Sądeccy historycy piszą odezwę do władz miasta i mieszkańców. O co chodzi?

FLESZ - Szczepionka na COVID dostępna jeszcze w tym roku?

Pod odezwą skierowaną do Iwony Mularczyk, przewodniczącej rady miasta, prezydenta Ludomira Handzla oraz sądeckich radnych i mieszkańców miasta podpisało się dwudziestu historyków związanych z Nowym Sączem i z Sądeczczyzną.

- To bezprecedensowe wydarzenie w naszym mieście - mówi Jakub Bulzak, sądecki historyk i nauczyciel historii w I LO im. Jana Długosza.

Jak wyjaśnia, inicjatywa ma charakter całkowicie apolityczny, zaś jej jedynym celem jest powołanie komisji eksperckiej, która będzie służyć pomocą radzie miasta w procedurze nadawania nazw obiektom publicznym.

- Na razie panuje w tej kwestii całkowity chaos, a taka sytuacja może rodzić wiele potencjalnych problemów - tłumaczy Jakub Bulzak i przypomina przykład decyzji o nadaniu nazwy Bulwar Obrońców Narwiku, którą to po kilku latach, wobec uwag historyków, musiano skorygować.

Postulowana przez sygnatariuszy odezwy komisja ma być apolityczna, niezależna od władz i grupować ludzi fachowców z różnych środowisk legitymujących się odpowiednich dorobkiem.

- Eksperci opiniowaliby składane przez rozmaite środowiska propozycje nazw, a następnie zajęliby się ich weryfikacją - wyjaśnia sądecki historyk.

Dopiero na tej podstawie radni mogliby się wypowiedzieć w sprawie nadania nazwy danemu obiektowi w przestrzeni miejskiej. Natomiast sposób wyłonienia komisji oraz zakres jej działań zostałby określony przez radę miasta.

Komisja powinna opracować przejrzyste kryteria wyboru, być może z zastosowaniem zasady jednomyślności lub możliwie wysokiego stosunku głosów, a przede wszystkim, w wyniku szerokich konsultacji, ułożyć listę postaci godnych upamiętnienia czyli tzw. bank nazw.

Ponieważ w Nowym Sączu wciąż funkcjonują miejsca, którym nie nadano patronów sygnatariusze odezwy proponują ponad trzydzieści nazwisk osób, które zasłużyły się zarówno dla samego Nowego Sącza, jak i całej Sądecczyzny.

- Myślę, że warto uwzględnić nasze sugestie tym bardziej, że nadanie nazwy to element budowania poczucia wspólnoty oraz dumy z lokalnego dziedzictwa - podkreśla Jakub Bulzak.

Mowa tutaj o postaciach reprezentujących różne środowiska, zawody, zaś ich aktywność obejmowała rozmaite pola.

- Są wśród nich generałowie, oficerowie i żołnierze, bohaterowie, który walczyli i oddali życie za wolność Ojczyzny, duchowni, naukowcy, działacze społeczni, artyści - wylicza sądecki historyk.

Podkreśla również, że lista nie jest zamknięta i można do niej dodawać kolejne osoby warte upamiętnienia w przestrzeni publicznej.

Pod apelem podpisali się: Jakub Marcin Bulzak; Agnieszka Filipek; Artur Franczak; Jerzy Giza; Aneta Grabowska; Antoni Kroh; Maria Kurzeja-Świątek; Tomasz Lis; Maria Marcinowska; Maria Molenda; Łukasz Połomski; Sylwester Rękas; Jarosław Rola; Edyta Ross-Pazdyk; Justyna Stasiek-Harabin; Józef Stec; Bartłomiej Urbański; Beata Wierzbicka; Sławomir Wróblewski.

Tekst odezwy

Szanowna Pani Iwona Mularczyk Przewodnicząca Rady Miasta Nowego Sącza; Szanowni Państwo Radni Rady Miasta Nowego Sącza; Szanowny Pan Ludomir Handzel Prezydent Miasta Nowego Sącza; Szanowni Mieszkańcy Miasta Nowego Sącza

