Muzeum Narodowe w Krakowie obchodzi swoje 145 urodziny

Każdy z oddziałów jest wyjątkową opowieścią o historii, sztuce, jak również postaciach z nimi związanych. 145 lat jest to więc doskonała okazja, aby o nich przypomnieć. Zaczynamy od MNK Biblioteka Czartoryskich!

Zastanawiasz się, jakie skarby kryją się w Bibliotece Książąt Czartoryskich? Chcesz zobaczyć niedostępne na co dzień dla zwiedzających księgi i dokumenty? A może interesuje cię proces digitalizacji tak cennych obiektów? Przyjdź na Dzień otwarty 27 stycznia, by poznać historię oddziału, zobaczyć unikatowe zbiory i wziąć udział w specjalnych oprowadzaniach i prezentacjach.

Biblioteka Książąt Czartoryskich należy do najstarszych bibliotek rodowych w Polsce. Twórcą i założycielem kolekcji był w II poł. XVIII wieku książę Adam Kazimierz Czartoryski (1734-1823) wybitny polityk, erudyta, bibliofil. Pierwszą siedzibą biblioteki był Pałac Błękitny w Warszawie, skąd po 1783 roku zbiory przeniesiono do Puław. W rozwijaniu pasji kolekcjonerskiej wspierała męża księżna Izabela, miłośniczka pięknych ksiąg i rękopisów oraz najstarszy syn – książę Adam Jerzy Czartoryski. Pragnął on, aby zbiory puławskie służyły jako warsztat naukowy do badań nad historią i literaturą ojczystą. Zasługą Adama Jerzego był m. in. zakup w 1818 roku Biblioteki Poryckiej od wdowy po Tadeuszu Czackim. Zbiory biblioteczne wzbogaciły się wówczas o niezwykle cenną kolekcję 8000 druków, 480 dyplomów, 1574 rękopisów, w tym fragment archiwum gabinetowego Stanisława Augusta Poniatowskiego. Złoty okres puławski przerwał wybuch Powstania Listopadowego i wojny polsko-rosyjskiej. W celu ratowania zbiorów została podjęta decyzja o ich ewakuowaniu poza granice zaboru rosyjskiego. Największa część kolekcji trafiła do Sieniawy, inne - do siedzib spokrewnionych i zaprzyjaźnionych rodzin. Po osiedleniu się Adama Jerzego Czartoryskiego w Paryżu w 1834 roku rozpoczęto sprowadzanie tu zbiorów bibliotecznych. Proces ten odbywał się etapami i nigdy nie został zakończony. Niepewna sytuacja polityczna nad Sekwaną i konflikty zbrojne powodowały bezpośrednie zagrożenie dla zbiorów znajdujących się w Hotelu Lambert. Aby temu zapobiec książę Władysław, syn Adama Jerzego, podjął decyzję o przewiezieniu zbiorów do Krakowa, zachęcony do tego propozycją władz miasta. Otwarcie Muzeum w 1876 r. zakończyło okres wędrówki zbiorów i zapoczątkowało nowy, trwający do chwili obecnej, okres krakowski. W latach 1898-1945 biblioteka i muzeum były utrzymywane przez Ordynację Sieniawską zgodnie ze statutem ustanowionym przez Władysława Czartoryskiego. Po II wojnie światowej zbiory zostały przejęte w zarząd i użytkowanie państwa (15 XII 1949), a następnie włączone w strukturę Muzeum Narodowego, jako Oddział Zbiory Czartoryskich (18 XII 1950). W 1961 roku, po przeniesieniu zbiorów bibliotecznych do nowo wybudowanego budynku przy ul. Świętego Marka 17, Biblioteka rozpoczęła funkcjonowanie jako samodzielny Oddział MNK. Przemiany ustrojowe w Polsce na początku lat 90-tych XX wieku doprowadziły do dalszych zmian w statusie kolekcji. W 1991 r., książę Adam Karol Czartoryski powołał Fundację Książąt Czartoryskich, która stała się prawnym właścicielem zbiorów nadal pozostających pod opieką Muzeum Narodowego. Ostatecznie, w wyniku sprzedaży, 29 grudnia 2016 roku cała kolekcja stała się własnością Skarbu Państwa, a następnie została przekazana Muzeum Narodowemu w Krakowie „w celu zabezpieczenia, wieczystego oraz niepodzielnego zachowania oraz dalszego publicznego udostępniania”.

