Najpiękniejsze irysy do ogrodu. Zobacz, jakie wybrać, jak je uprawiać i jakie mają właściwości

Irysy (kosaćce) to popularne i lubiane kwiaty. Jednak najczęściej kojarzymy tylko jeden ich gatunek, czyli irys bródkowy. Jednak te rośliny mają znacznie więcej gatunków i odmian. Różnią się kolorami, wielkością, a także terminem kwitnienia. Poznajcie świat irysów.

Irysy można podzielić na dwie duże grupy, w zależności od tego, jak wyglądają ich części podziemne. Są to irysy kłączowe, do których należą np. popularne irysy bródkowe, a także syberyjskie oraz żółte. Tworzą one podziemne, spichrzowe kłącza. Drugą grupą są irysy cebulowe, takie jak np. irysy żyłkowane, holenderskie, bucharskie.

Irysy mają bardzo dużo gatunków, wiele z nich rośnie dziko w Europie. Występują również w Polsce (np. irys żółty, bezlistny, syberyjski), jednak najbardziej rozpowszechnione są w rejonie Morza Śródziemnego. Słowo „irys” oznacza po grecku tęczę. Iris to również imię greckiej bogini tego zjawiska. Nazwy tej używano już w starożytności. Jak pisze Dioskurydes (grecko-rzymski lekarz żyjący w I wieku n.e.):

irys został tak nazwany z powodu swego podobieństwa do tęczy na niebie

Rzeczywiście kwiaty różnych odmian irysów mienią się kolorami, a nawet pojedyncze kwiaty rzadko ograniczają się do jednej barwy. Kwiaty irysów mają po sześć płatków, z czego trzy wewnętrzne są wniesione, a trzy zewnętrzne – opadają w dół. Właśnie te opadające są często wielobarwne i pokryte różnymi wzorami, choć u niektórych odmian kolorowe są wszystkie.

Obecnie irysy kojarzą się przede wszystkim z roślinami ozdobnymi. Jednak irysy mają dość bogatą historię i ciekawy zakres wykorzystania.

Kłącza irysów były używane do produkcji perfum i to już w okresie 2100–1900 p.n.e. na Krecie. Znaleziono pochodzące z tego okresu pozostałości oleju irysowego. Informacje o używaniu kłączy irysów pojawiają się także w nieco późniejszych zapisach pochodzących z mykeńskich pałaców na lądzie greckim (ok. 1200 p.n.e.). Irysowe perfumy były popularne także m.in. w antycznej Grecji i Rzymie – pisze o nich np. Teofrast i Pliniusz Starszy.

Korzeń irysa należy poddać odpowiedniej obróbce, aby uzyskać z niego aromat, który w dodatku jest najsilniejszy dopiero po kilku latach. W perfumiarstwie wykorzystuje się przede wszystkim kłącza irysów bródkowych, a także bladych (Iris pallida) oraz Iris florentina. Zapach przypomina aromat fiołków.

Obecnie kłącza irysów i kwiaty są wykorzystywane do barwienia i aromatyzowania niektórych alkoholi (np. dżin Bombay Sapphire).

Olejek z irysów wykorzystuje się także w kosmetyce. Działa m.in. nawilżająco, odżywczo, przeciwtrądzikowo, a także rozjaśnia cerę.

Kłącza niektórych irysów wykorzystywano także leczniczo. Ich właściwości doceniano już w starożytności. Dioskurydes polecał je m.in. na kaszel, nasennie, a także zewnętrznie do leczenia wrzodów i trudno gojących się ran. Obecnie w ziołolecznictwie wykorzystuje się m.in. irys żółty, bródkowy i blady. Mają one dość szeroki zakres zastosowania – przy schorzeniach układu oddechowego, pokarmowego, moczowo-płciowego, mięśni, stawów. Trzeba jednak zachować ostrożność i nie stosować ich na własną rękę, szczególnie irysa żółtego, który w nieodpowiednich dawkach jest trujący.

Warto też wiedzieć, że popularna harcerska lilijka oraz stylizowane lilie, które pojawiały się np. w herbach francuskich królów (fleur-de-lis), wcale nie muszą być liliami, ale właśnie przedstawieniem irysów. Ten znak występuje również w herbach polskich miast, m.in. Bielska-Białej (a dokładniej – to część herbu Bielska) oraz Nysy.

Irysy występowały też jako motyw w malarstwie, np. van Gogh, poza słynnymi słonecznikami, namalował wcale nie gorsze irysy (obraz przedstawiający te kwiaty na rabacie sprzedano w 1987 r. za 53,9 mln dolarów).

Bez względu na dodatkowe zastosowania, kosaćce pozostają pięknymi kwiatami ogrodowymi. Zobaczcie gatunki irysów, które warto mieć w ogrodzie. Przedstawiamy je w kolejności kwitnienia.