Odezwa w sprawie nazewnictwa miejskiego

Od późnego średniowiecza, gdy w Polsce na sile przybrał proces lokacji miast, w których w sposób planowy zaczęto wytyczać ulice i place, pojawił się zwyczaj nadawania im nazw. Pierwotne toponimy związane były z ukształtowaniem terenu (np. Górna), położeniem (np. Polna), wyglądem (np. Krótka), wykonywanymi czynnościami (np. Szewska), lokalizacją wyróżniających budowli (np. Klasztorna). Od XIX w. rośnie liczba nazw pochodzących od osobowych nazw własnych, czyli imion i nazwisk osób zasłużonych dla miasta, czy kraju. Początkowo nadawane ulicom, placom, parkom i skwerom, dość szybko upowszechniły się jako patronaty instytucji i organizacji (można się tu dopatrzeć wzorca czerpanego z patrociniów kościelnych). W związku z tym, że w Polsce proces ten przypadł na lata niewoli narodowej, pierwszymi patronami byli bohaterowie krajów, zamieszkiwanych ówcześnie przez ludność polską. Wyjątkiem była Galicja, gdzie w dobie autonomii zaczęto nadawać nazwy związane z ważnymi postaciami narodowej historii i kultury. Jak zaznacza Kwiryna Handke, należąca do najwybitniejszych polskich badaczek w zakresie toponomastyki, obecnie jedną z podstawowych motywacji nadawania nazw miejskich, jest (warunkowana historycznie, politycznie i kulturowo) chęć upamiętnienia ważnych postaci, instytucji, czy wydarzeń historycznych (K. Handke, Nazewnictwo miejskie [w:] Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Kraków 2005, s. 291).

Zwyczaj nadawania imienia instytucjom i miejscom jest niezwykle ważnym elementem funkcjonowania państwa i lokalnych społeczności. Pozwala budować wspólnotę, zjednoczoną wspomnieniem historycznych postaci, z których wszyscy jesteśmy dumni. Obierane za patronów osoby, stanowią godne polecenia wzorce, a każda teoria pedagogiczna podpowiada, że dla prawidłowego przebiegu procesu wychowania dziecka niezbędne są pozytywne przykłady dorosłych, których może ono naśladować. Tabliczki z nazwami są swoistą lekcją narodowej i lokalnej historii, są jednym z podstawowych, najbardziej powszechnych i powszednich oraz rzucających się w oczy (obok pomników) elementów polityki historycznej, która we współczesnym świecie stanowi ważny element budowania tzw. soft power własnego państwa. Jest to forma uhonorowania osób, których niegdysiejsze zasługi niejednokrotnie zadecydowały o naszej teraźniejszości, a także uszanowania ich wiedzy, pracy, dokonań, poświęcenia, postawy, czasem ponoszonych ofiar, łącznie z ofiarą życia. A jak wielokrotnie podkreślał niestrudzony w walce o pamięć i uznanie nowosądeckich bohaterów prof. Jerzy Giza: „Tylko tam się rodzą bohaterowie, gdzie się ich szanuje”.

Nazwy ulic wiele mogą powiedzieć o mieszkańcach kraju czy miejscowości: kim się szczycą, komu okazują wdzięczność, jak dzięki nim ukazują swoją wielowiekową metrykę, czy historyczną rolę.

Wybór patrona ulicy, czy instytucji nie jest sprawą prostą. Niewątpliwie łatwiej odwołać się do nazw przyrodniczych (np. Kwiatowa, Akacjowa, Lipowa), nazw miejscowości (np. Warszawska, Krakowska, Tarnowska) czy nazw pospolitych (np. Długa, Krótka, Wąska, Kręta). Wybierając osobę, należy przeanalizować jej biografię, dokonać swoistego bilansu zasług, zestawić zarówno pozytywne, jak i negatywne opinie historiografów (niezwykle rzadko zdarzają się bohaterowie bez najmniejszej skazy, nie wyłączając nawet osób kanonizowanych). Trudno też w tym względzie o jakieś w pełni obiektywne kryteria.

Jednak argument ze stopnia skomplikowania, nie może unieważniać całego przedsięwzięcia. Podobnie chybione są opinie wyrażane na forach internetowych, czy portalach społecznościowych, poddające w wątpliwość sens nadawania nazw honorujących konkretne postaci, a postulujące nazwy „neutralne”, „pozbawione patosu”, „zwyczajowe”. Fakt, że ktoś nie rozumie sensu takiego działania, świadczy w tym wypadku na niekorzyść autora opinii, a nie słuszności zamysłu. Negowanie tego typu nazewnictwa, poparte dowodem, że w wielu wypadkach nikt nie pamięta nazwy oficjalnej, a wszyscy stosują nazwę potoczną (np. Bazylika św. Małgorzaty – fara), można analogicznie odnieść do używania zdrobnień imion lub kolokwialnych określeń modeli samochód. Jednakże w tym wypadki nikt nie stosuje podobnych argumentów.

