- Inteligentne miasto - o tym wszyscy mówią. Czy regiony i mniejsze miejscowości nie zasługują na tytuł smart?
ŁS: - W Małopolsce wychodzimy z założenia, że droga do bycia „smart” jest otwarta dla wszystkich. Już teraz z każdej strony otaczają nas rozwiązania, które określamy w ten sposób. Korzystamy z telefonów, które są smart, z inteligentnych samochodów, mieszkamy w domach wyposażonych w najnowsze zdobycze technologii. Nikogo nie dziwi, że czekając na autobus czy pociąg, sprawdzamy cyfrowe tablice informujące o najbliższych połączeniach, kupujemy bilety przez aplikacje, w międzyczasie załatwiając różne sprawy przez internet, a stan zdrowia monitorujemy nosząc inteligentne opaski. Te proste przykłady dobrze ilustrują to, jak obecnie rozumiemy koncepcję smart. Są to innowacyjne narzędzia, rozwiązania i technologie, które mają uczynić nasze życie łatwiejszym, lepszym, pozwolić na oszczędność pieniędzy i czasu. W centrum idei „smart”, również „smart city”, jest człowiek. To podejście jest mi bardzo bliskie, bo pracując dla Województwa Małopolskiego, dla Małopolan, wychodzę z takiego samego założenia. Najważniejszy jest dla mnie człowiek: jego bezpieczeństwo, zdrowie, komfort i jakość życia, szanse na rozwój. Jeżeli więc przyjmujemy, że miasta, które są smart, to te przyjazne swoim mieszkańcom, wprowadzające rozwiązania poprawiające komfort i jakość ich życia oraz zwiększające efektywność wykorzystania zasobów - to na pytanie, czy regiony i mniejsze miejscowości również mogą być smart, należałoby odpowiedzieć: z pewnością mogą do tego dążyć, a wiele już od dawna podejmuje działania zbliżające je do tego celu.
- Czy Małopolska jest smart?
ŁS: - Małopolska zdecydowanie zmierza w kierunku smart - przede wszystkim prowadząc konsekwentną politykę zrównoważonego rozwoju. Bo jak najbardziej takie właśnie działania, nakierowane na poprawę jakości życia wszystkich mieszkańców przez innowacje, prowadzą od lat nie tylko duże ośrodki miejskie, ale również mniejsze miejscowości w całej Małopolsce. Wiele z tych działań jest realizowanych przy wsparciu Samorządu Województwa i Funduszy Europejskich. Natomiast warto tu zaznaczyć, że koncepcja smart regions, o której rozmawiamy, choć czerpie ze znanej nam dobrze idei smart cities, sama jak dotąd pojawia się raczej na gruncie teoretycznym. Jest bardziej ideą, wizją, kierunkiem rozwoju. Fundamenty koncepcji smart cities to kreatywność w poszukiwaniu rozwiązań i otwartość na innowacje, zmierzanie do maksymalnej efektywności, budowanie odporności oraz elastyczność - rozumiana jako umiejętność szybkiego dostosowania się do zmieniających się uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. Według jednej z tez sieć inteligentnych miast zlokalizowanych na terenie danej jednostki regionalnej tworzy w konsekwencji inteligentny region.
- Od czego powinno zaczynać się w takim razie kształtowanie „smart region”?
ŁS: - W praktyce powinno zaczynać się od działań lokalnych samorządów i podmiotów. Jako Marszałek Województwa uważam, że rola władz regionalnych polega na opracowaniu i wdrażaniu kompleksowej strategii rozwoju oraz wsparciu lokalnych jednostek we wprowadzaniu w życie innowacyjnych rozwiązań. We współpracę nad rozwijaniem „smart region” powinny być także zaangażowane parki naukowo--technologiczne zlokalizowane na terenie regionu. Nacisk w tych wspólnych działaniach powinien być położony na sieciowanie inteligentnych miast oraz przepływ nowoczesnych rozwiązań i technologii między nimi, jak również między miastami a obszarami podmiejskimi. Bardzo istotna jest także walka z wykluczeniem cyfrowym i technologicznym społeczności mniejszych miejscowości i wsi. Urzeczywistnianie idei „smart region”, zaznaczmy, wymaga także budowania świadomości wśród mieszkańców. Wdrażanie innowacji, rozwiązań dla problemów i wyzwań w codziennym życiu musi opierać się nie tylko na zbieraniu i analizie danych, ale także na konsultacjach z mieszkańcami, na ich uczestnictwie w tym procesie.
- Pomówmy o rozwoju innowacji. Małopolska już jakiś czas temu wybrała kilka wiodących inteligentnych specjalizacji.
