Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

„Proszę państwa do gazu” Tadeusz Borowski. To trzeba wiedzieć o opowiadaniu: streszczenie, bohaterowie, konteksty

OPRAC.:
Barbara Wesoła
Barbara Wesoła
Proszę państwa do gazu to jedno z dwóch opowiadań na liście lektur obowiązkowych na maturze 2023
Proszę państwa do gazu to jedno z dwóch opowiadań na liście lektur obowiązkowych na maturze 2023 Canva/Red. Polska Press
Opowiadania Tadeusza Borowskiego, zarówno „Proszę państwa do gazu” jak i „Ludzie, którzy szli” należą do literatury tzw. obozowej lub inaczej: literatury lagrowej. Dzisiaj przypominamy pierwszy tytuł i jego problematykę. Oba utwory literackie znalazły się w spisie lektury obowiązkowych na maturze 2023. Niektóre pytania jawne również odnoszą się do opowiadań Borowskiego. Co trzeba wiedzieć o literaturze obozowej? Co reprezentują bohaterowie opowiadania Borewicza? Jakie konteksty można przytoczyć na maturze w tej tematyce?

Spis treści

Literatura obozowa Tadeusza Borowskiego. To warto wiedzieć

Z dorobku Borowskiego maturzyści muszą znać opowiadania „Proszę państwa do gazu” oraz „Ludzie, którzy szli”. To opowiadania epoki współczesnej, które są przerabiane na lekcjach, jako przykłady literatury z okresu II wojny światowej. Autor porusza w swoich opowiadaniach tematykę obozową, której sam doświadczył.

Tadeusz Borowski to były wiezień obozu Auschwitz. Urodził Się w 1920 roku, maturę zdawał w 1939 roku, a studia realizował w tajnym uniwersytecie w czasie wojny. W lutym 1943 roku został jednak aresztowany i przewieziony do Auschwitz. Przebywał także w Dachau i obozach przejściowych. Po wojnie założył rodzinę, a także pracował dla komunistycznych władz. Jednak w wieku 29 lat zmarł w wyniku zatrucia gazem, co oficjalnie uznano jako próbę samobójstwa.

Streszczenie opowiadania „Proszę państwa do gazu”

Opowiadanie pokazuje okrucieństwo obozowej rzeczywistości, jakie trudno sobie wyobrazić żyjącym w wolnym kraju czytelnikom. Jest także świadectwem pokazującym człowieka zlagrowanego i znieczulonego na cierpienie innych, oraz działania pozbawione humanitaryzmu, empatii, moralności, do których człowiek jest zdolny w sytuacjach granicznych i kryzysowych.

Bohaterem, ale także narratorem opowiadania jest Tadeusz, który jest osadzony w obozie. Akcja opowiadania rozgrywa się w ciągu jednego, bardzo upalnego letniego dnia. Więźniowie snują się po obozie, leżą nadzy na gołych deskach prycz (akurat trwa akcja odwszawiania sienników) i siedzą pod ścianami. Doskwiera im nuda.

Nawet zwykłej rozrywki nie ma: szerokie drogi do krematoriów stoją puste - opowiada narrator

Tadka poznajemy, kiedy spożywa wraz ze współwięźniami, nie byle jaki jak na warunki obozowe, posiłek. Jego towarzysze to Marsylczyk oraz Henry. Rozmawiają o tym, czy będą jeszcze koleje transporty ludzi do obozu, wyrażając nadzieję, że tak. To dzięki nim bohaterowie opowiadania prowadzą „lepsze” życie.

[…] ludzi nie może zabraknąć, bobyśmy wszyscy pozdychali w lagrze. Wszyscy żyjemy z tego, co oni przywiozą.

Dość szybko okazuje się, że bohater należy do grupy roboczej więźniów (komando), nazywanej Kanadą, która pracuje przy rozładowywaniu transportów i segregowaniu rzeczy, jak żywność, przybory, ubrania. Były to rzeczy zgromadzone po ludziach zabijanych w komorach gazowych.

Nazwa Kanada miała symbolizować dobrobyt, ponieważ pracownicy tej grupy robotniczej mieli możliwość zdobycia dodatkowych towarów. To, chcoiaż abstrakcyjnie brzmi, poprawiało ich status i jakość życia w obozie. Żywnością lub ubraniami mogli także handlować i wymieniać się z więźniami. Wszystko po to, aby przetrwać. Rozmowy bohaterów pokazują, że są pozbawieni współczucia dla tych, którzy idą na śmierć. Ponieważ od tego, czy wciąż będą przyjeżdżać transporty tych skazanych, niewinnych ludzi zależy ich przetrwanie.

Akcja od rozmowy w baraku szybko przenosi się na plac przy rampach. To tu więźniowie będą pracować przy rozładunku kolejnego transportu. Z wagonów, które przyjechały z Będzina i Sosnowca wysiadają zdezorientowani ludzie. Zadają pytania robotnikom, gdzie są i co się z nimi stanie, ale nikt nie ma odwagi powiedzieć im, że czeka ich śmierć.