Nowosądeczanie zawsze z dumą eksponują bogatą przeszłość swojego miasta. Dzieje się tak zarówno w wymiarze instytucjonalnym (m.in. konkursy historyczne, wystawy, publikacje naukowe i popularne), jak i społecznym. Mieszkańcy deklarują przywiązanie do tradycji, szacunek do dziedzictwa regionu – znajduje to również odzwierciedlenie w badaniach socjologicznych. Jak zatem takie podejście do historii odbija się w nazewnictwie ulic?

Spośród wszystkich nazw ulic, rond, placów i skwerów, kilka odnosi się do postaci lub pojęć z zakresu historii Polski, które miały pośredni lub epizodyczny związek z Nowym Sączem. Są to: Rondo Jana Pawła II i ul. Jana Pawła II, Rondo Solidarności, Aleje Józefa Piłsudskiego, Plac św. Kazimierza oraz ulice: Ariańska (Nowy Sącz był jednym z ośrodków tego wyznania), Barska (działania konfederacji barskiej toczyły się na Sądecczyźnie), Jana Długosza, gen. Andrzeja Galicy, gen. Franciszka Kleeberga, Heleny Marusarzówny, Józefa Szujskiego, Seweryna Udzieli, gen. Wieniawy-Długoszowskiego, Lubomirskich (ród magnacki, którego przedstawiciele pełnili urząd starostów sądeckich), Bohaterów Monte Cassino, Bulwar Narwiku, Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich (nazwy upamiętniają udział sądeczan w bitwach i formacjach wojskowych).

Druga grupa, to nazwy osób, rodzin i grup osób, bezpośrednio związanych z dziejami miasta:

Rondo Sądeckich Żołnierzy Wyklętych; Rondo im. gen. Franciszka Gągora; Rondo im. ks. Władysława Lesiaka; Rondo im. Zbigniewa Szkarłata; Skwer im. Dra Jerzego Masiora; Skwer im. Ireny Styczyńskiej; Skwer im. Karola Szymańskiego; ul. 1 Pułku Strzelców Podhalańskich; ul. Władysława Barbackiego; ul. Bohaterów Orła Białego; ul. Bóżnicza; ul. Brenerów; ul. Edmunda Ciećkiewicza; ul. Bronisława Czecha; ul. Zofii Darowskiej; ul. Henryka Dobrzańskiego; ul. Antoniego Dunajewskiego; ul. Jana Freislera; ul. gen. Józefa Gizy; ul. Włodzimierza Godka; ul. Konstantego Klemensa Gucwy; ul. ks. Władysława Gurgacza; ul. Władysława Hasiora; ul. mjr. Jerzego Iszkowskiego; ul. Stefana Jarosza; ul. Zenona Klemensiewicza; ul. Bogusławy Agaty Konstanty; ul. Piotra Kosińskiego; ul. Jana Krokowskiego; ul. Piotra Krzykalskiego; ul. św. Kunegundy; ul. Kurierów Sądeckich; ul. gen. Józefa Kustronia; ul. Leopolda Kwiatkowskiego; ul. prof. Juliana Lambora; ul. Ludwika Małeckiego; ul. Mizgałów; ul. Szczęsnego Morawskiego; ul. por. Stanisława Pajora; ul. Ojca Stanisława Papczyńskiego; ul. Janusza Pieczkowskiego; ul. Bronisława Pierackiego; ul. ks. Mieczysława Raczkowskiego; ul. Feliksa Rapfa; ul. prof. Romualda Reguły; ul. Marii Ritter; ul. Eugeniusza Romera; ul. Porucznika Tadeusza Ryby; ul. Sędziwoja; ul. Romana Sichrawy; ul. dr Juliana Smolika; ul. Henryka Stamirskiego; ul. Stadnickich; ul. Rodziny Stobieckich; ul. Romana Stramki; ul. ks. Jana Sygańskiego; ul. Mieczysława Szurmiaka; ul. por. Andrzeja Szymańskiego; ul. ks. Karola Szymaszka; ul. Stefana Turskiego; ul. Jerzego Tymowskiego; ul. Wacława II; ul. Wąsowiczów; ul. Narcyza Wiatra; ul. Jana Wiktora; ul. Jadwigi Wolskiej; ul. Zakładników.