O znaczeniu Biblioteki Książąt Czartoryskich najlepiej świadczą przechowywane tu obiekty posiadające duże walory artystyczne i wartość historyczną. W zbiorze archiwum i rękopisów liczącym ponad 14000 pozycji inwentarzowych znajdują się następujące zespoły dokumentów: 1.) traktaty i dokumenty państwowe, akta sejmowe i sejmikowe, inwentarze Skarbu Koronnego, archiwum gabinetowe Stanisława Augusta, kopie dokumentów do historii Polski tzw. Teki Naruszewicza i Acta Tomiciana oraz Archiwum Hotelu Lambert, rękopisy średniowieczne, w tym iluminowane (polskie i obce), Autografy sławnych ludzi od średniowiecza po wiek XIX, 2.) dokumenty prywatne rodziny Czartoryskich, 3.) dokumenty związane z działalnością gospodarczą w latyfundiach Czartoryskich na obszarze całej Rzeczpospolitej, 4.) dokumenty do dziejów muzeum i biblioteki od XVIII-XX w.

Trzon kolekcji bibliotecznej stanowi księgozbiór liczący ponad 233000 woluminów. Tworzą go: starodruki (w tym inkunabuły i cimelia), druki nowe (w tym druki ulotne i muzykalia), czasopisma, zbiory kartograficzne i kalendarze. Wiele z nich to wydania bibliofilskie, unikaty i druki bardzo rzadkie, posiadające cenne oprawy.

Inkunabuły reprezentowane w bibliotece to najczęściej druki religijne, teologiczne, liturgiczne, prawnicze, filozoficzne a także historyczne i geograficzne. W skład kolekcji cimeliów, obejmujących polonika z XVI w. wchodzą druki wydane na terenach historycznie należących do Polski oraz Polski dotyczące.

Biblioteka Książąt Czartoryskich jest biblioteką naukową, której zbiory służą do prowadzenia prac naukowo-badawczych. Prawo do korzystania z niej mają pracownicy naukowi oraz studenci. W wyjątkowych przypadkach Regulamin dopuszcza również możliwość udostępnienia zasobu innym osobom po uzyskaniu zgody kierownika. Mimo tych ograniczeń zbiory biblioteczne są także prezentowane szerokiej publiczności podczas okolicznościowych wystaw czasowych w Muzeum Książąt Czartoryskich, „Nocy Muzeów”, czy wykładów tematycznych prowadzonych cyklicznie przez pracowników Biblioteki.

Tekst: Paweł Wierzbicki

27 stycznia 2024

10:00 – 14:00 – prezentacja wybranych obiektów z kolekcji Biblioteki, prowadzenie: pracownicy Biblioteki
To okazja do zobaczenia m.in. Biblii nieświeskiej z 1572 roku, fotografii ślubnych Augustyna Józefa Czartoryskiego i księżniczki Obojga Sycylii Marii de los Dolores Burbon z 1937 roku czy „Dzienników Mód Paryskich” wydanych w latach 1848-1849
Do wydarzenia można dołączyć o dowolnej porze w trakcie jego trwania.
10:00 – prezentacja dziejów Biblioteki oraz zasad korzystania ze zbiorów, prowadzenie: dr Paweł Wierzbicki, kierownik Biblioteki
10:00 – oprowadzenie kuratorskie po wystawie „250. Rocznica powołania Komisji Edukacji Narodowej”
Wystawa znajduje się w Muzeum Czartoryskich, ul. Pijarska 15. Oprowadzanie rozpoczyna się w Bibliotece Czartoryskich na ul. św. Marka – stamtąd wspólnie z kuratorem Jadwigą Klimą grupa przechodzi na wystawę.
11:00 – prezentacja procesu digitalizacji zbiorów bibliotecznych, prowadzenie: pracownicy Działu Digitalizacji i Zasobów Cyfrowych MNK
12:00 - prezentacja dziejów Biblioteki oraz zasad korzystania ze zbiorów, prowadzenie: dr Paweł Wierzbicki, kierownik Biblioteki
12:00 – oprowadzenie kuratorskie po wystawie „250. Rocznica powołania Komisji Edukacji Narodowej”
Wystawa znajduje się w Muzeum Czartoryskich, ul. Pijarska 15. Oprowadzanie rozpoczyna się w Bibliotece Czartoryskich na ul. św. Marka – stamtąd wspólnie z kuratorem Jadwigą Klimą grupa przechodzi na wystawę.
13:00 – prezentacja procesu digitalizacji zbiorów bibliotecznych, prowadzenie: pracownicy Działu Digitalizacji i Zasobów Cyfrowych MNK

Na wszystkie wydarzenia wstęp bezpłatny.