Wieloznaczne słowo "kryzys"

Jak to właściwie jest z tymi kryzysami? Czy każdy z nich stanowi problem? A może mają one też jakiś pozytywny skutek? I jak by wyglądał świat całkowicie wolny od kryzysów? O tym i o wielu innych rzeczach przeczytać można w nowej książce Krakowskiego Wydawnictwa Naukowego "Akapit". Już sam jej tytuł daje do myślenia: "Kryzys - pułapka czy szansa?".

Treść jest jeszcze lepsza niż tytuł! Jest to praca zbiorowa 20 autorów, wydana pod redakcją Marii Jankowskiej oraz Małgorzaty Starzomskiej, doktorów psychologii z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Książkę podzielono na pięć dużych rozdziałów: Przełomowe etapy w życiu człowieka, Kryzys duchowości i wartości, Kryzys postaw wobec człowieka i jego problemów, Kryzys instytucji społecznych oraz Kryzys rozwiązywania sytuacji kryzysowych. W każdym z tych rozdziałów jest od trzech do sześciu artykułów różnych autorów, przy czym, ponieważ autorzy nie komunikowali się z sobą - z tych wielu wypowiedzi, koncentrujących się wokół tematów sygnalizowanych tytułami rozdziałów, utworzył się ciekawy wielogłos.

Wręcz fascynujące jest śledzenie tego, w jakich sprawach zaproszeni specjaliści zgadzali się z sobą i przedstawiali w zasadzie identyczne poglądy, a w jakich różnili się - i to nieraz diametralnie. Nie jestem w stanie streścić tu całej książki ani nawet wymienić samych tylko tytułów wszystkich artykułów (nie mówiąc o tym, że taka wyliczanka byłaby okropnie nudna), więc na zasadzie mojego subiektywnego wyboru wymienię kilka przykładowych opracowań, które mnie wydały się najbardziej frapujące.

Zacznę od przejmującego tekstu Małgorzaty Starzomskiej "Spełnienie czy rozpacz? Rozwiązanie kryzysu starości". Dawno nie czytałem tak wnikliwego studium problemów, jakie rodzą ostatnie lata życia człowieka. Lata, kiedy maleje sprawność fizyczna i intelektualna, ale człowiek dysponuję ogromnymi zasobami doświadczeń i mądrości, z którymi nie wie co zrobić. Temat jest smutny, ale wydźwięk arty- kułu jest optymistyczny, a jego kwintesencję zawiera w sobie tytuł jednego z podrozdziałów: "Starość jako wielka przygoda".

Warto przeczytać ten tekst, by ogrzać przy nim ducha zmrożonego problemami starości (lub ich nieuniknioną perspektywą), tak jak ogrzewa się zmarznięte dłonie przy ognisku.

Innym tekstem, który mnie zafascynował, był artykuł księdza Józefa Pierzchalskiego "Bezradność wobec namiętności". Tekst ten jest miejscami trochę dogmatyczny. Jako przykład potwierdzający tę tezę zacytuję pierwsze zdanie artykułu: "Właściwe odnoszenie się do namiętności i cielesności polega na podporządkowaniu ich duchowi". Przyznam się, że po przeczytaniu tej deklaracji straciłem ochotę na czytanie dalszego ciągu. Przemogłem się jednak, przeczytałem resztę - i nie żałuję. W artykule jest wiele bardzo trafnych i bardzo wnikliwych obserwacji, skłaniających mnie do zmiany mojej kilka razy publicznie wypowiadanej opinii, że powierzanie księżom funkcji opiniodawczych w sprawach dotyczących erotyki przypomina angażowanie zadeklarowanego abstynenta jako barmana.

Tymczasem z tekstu księdza Pierzchalskiego naprawdę wiele się dowiedziałem, więc mogę go Państwu serdecznie polecić jako niezwykłą przygodę intelektualną.

Obok rozważań ogólnych, których przykłady przytoczyłem wyżej, w książce jest sporo tekstów dotyczących bardzo konkretnych zagadnień - i to zagadnień żywo interesujących konkretne grupy czytelników.

Rodziców z pewnością zainteresuje tekst Izabeli Tudek "Kryzys tożsamości w okresie dorastania". Przemęczeni pracą chętnie przejrzą się w lustrze ciekawego eseju Włodzimierza Strusa, zatytułowanego "Wypalenie - kryzys zawodowy". Internauci chętnie przeczytają artykuł "Internet a kryzys" Tomasza Rowińskiego i Marka Gągolewskiego. Inni też znajdą coś dla siebie.

Książka jest nie tylko sumą wielu poglądów i opinii, ale na skutek ich zebrania razem skłania do porównań, analizy i samodzielnego wyciągania wniosków. Na tym chyba polega jej największa wartość.

Ciekawym pomysłem redaktorek było zadanie (w zakończeniu książki) wszystkim autorom tego samego pytania. Brzmiało: Czy dzisiejsze czasy można określić jako kryzysowe? Mozaika odpowiedzi udzielonych przez naukowców różnych specjalności, reprezentujących różne światopoglądy i obserwujących świat z różnej perspektywy - stworzyła niezwykle ciekawy obraz. Jest tam też moja odpowiedź na to pytanie - i jest mój artykuł. A o czym napisałem? Tego nie zdradzę! Zainteresowanych odsyłam do omawianej książki…

Autor: biocybernetyk, automatyk, prof. dr hab. inż., trzykrotny rektor AGH, członek wielu organizacji krajowych i zagranicznych, m.in. PAN, PAU, Rosyjskiej Akademii Nauk Przyrodniczych.