Cieszy tak spora liczba wybitnych i zasłużonych Nowosądeczan, upamiętnionych nazwami ulic, skwerów i placów. Reprezentują oni różne okresy historii, różne zawody i rodzaje aktywności. Skala ich dokonań, jak również obecność w społecznej świadomości oraz lokalnej historiografii jest zróżnicowana.

Wraz z rozwojem miejskiej infrastruktury pojawiają się kolejne miejsca i obiekty, którym należy nadać nazwę. Od kilku lat możemy zaobserwować w naszym mieście spory chaos panujący w tym względzie.

Wypada zacząć od tego, że wobec braku ogólnokrajowych, precyzyjnych uregulowań prawnych, sposób podejmowania decyzji o nadawaniu nazw samodzielnie określają rady gmin, w ramach swoich ustawowych prerogatyw. W Nowym Sączu jak dotąd nie wypracowano żadnej procedury w tym zakresie. Jest to sytuacja bardzo niekorzystna, o czym na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat mogliśmy się parokrotnie przekonać. Niech za przykład posłuży kompromitująca decyzja o nadaniu nazwy Bulwar Obrońców Narwiku, którą po kilku latach, wobec słusznych uwag historyków, musiano skorygować. Co więcej, nie istnieje nawet, powszechnie dostępny, oficjalny wykaz nazw ulic i innych obiektów.

Jak wcześniej wskazano, a powyższy przykład tylko to potwierdza, nadawanie nazw obiektom publicznym jest zadaniem trudnym, do którego trzeba odpowiednio podejść. Od kilku lat środowiska lokalnych historyków wielokrotnie ponawiały apel o powołanie specjalnej komisji eksperckiej, która byłaby ciałem doradczym przy nadawaniu nazw. Sposób jej wyłonienia oraz zakres działań zostałby określony przez Radę Miasta.

Powinna być ona apolityczna, niezależna od władz, o reprezentatywnym składzie, złożona z fachowców legitymujących się odpowiednim dorobkiem, wywodzących się z różnych środowisk. Zajmowałaby się opiniowaniem składanych przez rozmaite środowiska propozycji nazw i ich weryfikacją, a podjęte decyzje rekomendowałaby organowi uchwałodawczemu. Komisja powinna opracować przejrzyste kryteria wyboru, być może z zastosowaniem zasady jednomyślności lub możliwie wysokiego stosunku głosów, a przede wszystkim, w wyniku szerokich konsultacji, ułożyć listę postaci godnych upamiętnienia – tzw. bank nazw. Doświadczenie i wiedza członków komisji pozwoliłaby zweryfikować istniejące błędy w nazewnictwie (jak choćby w przypadku ul. Dunajewskiego, gdzie w nazwie, zamiast pierwszego, użyto drugiego imienia patrona, czyli Juliana Antoniego Dunajewskiego, ul. Ciećkiewicza, gdzie błędnie zapisano nazwisko malarza Edmunda Cieczkiewicza, czy prawdopodobnie w przypadku ul. Darowskiej, gdzie widnieje imię Zofia, o chodzi prawdopodobnie o bł. Matkę Marcelinę Darowską), a także ustrzec władze miasta przed następnymi błędami, jak choćby uniknięciem dublowania patronatu, jak w przypadku ulicy i ronda Jana Pawła II; zdarzały się w ostatnich latach propozycje nadania imienia ks. Władysława Gurgacza, czy Romana Dmowskiego, którzy patronują już ulicom w naszym mieście. Działania komisji pozwoliłyby także uniknąć sytuacja, gdy patronat ustanawiany jest pod wpływem pojedynczego społecznego lub politycznego impulsu, klimatu chwili, co po upływie dłuższego czasu może okazać się błędem, a doskonale wiemy ile problemów stwarza zmiana raz nadanego imienia.

