Żydzi długo uważali Jezusa tylko za proroka

Czy przed ponad dwoma tysiącami lat Żydzi mieli sygnały, że pojawi się na ziemi Bóg?
Nie oczekiwali na ziemi Boga, ale mesjasza - Jego posłańca. Każdy nauczyciel, każdy prorok i rabbi, jeśli płomiennie przemawiał, mógł być brany za owego wysłannika. Jedni spodziewali się, że mesjasz pojawi się w postaci anioła, inni - władcy czy wodza, który pokona Rzym, politycznego wroga, i przywróci wielkość Izraela. Mesjasz miał być obdarzony nadzwyczajnymi zdolnościami.

Wielu takich proroków wędrowało wówczas po Palestynie?
Każdy mężczyzna po ukończeniu 30. roku życia miał prawo do nauczania, taka była praktyka wśród Żydów. Takich nauczycieli było wielu, a niektórzy prorocy zyskali trwałe miejsce w historii Izraela. Nawet Jan Chrzciciel, syn kapłana, chociaż karcił i nie dobierał łagodnych słów, uważany był przez wielu za proroka, a niektórzy sądzili, że jest oczekiwanym mesjaszem. Przyciągać ludzi do takich nauczycieli mogły więc nie tylko piękne słowa.

W tradycji chrześcijańskiej 25 grudnia urodził się jednak na ziemi Bóg. W jakim stopniu wizja stajenki betlejemskiej jest prawdziwa?
Narodziny i życie Jezusa z Nazaretu są faktami historycznymi, których żaden historyk dziś nie kwestionuje. Nie wiemy jednak, w jakiej porze roku się urodził. Nie znajdujemy o tym żadnej wzmianki nawet w Ewangeliach. Ale to nie dziwi, bo to nie było dla ich autorów, ani dla innych chrześcijan, ważne. Ewangeliści eksponowali i opisywali bardzo dokładnie działalność, a nade wszystko śmierć i zmartwychwstanie Jezusa, uznając że to one są dla wszystkich wyznawców najważniejsze. Podobnie potraktowali wiadomości o miejscu Jego narodzin, poprzestając na informacji, że to było Betlejem. A dopiero na progu IV wieku Konstantyn Wielki postawił tu bazylikę, do której dziś pielgrzymujemy. Wydaje się, że o jej dokładnej lokalizacji zadecydowała przekazywana ustnie tradycja. Cesarz nie uczynił tego zapewne bez jej rozeznania.

Przekazy głoszą, że Jezus nauczał już jako dziecko. Czy mógł wtedy jawić się jako ktoś niezwykły, jako Syn Boży?
Ten okres do 30. roku życia jest zupełnie nieopisany. Nie interesowało to ewangelistów, gdyż nie ważyło przecież na Jego zbawczej misji. Tylko niektóre apokryfy przedstawiają malutkiego Jezuska, który czyni cuda, na przykład ożywia ulepione wcześniej gliniane ptaszki. Gdyby spojrzeć racjonalnie, to Jezus mógł być dzieckiem wyjątkowym, które mimo braku wykształcenia, wszak wychowywało się w domu cieśli, zdumiewało ludzi mądrością.

Kiedy wobec tego Jezus zaczął być odbierany przez społeczność żydowską jako Syn Boga?
Ewangelia sygnalizuje, że Jezus sprawdzał, był ciekaw, co ludzie o Nim sądzą. A oni postrzegali Go jako jednego z proroków. Byli na pewno zdumieni Jego mądrością i ulegali fascynacji sposobem mówienia. Ujmował ich chyba łagodnością. Ale przeciętny słuchacz nie był z tego w stanie wyciągnąć wniosku o boskości Jezusa. Uważny obserwator Jego czynów analizując wypowiedzi Jezusa, mógł mieć własne na ten temat przemyślenia. Jeśli pojawiają się świadectwa, że uważano Go za kogoś więcej niż człowieka, to pochodzą one z grona najbliższych uczniów. Zauważyć trzeba, że gdy Jezus pod przysięgą powiedział arcykapłanowi Kajfaszowi, że jest synem Boga, uznane to zostało za bluźnierstwo, za dowód dokonanego przestępstwa - i to przestępstwa w świetle zasad judaizmu najcięższego, godnego śmierci.

Może za boskością Jezusa przemawiały cuda, w tym uzdrowienia, rozmnożenie chleba?
Cuda przemawiały do tłumów, przysparzały Jezusowi popularności. Nie były kwestionowane nawet przez przeciwników, choć tłumaczyli je nie Jego boskością, a raczej mocami czarnoksiężnika. Ewangeliści piszą, że czynił cuda niekoniecznie po to, by przekonywać o swojej boskiej mocy, że o niektórych nie pozwalał rozgłaszać. Sygnalizują też - co znamienne - że nauczając, a nawet czyniąc cuda, Jezus nie chciał przekroczyć granic prawa i religii żydowskiej. Jezus nie był rewolucjonistą, który chciał zniszczyć judaizm, był tym, który inaczej próbował interpretować religijność. Lektura Ewangelii nie pozostawia wątpliwości, że w Jego nauczaniu można dostrzec szacunek dla judaizmu i jego instytucji.