ŁS: - Małopolska ma siedem inteligentnych specjalizacji, w skrócie MIS, czyli tzw. domen specjalizacyjnych. Każda ze specjalizacji sprowadza się do kilku, kilkunastu dziedzin i ma przypisany cel ogólny. Prace nad uszczegółowieniem Małopolskich Inteligentnych Specjalizacji były prowadzone przez zespół doradczy, na zasadzie zlecenia eksperckiej usługi badawczej. Zarząd Województwa Małopolskiego, w imieniu którego prace nad dokumentem koordynował Departament Nadzoru Właścicielskiego i Gospodarki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, nie ingerował w prace nad uszczegółowieniem ani nie formułował oczekiwań w zakresie zawartości katalogu MIS - zgodnie z zasadą oddolności kluczową dla Procesu Przedsiębiorczego Odkrywania, czyli PPO.
- Jakie to specjalizacje?
ŁS: - Nasze inteligentne specjalizacje to Nauki o życiu (Life Science), Energia zrównoważona, Technologie informacyjne i komunikacyjne, w tym multimedia (ICT), Chemia, Produkcja metali i wyrobów metalowych (z wyłączeniem maszyn i urządzeń), Elektrotechnika i przemysł maszynowy oraz Przemysły kreatywne oraz czasu wolnego. Te specjalizacje pełnią funkcję innowacyjnych kół zamachowych. Wokół nich budujemy nie tylko nasz autorski model PPO, ale też stawiamy na ich silną komunikację na zewnątrz, np. w partnerstwach i organizacjach międzynarodowych, gdzie skupiamy się na budowaniu potencjału w tematach bezpośrednio wchodzących w katalog inteligentnych specjalizacji. Przykładem może być tu wodór, który jest częścią inteligentnej specjalizacji Energia zrównoważona. Na tym polu osiągamy liczne sukcesy w ramach aktywności w Inicjatywie Awangarda, współkoordynując Projekt Pilotażowy Wodór. Łączy on regiony o podobnym potencjale i zainteresowaniach, umożliwiając tworzenie konsorcjów projektowych i wymianę wiedzy oraz doświadczeń. Dzięki angażowaniu do takich przedsięwzięć małopolskich przedsiębiorców jesteśmy w stanie aktywnie wpływać na wzrost regionalnej innowacyjności.
- Które dziedziny są rozwijane w Małopolsce w ramach tych specjalizacji?
ŁS: - W ramach specjalizacji Nauki o życiu rozwijamy działalność badawczą, innowacyjną i przedsiębiorczą, której celem jest wdrożenie na rynek produktów i usług mających na celu poprawę zdrowia i jakości życia ludzi i zwierząt. Specjalizacja obejmuje trzy generyczne obszary: technologie medyczne, technologie żywności i technologie środowiskowe, dla których wspólnym rezultatem ma być poprawa zdrowia i jakości życia. Łącznie obszary te składają się na interdyscyplinarny system innowacji, zdolny do tworzenia, rozwijania i wdrażania rozwiązań integrujących wiedzę, technologie i kompetencje obecne lub powstające w Małopolsce. Druga specjalizacja, Energia zrównoważona, to obszar działań związanych z procesami zmierzającymi do uzyskania zerowego lub dodatniego bilansu energii wytwarzanej z odnawialnych źródeł w stosunku do energii zużywanej. Najważniejszymi sektorami gospodarki, których dotyczą innowacje w ramach tej specjalizacji, to m.in. transport, produkcja przemysłowa, telekomunikacja. Mówimy tu o nowoczesnym ogrzewaniu, chłodzeniu, wentylacji czy utrzymaniu złożonych systemów informatycznych. Specjalizacja Technologie informacyjne i komunikacyjne to, naturalnie, obszar obejmujący rodzinę technologii pozyskujących, gromadzących, przetwarzających i przesyłających informacje w formie elektronicznej, a także usługi im towarzyszące. Specjalizacja Chemia koncentruje się na efektywności produkcji związków chemicznych na skalę przemysłową, badaniami substancji, ich właściwościami. Wpływa więc docelowo na funkcjonowanie większości gałęzi gospodarki, między innymi przez opracowywanie nowych technologii niwelujących szkodliwe oddziaływanie przemysłu czy usług. Specjalizacja Produkcja metali i wyrobów metalowych oraz wyrobów z mineralnych surowców niemetalicznych obejmuje produkcję wyżej wymienionych i przetwarzanie tych surowców przy użyciu innowacyjnych lub energooszczędnych metod. Specjalizacja Elektrotechnika i przemysł maszynowy obejmuje produkcję i programowanie systemów pomiaru, sterowania i nadzoru cyfrowego maszyn i procesów produkcyjnych. Mówimy tu również m.in. o wykorzystywaniu nowoczesnych narzędzi informatycznych do szybkiego prototypowania, projektowania czy symulacji układów automatyki i procesów przemysłowych, zabezpieczeń urządzeń, układów automatyki. Specjalizacja obejmuje produkcję wyrobów elektronicznych, optycznych, urządzeń elektrycznych i mechanicznych, a także produkcję pojazdów, środków transportu oraz ich komponentów. Ostatnia specjalizacja, Przemysły kreatywne i czasu wolnego, to wszelkie zorganizowane działania, które pochodzą z kreatywności, innowacyjności i talentu, mające potencjał tworzenia wartości oraz miejsc pracy. To domena interdyscyplinarna, z pogranicza wielu dziedzin sztuki, kultury, ale także biznesu, pozwalająca realizować twórcze pomysły i właściwie „pozycjonować się” na rynku. Warte podkreślenia jest, że kreatywność jest ściśle związana z balansem czasu wolnego z pracą, a także sektor turystyczny jest ściśle związany w kreatywnym wytwarzaniem dóbr i usług.