Postulat powołania wspomnianej komisji nie jest pomysłem nowatorskim. Podobne ciała kolegialne z powodzeniem funkcjonują w wielu miastach Polski. Jednym z pierwszych był działający społecznie Zespół Nazewnictwa Miejskiego Warszawy, utworzony w okresie przemian politycznych jesienią 1989 r. Jego członków powołuje Prezydent m. Stołecznego Warszawy. Również od 1989 r. działa Zespół Ekspercki ds. Nazewnictwa Ulic, Placów, Części Miejscowości oraz Obiektów w Bielsku Białej. Tego typu komisje działają m.in. od 2010 r. w Jaworznie (Zespół Nazewnictwa Obiektów Publicznych), od 2011 r. w Bydgoszczy (Zespół ds. Nazewnictwa Miejskiego), od 2015 r. w Chojnicach (Zespół ds. Nazewnictwa Miejskiego), w Łodzi (Zespół ds. nazewnictwa), w Kielcach (Zespół do spraw nazewnictwa ulic i placów w mieście Kielce). We Wrocławiu kilka lat temu utworzono (wspomniany już wyżej) Bank Nazw, czyli rejestr pozytywnie zaopiniowanych propozycji, które mogą zostać wykorzystane podczas nadawania nazw obiektom miejskim. Własne procedury w 2016 r. opracował Kraków (zespół w sprawach nazewnictwa opiniuje wszystkie zgłaszane propozycje nazw).

W związku z tym, że wielokrotne apele nie przyniosły jak dotąd żadnego rezultatu, ani w postaci powołania komisji, ani opracowania odpowiedniej procedury, pragniemy w tej formie wyrazić swoją opinię w przedmiotowym zakresie. Pozwalamy sobie przedstawić kilka wybitnych postaci, urodzonych w Nowym Sączu lub w inny sposób związanych z naszym miastem, których zasługi w skali lokalnej lub ogólnopolskiej, a nawet międzynarodowej, są nie do podważenia. Jesteśmy przekonani, że odpowiednie upamiętnienie tych osób jest bezwzględnym obowiązkiem nowosądeckiej społeczności.

Wymienione niżej osoby reprezentują różne środowiska, różne zawody, ich aktywność obejmowała różne pola. Są wśród nich generałowie, oficerowie i żołnierze (zarówno uczestnicy konspiracji niepodległościowej, żołnierze Wojska Polskiego, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej), bohaterowie, który walczyli i oddali życie za wolność Ojczyzny, duchowni, naukowcy, działacze społeczni, artyści. Zdajemy sobie sprawę, że do tej listy można dodać kolejnych zasłużonych, choć w naszym przekonaniu, wymienione tu osoby zasługują na uhonorowanie w pierwszej kolejności.

W poniższym wykazie podajemy jedynie najważniejsze informacje biograficzne, by pokrótce zasygnalizować, z jakiego formatu postaciami mamy do czynienia:

o. Józef Andrasz SJ

Urodzony 16 października 1891 r. w Wielopolu k. Nowego Sącza, zmarł 1 marca 1963 r. w Krakowie.

Jezuita, dyrektor Wydawnictwa Apostolstwa Modlitwy, redaktor „Posłańca Serca Jezusowego”, spowiednik św s. Faustyny i bł. Anieli Salawy, prekursor odprawianych w Łagiewnikach nabożeństw do Miłosierdzia Bożego. Przyczynił się do powstania najbardziej znanego wizerunku „Jezu Ufam Tobie” autorstwa Adolfa Hyły. Kandydat na ołtarze.

Adam Benisz

Urodzony 10 października 1888 r. w Nowym Sączu, zmarł 24 stycznia 1991 r. w Nowym Sączu.

Legionista, pułkownik WP, jeden z dowódców powstań śląskich, komisarz plebiscytowy na Górnym Śląsku, walczył w kampanii wrześniowej 1939 r., żołnierz Armii Andersa, zdobywca Monte Cassino, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Jan Berek

Urodzony 9 sierpnia 1896 r. w Nowym Sączu, zmarł 18 czerwca 1986 r. w Londynie.

Generał brygady WP, Legionista, walczył w wojnie polsko-bolszewickiej i kampanii wrześniowej 1939 r. (m.in. obrona twierdzy Modlin). Minister spraw wojskowych Rządu RP na Uchodźctwie, kanclerz kapituły Orderu Odrodzenia Polski, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Artur Berson

Urodzony 6 sierpnia 1859 r. w Nowym Sączu, zmarł 3 grudnia 1942 r. w Berlinie.

Wybitny naukowiec, inżynier i profesor, wybitny metrolog, wykładowca niemieckich uczelni, ojciec współczesnej aerologii, rekordzista lotu balonem, pionier medycyny lotniczej.

Mieczysław Bogaczyk

Urodzony 3 sierpnia 1911 r. w Nowym Sączu, zmarł 10 grudnia 2003 r. w Nowym Sączu.

