Przed alergikami najgorszy okres. Jeszcze nie jest za późno, aby przejść odczulanie

Polskie Towarzystwo Alergologiczne, któremu przewodniczy Pani w Małopolsce, organizuje niebawem dzień anafilaksji (szczegóły w ramce poniżej). Czym właściwie jest wstrząs anafilaktyczny?
To reakcja organizmu na uczulający pacjenta alergen. Jest to zazwyczaj przesadna reakcja układu odpornościowego na daną substancję. Reakcja anafilaktyczna może skończyć się wstrząsem, ale nie musi. Dlatego tak ważne jest, by pacjent nauczył się rozpoznawać ten zagrażający życiu stan.

W takim razie jak go rozpoznać?
Pierwszym objawem reakcji anafilaktycznej mogą być pokrzywkowe bąble na ciele, świąd rąk, obrzęk warg ze świądem i zaczerwienienie. Dopiero później pojawia się duszność, drapanie w gardle, obrzęk krtani, wymioty, ból brzucha.Na samym końcu może dojść do spadku ciśnienia, utraty przytomności.

I śmierci...
Bez podania leku ciężki wstrząs anafilaktyczny może skończyć się śmiercią.

Jaki to lek?
Jedynym lekiem ratującym osobę we wstrząsie anafilaktycznym jest adrenalina. Trzeba ją podać bardzo szybko i samodzielnie - pogotowie nie zdąży już dojechać. Dlatego na rynku dostępne są ampułko-strzykawki z adrenaliną. Zastrzyk można zrobić samemu, nawet przez ubranie. Igłę należy wbić w udo.

Ile czasu mija od pierwszych objawów wstrząsu do utraty przytomności?
To zaledwie kilka minut. Dlatego tak ważne jest dostrzeżenie pierwszych objawów. Osoby, które mają skłonności do anafilaksji, mają adrenalinę zawsze przy sobie.

Można dostać wstrząsu anafilaktycznego nie wiedząc nawet, że jest się alergikiem?
Może się tak zdarzyć. Do takiej anafilaksji może dojść po podaniu leków. Co ważne - do reakcji dochodzi po zażyciu kolejnej dawki leku. Przy pierwszym jego podaniu dochodzi do uczulenia. Kolejna dawka wywołuje reakcję anafilaktyczną. Takie wstrząsy występują jednak rzadko.

Co poza lekami może wywołać wstrząs?
Jednym z głównych alergenów jest jad owadów błonkoskrzydłych (pszczół, os, szerszeni). Wstrząs mogą też wywołać niektóre pokarmy i dodatki do żywności: orzeszki, jaja, soja, owoce morza, konserwanty.

Jak rozpoznać pacjenta ze skłonnością do anafilaksji?
Nie mamy wzorcowego modelu. Czasami można znaleźć związek pomiędzy tym, na co mamy uczulenie, a tym, co wywoła u nas wstrząs.

To znaczy?
Pacjenci, którzy wiedzą, że są uczuleni na pyłki leszczyny czy olchy, mogą mieć reakcje anafilaktyczne po zjedzeniu orzeszków. Część alergenów obecnych w pyłkach tych drzew występują właśnie w orzeszkach. Po pierwszym ich zjedzeniu czujemy drapanie w gardle, obrzęk, dyskomfort na języku. Po kolejnym ich spożyciu może dojść do duszności, bólu brzucha, biegunki i wreszcie wstrząsu.

Co z innymi drzewami?
Osoby uczulone na pyłki brzozy mają skłonność do reakcji alergicznej po zjedzeniu jabł-ka. Nie zawsze zdają sobie z tego sprawę, że to na pozór "niewinny" owoc powoduje dolegliwości: obrzęki w jamie ustnej, drapanie w gardle. Co ciekawe, wielu alergików przez większość roku je orzeszki czy jabłka i nie ma żadnych objawów. Problemy pojawiają się dopiero w okresie pylenia drzew, na które są uczuleni. To tak zwane reakcje krzyżowe. Zaobserwowałam u pacjentów reakcje anafilaktyczne po zjedzeniu selera. Te osoby były uczulone na chwasty, szczególnie bylicę. Z kolei osoby uczulone na roztocza kurzu domowego mają reakcję po zjedzeniu owoców morza, głównie krewetki.