Autor opisuje proces natychmiastowej selekcji na młodych i silnych ludzi skierowanych do prac, oraz słabych, starych i chorych prowadzonych prosto do gazu. Zadaniem bohaterów opowiadania, w tym Tadka, było przeszukanie wagonów i zebranie rzeczy po przybyłych.

Jest prawo obozu, że ludzi idących na śmierć oszukuje się do ostatniej chwili. Jest to jedyna dopuszczalna forma litości

To bardzo duży transport. Ludzie przybywają nawet do późnej nocy. Tadek obserwuje brutalne sceny m.in. dziewczynkę, która wysiada z wagonu i doznając szoku kręci się w kółko. Jej zachowanie złości esesmana, który bez mrugnięcia okiem strzela do dziewczyny i ją zabija. Przerażające są także moemnty, w których komando przeszukują wagony, a oprócz walizek, jedzenia i alkoholi znajdują w nich martwe ciała.

Kiedy w jednym z wagonów Tadeusza chwata dłoń wystająca spomiędzy ciał nieboszczyków, bohater ucieka i chowa się na torach. Coś pęka w naszym bohaterze, płacze i marzy o powrocie do baraku, swojej twardej gołej pryczy.

Takich roztrek nie ma współwięzień, Henri, ani inni obozowicze, którzy widzą w tej nieludzkiej sytuacji szansę na lepszy byt.

Opowiadanie kończy się refleksją, że mimo ogromu brutalności, który na co dzień obserwują robotnicy, dzień ten będzie wspominany dobrze, ponieważ udało się zdobyć sporo cennego towaru. ”To był bogaty transport”. Łupy pozwolą więźniom komando lepiej funkcjonować przez kolejne kilka dnia.

Z krematoriów ciągną potężne słupy dymów i łączą się w górze w olbrzymią, czarną rzekę, która niezmiernie powoli przewala się przez niebo nad Birkenau i niknie za lasami w stronę Trzebini. Transport sosnowiecki już się pali

- czytamy w ostatnich słowach utworu.

Krótka sylwetka najważniejszych bohaterów

  • Tadek — narrator i główny bohater. Na początku opowiadania spożywa chleb, który dostał w paczce od rodziny z Warszawy. Obserwuje ludzi snujących się w upalny dzień po obozie. Rozmawia z towarzyszami, którzy są — podobnie jak on — w lepiej usytuowanej grupie więźniów, dzięki pracy przy rozładunkach transportów. Tadek za namową Henriego pomaga w rozładowywaniu wagonów z transportem ludzi z Sosnowca i Będzina, a przede wszystkim w selekcji ich dóbr. Obserwuje przy tym sceny poniżania, zabijania, grabieży i widzi liczne obrazy, których ostatnim określeniem mogłaby być nadzieja, a pierwszym śmierć, strach, bezduszność, brak człowieczeństwa. Praca wprowadza go w gniew i refleksje nad swoim własnym człowieczeństwem. Odkrywa, że nie współczuje ludziom idącym na śmierć, czuje do nich wręcz nienawiść i upatruje przyczynę konieczności wykonywania ciężkiej pracy z ich powodu. Tadek przechodzi załamanie podczas wykonywania obowiązków. Ilość nędzy i okrucieństwa go brzydzi, doprowadza do wymiotów, a w końcu do płaczu. Bohater jest postacią niejednoznaczną. W jego narracji pojawia się litość i wątpliwości co do tego, czy jest dobrym człowiekiem na przemian z odrazą, złością i postępującym zobojętnieniem. Szybko zaczyna zachowywać się jak pozostali członkowie grupy robotników, dla których praca przy rozładunku transportu z ludźmi idącymi na pewną śmierć stała się sposobem na życie.
  • Henri – kolega Tadka z obozu, który ma wypracowaną pozycję wśród więźniów. Jest dobrze zbudowanym mężczyzną i pracuje na rampie przy rozładowywaniu transportów. Nie odczuwał moralnego dyskomfortu związanego z wykonywanymi obowiązkami. Dawały mu bowiem zyski, które pozwalały na lepsze życie w obozie. Bohater zachowywał się obojętnie, nawet kiedy spytał bliskie osoby.
  • Marsylczyk – nazywany przez Tadka „Cosway” był to zatwardziałym komunistą, który pogardzał ludźmi znajdującymi się w obozie. Uważał, że transporty do obozu są konieczne, aby było co jeść i jak przeżyć.
  • Andrej– rosyjski więzień, który dla znieczulenia popijał alkohol w czasie pracy. Brutalnie potraktował matkę uciekającą przed własnym dzieckiem.
  • Inni ludzi pracujący na rampie – więźniowie, którzy chętnie szli do pracy, chociaż wiedzieli, co ich tam czeka to cieszyli się na możliwość zdobycia cennych łupów (np. alkoholu). Przybyłych traktowali przedmiotowo.
  • Niemcy – esesmani brutalnie i bezwzględnie traktowali przybyłych. Wymierzali kary, pilnowali porządku używając broni, okutych butów oraz trzcinowych gałęzi. Niemcy w pobliskiej służbówce prowadzili prywatne rozmowy np. pokazując sobie zdjęcia bliskich, bez wzruszenia reagując na dramatyczne sceny dziejące się przy rozładunku.

