oraz "zimni ogrodnicy" odnoszą się do niezwykłego zjawiska klimatycznego, które można zauważyć w połowie maja w krajach środkowej Europy, w tym w Polsce. Pojawia się on zazwyczaj między 12 a 15 maja.
Chodzi o nagłe pojawienie się niżu (zaraz po długim okresie utrzymywania się wyżu barycznego), przynoszącego ze sobą niezwykle zimne, polarne powietrze, a co za tym idzie przymrozki. Jednak nie należy się obawiać - jest to znak, chłodny okres roku właśnie się skończył i mróz nie może już zaszkodzić plonom ani uprawom.
Wieloletnie badania i analizy
Wspomniane zjawiska to nie żaden ludowy wymysł. Zostały one bowiem udokumentowane naukowo. Otóż w latach 1881-1980 w Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego przeprowadzono analizę, z której wynika, że aż w dziewięciu latach spadek temperatury z dnia na dzień przekraczał ponad 10 stopni Celsjusza. Prawie 100 lat badań wykazało, że między 1 a 25 maja występują częste ochłodzenia. Największe z nich mają miejsce w okolicach 10-17 maja. Prawdopodobieństwo ich wystąpienia wynosi aż 34 proc.
A skąd takie nazwy?
"Zimni ogrodnicy" i "zimna Zośka" wzięli swoje nazwy od świętych katolickich, których wspomnienie wypada między 12 a 15 maja:
- św. Pankracy (12 maja) - patron ogrodników
- św. Serwacy (13 maja) - patron m.in. uprawiających winorośl, urodzajów i chroniący przed przymrozkami
- św. Bonifacy (14 maja) - patron nawróconych i kawalerów
- św. Zofia (15 maja) - patronka ludzi mądrych
Według staropolskich przesądów po imieninach świętej Zofii powinna nastąpić poprawa pogody.
Znane przysłowia o "zimnej Zośce" i "zimnych ogrodnikach"
To niezwykłe zjawisko przymrozków w połowie maja stało się inspiracją do powstania wielu powiedzeń i przysłów. Oto niektóre z nich:
- Święta Zofija kwiaty rozwija
- Na świętą Zofiję deszcz po polach bije
- Dla świętej Zosi kłos się podnosi
- Pankracy, Serwacy, Bonifacy to źli na ogrody chłopacy
- Pankracy, Serwacy i Bonifacy chłodem się znaczą i zwykle płaczą
- Pankracy, Serwacy i Bonifacy dla drzew wielcy niedobracy
- Przed Pankracym nie ma lata, po Bonifacym mróz ulata
Warto zaznaczyć, że wspomniane zjawisko pojawia się w Polsce już od wielu wieków. Nie mając Internetu, rolnicy musieli bazować na własnej wiedzy oraz bacznie obserwować naturę, aby na przykład wiedzieć, że przed "zimną Zośką" nie można sadzić niektórych roślin. W ten sposób powstało wiele przesądów. Jeden z nich mówi m.in, że dzięki ochłodzeniu 15 maja sprawi, iż nocne przymrozki nie będą nam już zagrażać aż do października. Kilkaset lat wstecz rozpalano także ogromne ogniska ku czci świętej Zofii, aby ubłagać ją o dobre plony.