Podobno anafilaksji sprzyja też wysiłek fizyczny. Dla alergika sport to wcale nie zdrowie?
To nie do końca tak. Reakcję anafilaktyczną może wywołać wysiłek fizyczny zaraz po jedzeniu. Dlatego tak ważne jest, by uprawiać sport dopiero godzinę po posiłku. Miałam kiedyś u siebie pacjenta z ciężką anafilaksją, który trafił do mnie zaraz po wizycie na basenie. Nie był alergikiem, a przynajmniej nie miał żadnych objawów. Długo szukaliśmy przyczyny jego stanu. Okazało się, że tuż przed pływaniem zjadł sałatkę z selerem. Testy wykazały, że jest uczulony na bylicę i seler. Nigdy nie miał problemów, ale doszło do zsumowania bodźców: seler plus wysiłek.

Ile osób w Polsce jest zagrożonych anafilaksją?
Problem narasta z roku na rok, a naukowcy nie do końca wiedzą, dlaczego. Obecne dane mówią o 2 proc. osób zagrożonych anafilaksją w całym swoim życiu.

Wiosna to trudny okres dla alergików?
Zazwyczaj objawy pojawiają się w marcu. Ciepła zima sprawiła, że wielu pacjentów zgłaszało się do mnie z objawami alergii już w lutym. Przed nami kwiecień i maj - to najgorsze miesiące dla osób uczulonych na brzozę i trawy.

Co z odczulaniem? Trzeba je zrobić zimą, czy jest jeszcze na to czas?
Osoby uczulone na pyłki drzew muszą na odczulanie zgłosić się jesienią. Uczuleni na trawę i chwasty mogą jeszcze się zgłosić. Podobnie jak ci, którzy reagują alergicznie na zarodniki grzybów pleśniowych.

Na czym polega odczulanie?
Mamy dwie metody. Pierwsza to zastrzyki, na które początkowo należy zgłaszać się co tydzień, a następnie co dwa tygodnie. Po zastrzyku pacjent przez pół godziny zostaje w poradni na obserwacji. Dostaje przecież alergen, po którym mogą wystąpić wszystkie reakcje, łącznie ze wstrząsem. Po kilku miesiącach przechodzimy na dawki przypominające: zastrzyki podajemy przez 3 do 5 lat raz na miesiąc.

A ta druga metoda?
Polecana jest szczególnie dzieciom, które boją się zastrzyków i osobom bardzo zapracowanym. To tabletki lub kropelki, które codziennie podaje się pod język. Odczulanie zazwyczaj trwa trzy lata.

Obie metody są skuteczne?
Tak, nawet bardzo. To jedyny sposób, by wyleczyć alergię. Każdy inny łagodzi objawy, ale nie niweluje alergii. Szczepionki czy tabletki powodują stopniowe nabywanie tolerancji na alergen. Po odczuleniu pacjent uczulony na trawę może bez żadnych przykrych objawów pójść na piknik. Oczywiście niektóre odczulania są bardziej skuteczne od innych. Największy sukces jest w przypadku uczulenia na jad osy czy pszczoły - skuteczność wynosi nawet do 90 proc. W przypadku pyłków roślin sukces osiągamy u ok. 80 proc. pacjentów. Z kolei przy roztoczach skuteczność to ok. 70 proc. Bo od roztoczy nigdy nie da się chorego całkiem odizolować.

Wszyscy wybierają pewnie tabletki.
Pewnie tak by było, gdyby nie ich cena. Miesięczne odczulanie kosztuje 500 złotych. Krople na dwa miesiące - 300 złotych. Półroczne odczulanie zastrzykami to wydatek zaledwie 3,2 zł. Są refundowane.

O lekarzu. Prof. Ewa Czarnobilska

Kierownik Katedry Toksykologii i Chorób Środowiskowych Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierownik Zakładu
Alergologii Klinicznej i Środowiskowej CM UJ, przewodnicząca Polskiego Towarzystwa Alergologicznego w Małopolsce, konsultant kliniczny Szpitala św. Ludwika w Krakowie. Wyciągnie każdego - i dorosłego, i dziecko - nawet z najcięższej alergii. Dla niej nie ma zagadek w tej dziedzinie. Świetny diagnosta. Każda matka małego alergika marzy, żeby trafić właśnie do niej. W zrozumiały sposób tłumaczy trudne medyczne kwestie.

Rozmawiała Magdalena Stokłosa

Artykuły, za które warto zapłacić! Sprawdź i przeczytaj
Codziennie rano najświeższe informacje z Krakowa prosto na Twoją skrzynkę e-mail. Zapisz się do newslettera!
"Gazeta Krakowska" na Twitterze i Google+