Plan wydarzeń w opowiadaniu Borowskiego „Proszę państwa do gazu”

  1. Dezynfekcyjna w obozie i doskwierający upał.
  2. Bogaty posiłek bohaterów i rozmowa Tadka z Henrim oraz z Marsalczykiem.
  3. Przybliżenie sylwetek Henriego oraz Marsylczyka (Cosway).
  4. Wiadomość o nadjeżdżającym transporcie.
  5. Henri z Tadkiem idą do pracy na rampie.
  6. Przybycie pociągów i popłoch wśród więźniów.
  7. Otwarcie wagonów.
  8. Zdziwienie ludzi i ich pytania o swoją przyszłość, które narrator pozostawił bez odpowiedzi.
  9. Selekcja nowoprzybyłych na grupy: życie w obozie lub śmierć w komorze gazowej.
  10. Przeszukiwanie kosztowności i oczyszczanie wagonów.
  11. Zbieranie jedzenia i wartościowych rzeczy przez członków Kanady (grupy, w której pracował Tadek)
  12. Przybycie kolejnego transportu.
  13. Ponowne działania ludzi pracujących na rampie.
  14. Matka uciekająca przed własnym dzieckiem i interwencja Andreja.
  15. Zmęczenie pracujących, frustracja i załamanie Tadka.
  16. Przybycie kolejnego transportu.
  17. Powrót robotników do obozu i radość ludzi z bogactwa przywiezionego przez nowoprzybyłych.

Pytania jawne dotyczące lektury i przykłady kontekstów

Na liście pytań jawnych do matury 2023 opublikowane przez CKE znajdujemy następujące pytania dotyczące opowiadania Tadeusza Borowskiego:

  • Literacki obraz zdehumanizowanego świata. Omów zagadnienie na podstawie opowiadania "Proszę państwa do gazu" Tadeusza Borowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
  • Sytuacje tragicznych wyborów. Omów zagadnienie na podstawie opowiadania "Proszę państwa do gazu" Tadeusza Borowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
  • Hierarchia wartości w sytuacjach granicznych. Omów zagadnienie na podstawie opowiadania "Proszę państwa do gazu" Tadeusza Borowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.
  • „Człowiek zlagrowany” jako ofiara zbrodniczego systemu. Omów zagadnienie na podstawie opowiadania "Proszę państwa do gazu" Tadeusza Borowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Przypominamy, że konteksty to teksty kultury, które w funkcjonalny sposób musi przytoczyć maturzysta, aby uzupełnić, uwiarygodnić swoją argumentację w wypowiedzi lub wypracowaniu. Mogą to być odniesienia do świata sztuki, literatury, kina czy polityki.

Do opowiadań Tadeusza Borowskiego pasują konteksty, które oddają w jakimś stopniu podobną tematykę, a więc takie zagadnienia jak: obóz koncentracyjny, więzienie, cierpienie, śmierć, etyka, dehumanizacja, walka o byt, godność człowieka, hierarchia, prawo siły, okrucieństwo, fabryka śmierci, adaptacja do najgorszych warunków celem przetrwania, ale także trudne i dyskusyjne wybory.

Przykładowe konteksty, które warto rozważyć przygotowują odpowiedzi do jawnych pytań

  • „Antygona” Sofokles – trudne wybory
  • „Medaliony” Zofia Nałkowska – dehumanizacja
  • „Rozmowy z katem” Kazimierz Moczarski – hierarchia, prawo siły, etyka.
  • „Inny świat” Gustaw Herling-Grudziński – człowiek złagrowany

Warto sięgnąć także po konteksty z innych tekstów kultury niż literatura np. po konteksty filmowe, które obrazują te same motywy w innych okolicznościach. Pokazują skłonności człowieka do stawiania siebie wyżej niż innych, posłuszeństwa wobec krzywdzącej ideologii lub znieczulicy na ludzkie cierpienie np. dzieła kinematografii opowiadające o niewolnictwie, „Służące” reż. Tate Taylor.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Krokusy w Tatrach. W tym roku bardzo szybko

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera

Materiał oryginalny: „Proszę państwa do gazu” Tadeusz Borowski. To trzeba wiedzieć o opowiadaniu: streszczenie, bohaterowie, konteksty - Strefa Edukacji

Wróć na gazetakrakowska.pl Gazeta Krakowska