- Co te specjalizacje przyniosły?
ŁS: - Inwestowanie w precyzyjnie określone obszary pozwala nam optymalizować działania na rzecz rozwoju gospodarczego. Skupienie działań inwestycyjnych na konkretnych obszarach gospodarki pozwala też na lepsze wykorzystanie zasobów i środków finansowych.
- Wspomniał Pan wcześniej o autorskim modelu, Procesie Przedsiębiorczego Odkrywania. Czego on dotyczy?
ŁS: - To kluczowy element strategii badań i innowacji na rzecz inteligentnej specjalizacji. Polega on na identyfikacji obszarów, które mają największy potencjał rozwojowy przy współudziale sektora prywatnego, świata nauki, instytucji otoczenia biznesu, organizacji pozarządowych, administracji i opinii publicznej. Wypracowane specjalizacje to koncepcja oparta na założeniu, że dzięki koncentracji wiedzy oraz nakierowaniu jej na ograniczoną liczbę priorytetowych działań gospodarczych można zdobyć przewagę konkurencyjną w gospodarce. Proces PPO do tej pory był skoncentrowany w szczególności na dwóch domenach, dla których powstał już szereg fachowych opracowań: Life Science i Energia Zrównoważona. Dla domeny Life Science rozbudowana została Regionalna Bazy Wiedzy, wraz z utrzymaniem pełnej funkcjonalności narzędzia umożliwiającego komunikację między interesariuszami. Zorganizowano także dwa potoki smart-labowe, w efekcie których powstały dokumenty typu biznesowa mapa drogowa. Z interesariuszami włączonymi do platformy zostały ponadto zrealizowane wywiady pogłębione dotyczące m.in. barier oraz szans rozwojowych domeny. Zaktualizowany został także aneks specjalizacyjny, a całość opisanych działań została wpisana w plan działań komunikacyjnych i promocyjnych. Analogiczne aktywności dotyczą domeny Energia zrównoważona.
- Czy wszystkie zaprojektowane specjalizacje sprawdziły się i będą dalej tworzone?
ŁS: - Od 2024 roku nastąpiła rekonfiguracja platform specjalizacyjnych. Województwo zleciło usługę ekspercką, której efektem były zmiany w modelu prowadzenia PPO. Zamiast planowanych siedmiu, utworzone zostaną ostatecznie cztery platformy specjalizacyjne, które zostały zróżnicowane w oparciu o poziom dziedzin. Oznacza to, że dziedziny wchodzące w skład jednej inteligentnej specjalizacji mogły znaleźć się w różnych platformach w zależności od ich charakteru i tematu. Powstanie czterech platform poprzedziły wieloetapowe dyskusje i warsztaty prowadzone z zaangażowanymi interesariuszami, ekspertami i przedstawicielami jednostek UMWM. Natomiast najogólniej rzecz ujmując, nasze dotychczasowe obserwacje potwierdzają prawidłowy dobór priorytetów rozwojowych. Musimy jednocześnie brać pod uwagę, że zmieniające się technologie, głównie w zakresie cyfryzacji, wyznaczają dodatkowe pola do pilnego wdrażania odpowiednich działań niezależnie od wyznaczonych specjalizacji. Obejmują one m.in. takie zagadnienia, jak cyberbezpieczeństwo, automatyzacja procesów w firmach, rozwiązania chmurowe, e-commmerce, kontakty i obsługa klientów czy analityka biznesowa.