Czym udało się Jezusowi pozyskać zwolenników?
W nauczaniu Jezusa znalazła się wizja Boga niekarzącego do czwartego pokolenia, jak to było w judaizmie, wizja Boga - dobrego ojca pochylającego się nad wszystkimi i cieszącego się z nawrócenia każdego grzesznika, przygarniającego z radością i miłością marnotrawnego syna. On sam stawał po stronie prostych ludzi. I chociaż Jego kazania zdawały się wnosić nowy porządek w życie ludzi i społeczeństwa, nie nawoływał do rewolty społecznej. A jednak nie wydaje się słuszne mniemanie, że to właśnie hasła społeczne, piętnujące bogaczy i nawołujące do sprawiedliwości, przyciągały do Niego tak wielu słuchaczy za Jego życia i w wiekach późniejszych. Albowiem porywał nie tylko biednych i prostaczków, a chrześcijaństwo nie stało się nigdy religią samych tylko niewolników.

Dlaczego wokół Jezusa znajdowali się dość często biedni i zagubieni w życiu Żydzi?
Skupienie wokół Jezusa ludzi z marginesu społecznego mogło wywoływać zgorszenie, ale wyciąganie ludzi z marginesu było również nauką dla pozostałych, swoistą lekcją moralności. Wykluczeni potrzebowali pomocy, którą znajdowali w naukach i czynach niezwykłego młodego mężczyzny. Mówiąc tak często o Bogu jako ojcu, sam nie postępował inaczej. Wielu poszło za Jezusem z tego być może powodu.

W sumie jednak zwolenników nie pozostawił aż tak wielu.
Problem jest dramatyczny: Jezus pomógł tak wielu, a ilu było z Nim do końca? Człowiek, który otrzymuje, nie zawsze okazuje się wdzięczny. Gdy nauczał, otaczały Go tłumy, ale wyznawców zostawił niewielu. Myślę, że działo się tak dlatego, że chociaż nauki Jezusa odznaczały się maestrią słowa, nie zawsze były zrozumiałe. Gdy mówił o rzeczach, które nie były porywające, ale w Jego przeświadczeniu konieczne do przekazania, na przykład o spożywaniu Jego ciała i krwi, które to praktyki były dla Żydów nie do pojęcia i nie do przyjęcia, odsuwali się od Jezusa. A od niezrozumienia do niechęci i nienawiści wiedzie nierzadko bliska droga.

Wielu Żydów traktowało Jezusa i uczniów jako sektę, a kiedy można mówić o nowej religii?
Powstawanie nowych zjawisk religijnych jest zjawiskiem powolnym. Trudno jest uchwycić moment, gdy sekta staje się grupą religijną. Nie dziwi, że około roku 50 naszej ery, a więc dopiero kilkanaście lat po śmierci Jezusa, Jego wyznawcy zyskują pełną świadomość swojej odrębności i decydują się odciąć od judaizmu, nie obligując nowych wyznawców do przestrzegania religijnych zwyczajów żydowskich, w tym obrzezania. A mimo to, nawet wtedy tzw. chrześcijanie żydujący pozostali przy przekonaniu, że chcąc być ochrzczonymi, muszą wpierw poddać się obrzezaniu.

Dlaczego więc po śmierci Jezusa chrześcijaństwo zyskało tak wielu zwolenników? Czy to zasługa ewangelistów, którzy opisywali życie i uczynki Jezusa?
Nie przeceniałbym ich zasług, chociaż to istotnie uczniowie zanieśli w świat nauki Chrystusa i wieść o Nim samym. Dla garstki uczniów, a potem dla rosnącej szybko rzeszy wyznawców, rzeczą fundamentalną stało się zmartwychwstanie Jezusa. Najlapidarniej i najdobitniej wyraził to nawrócony z judaizmu dawny faryzeusz Szaweł słowami: "Jeżeli Jezus nie zmartwychwstał, to bezsensowne jest nasze nauczanie i bezsensowna wasza wiara". To była odtąd prawda wiary najważniejsza, głoszona jako dobra nowina, zwiastująca nadejście Królestwa Bożego, zbawienie wierzących i wyjątkowe znaczenie miłości bliźniego.

PROF. DR HAB. JAN DRABINA, religioznawca i mediewista, do emerytury kierował Zakładem Historii Chrześcijaństwa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Również znawca historii wyznań w Polsce, historii Śląska oraz stosunków dyplomatycznych Polski z Watykanem. Prezes Towarzystwa Miłośników Bytomia. Autor licznych książek i artykułów.

Miss Polonia z dawnych lat. Zobacz galerię najpiękniejszych kandydatek!

"Super pies, super kot"! Zobacz zwierzaki zgłoszone w plebiscycie i oddaj głos!

Mieszkania Kraków. Sprawdź nowy serwis

Codziennie rano najświeższe informacje z Krakowa prosto na Twoją skrzynkę e-mail. Zapisz się do newslettera!