- Jak w takim razie rozwój innowacji mógłby przełożyć się na konkretne rozwiązania smart wprowadzane w Małopolsce?
ŁS: - Możemy dalej rozwijać usługi cyfrowe, przyspieszyć transformację systemu elektroenergetycznego, unowocześniać infrastrukturę, w tym również energetyczną i transportu, na poziomie samorządów lokalnych. Z pewnością będziemy również prowadzić działania zmierzające do podniesienia atrakcyjności i konkurencyjności regionu w skali kraju i Europy. Szeroko rozumiany rozwój powinien dotyczyć także podmiotów koordynujących i wspierających innowacyjne rozwiązania, jak również przepływ tych rozwiązań między różnymi elementami sieci, a więc miast i mniejszych miejscowości w regionie, przez np. parki naukowo-technologiczne, przemysłowe, inkubatory technologiczne, podmioty świadczące specjalistyczne usługi z zakresu doradztwa i przestrzennego transferu technologii.
- Gdyby te rozwiązania zostały wprowadzone, to Smart Małopolska stanie się wymarzonym miejscem do życia dla mieszkańców?
ŁS: - Koncepcję Smart Małopolska należy traktować bardziej jako wizję rozwojową niż model docelowy. Wszelkie działania podejmowane obecnie w momencie ich realizacji spotkają się z koncepcjami nowocześniejszymi, bardziej wydajnymi, bardziej przyjaznymi. Tak więc, mimo że w regionie żyje się komfortowo, dzięki cyfrowemu zarządzaniu wieloma usługami, temu, że większość spraw urzędowych można załatwić przez internet bez wychodzenia z domu, a koszty życia udało się obniżyć dzięki rozwiązaniom smart, to działania modernizacyjne nie zostaną zahamowane. Być może wymusi to w przyszłości redefinicję inteligentnych specjalizacji województwa. Za ideą inteligentnych regionów kryje się kształtowanie ich zrównoważonego rozwoju m.in. przez wprowadzanie zmian w wydajności energetycznej, transporcie i komunikacji, infrastrukturze oraz ekologii, co pośrednio przekłada się na jakość życia mieszkańców oraz wpływa na rozwój jednostki terytorialnej i przyciąganie turystów. Są one ściśle powiązane z poprawą warunków życia oraz inwestowaniem w wiedzę i społeczeństwo.
- Jakie kierunki rozwoju smart mogą być najistotniejsze dla mieszkańców Małopolski?
ŁS: - Na pewno rozwiązania komunikacyjne, w szczególności usługi cyfrowe. Kluczowa z punktu widzenia mieszkańców będzie energetyka wodorowa i jej rozwój - tania energia będzie kluczowym czynnikiem budowania przewag konkurencyjnych regionów i zapewnienia komfortu życia codziennego.
- Czy inteligentne rozwiązania lepiej wprowadzać globalnie dla wszystkich, czy może punktowo, bardziej dopasowane - dla wybranych?
ŁS: - Każdy obszar - region, subregion, miasto - posiada swoją specyfikę, swoje wewnętrzne potencjały, które powinien wzmacniać i na których powinien rozwijać swoje przewagi. Nie można więc opierać się na globalnych rozwiązaniach. Jednocześnie musimy pamiętać, że nadmierne rozproszenie strategii rozwoju może doprowadzić w skrajnych przypadkach do działań, które będą się wzajemnie wykluczać. Trzeba tu szukać przysłowiowego „złotego środka”. Zbierać dane, starannie je analizować i dobierać najlepsze rozwiązania, przewidując ich konsekwencje.
- Jak może wyglądać Smart Małopolska w niedalekiej przyszłości?
ŁS: - Jak wspomniałem wcześniej, pojęcie Smart Małopolska należy traktować jako pewien proces, a nie wizję docelową, jedyną i niewzruszalną. Co najważniejsze, zmiany w Małopolsce są wprowadzane nieustannie i chociaż nie widać ich z dnia na dzień, to porównanie z obrazem województwa sprzed kilku lub kilkunastu lat już te różnice unaocznia. Naszym celem jest Małopolska bezpieczna, dobrze skomunikowana, przedsiębiorcza, otwarta na inwestycje - taka, która służy mieszkańcom, tworzy warunki do realizacji planów i daje szansę osiągnąć sukces na każdym polu. Małopolanie to ludzie pracowici, kreatywni i ambitni, otwarci na współpracę, na rozwój. Chcemy, by region był dla nich najlepszym miejscem do życia. Do tego potrzebne są odważne i mądre projekty, inwestycje, które będą napędzać gospodarkę, i konsekwentna realizacja strategii zrównoważonego rozwoju regionalnego.