Artysta rzeźbiarz, absolwent ASP w Krakowie, uczeń Xawerego Dunikowskiego, nauczyciel rysunku w kilku nowosądeckich szkołach, współorganizator Związku Literacko-Artystycznego ŁOM, sądeckiej podgrupy GOPR, prezes nowosądeckiego oddziału ZPAP, z Janem Dzieślewskim, Stanisławem Szafranem i Marią Ritter tworzył tzw. Grupę Czterech, autor niezrealizowanej wersji pomnika Adama Mickiewicza, pomników gen. Józefa Kustronia (przy ZSEM), mjr Henryka Sucharskiego (os. Westerplatte), licznych tablic pamiątkowych i kopii rzeźb.

Bronisław Chruściel

Urodzony 20 października 1899 r. w Marcinkowicach, zmarł 10 marca 1965 r. w Bexhill-on-Sea (Anglia).

Generał brygady, obrońca Lwowa w 1918 r., walczył w wojnie polsko-bolszewickiej i w kampanii wrześniowej 1939 r., komendant Szkoły Podchorążych Piechoty we Francji i Anglii, dowódca 1. Brygady Strzelców Karpackich podczas kampanii włoskiej 1944-45, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Kazimierz Duch

Urodzony 4 marca 1890 r. w Grębowie, zmarł 23 listopada 1954 r. w Krakowie.

Absolwent II Gimnazjum w Nowym Sączu, współzałożyciel tajnej organizacji sądeckich gimnazjalistów, tzw. „Duchowców”, uczestnik bitwy pod Gorlicami 1915 r., członek Organizacji „Wolność”, uczestnik wyprawy kijowskiej 1920 r., starosta nowosądecki, wicewojewoda krakowski, wiceprezydent Krakowa, poseł i senator RP, wiceminister opieki społecznej.

Artur Eisenbach

Urodzony 7 kwietnia 1906 r. w Nowym Sączu, zmarł 30 października 1992 r. w Tel Awiwe.

Historyk, badacz dziejów Żydów w Polsce, kierownik archiwum i dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, współpracownik Uniwersytetu Hebrajskiego i Instytutu Yad Vashem, autor licznych publikacji, m.in. edycji notatek Emanuela Ringelbluma.

Jan Flis

Urodzony 20 lipca 11912 r. w Nowym Sączu, zmarł 9 grudnia 1993 r. w Nowym Sączu.

Geograf, profesor WSP w Krakowie, komendant Hufca ZHP w Nowym Sączu, autor fundamentalnej pracy „Sądecczyzna i jej granice”, autor ponad 130 publikacji naukowych.

Michał Gałązka

Urodzony 9 września 1893 r. w Trzetrzewinie, zmarł 13 maja 1972 r. w Springfield.

Generał brygady WP, żołnierz Legionów Polskich, uczestnik wyprawy kijowskiej 1920 r., w kampanii wrześniowej 1939 r. dowodził artylerią Armii „Modlin”, dowódca artylerii 5 Kresowej Dywizji Piechoty Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, zajmując stanowisko dowódcy artylerii, czterokrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych.

Kazimierz Golachowski

Urodzony 4 czerwca 1886 r. w Żabnie, zmarł 9 września 1975 r. w Nowym Sączu.

Nauczyciel szkół sądeckich, działacz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” i PTT „Beskid”, współzałożyciel i redaktor pięciu pierwszych tomów „Rocznika Sądeckiego”, kierownik Katolickiej Taniej Kuchni, kierownik Powiatowego Archiwum Państwowego, współzałożyciel i pierwszy prezes nowosądeckiego Oddziału PTH, autor wielu cennych publikacji z zakresu dziejów Sądecczyzny.

ks. Alojzy Góralik

Urodzony 24 lutego 1845 r. w Bysinie k. Myślenic, zmarł 4 stycznia 1926 r. w Nowym Sączu.

Proboszcz i dziekan nowosądecki, protonotariusz apostolski, rektor tarnowskiego Seminarium Duchownego, twórca Domu Sierot, renowator fary, budowniczy kościołów p.w. św. Elżbiety i św. Kazimierza, protektor pojawienia się w mieście sióstr niepokalanek, jeden z inicjatorów budowy szpitala powszechnego i bursy im. T. Kościuszki.

bp Józef Gucwa

Urodzony 20 grudnia 1923 r. w Kąclowej, zmarł 8 marca 2004 r. w Tarnowie.

Biskup pomocniczy diecezji tarnowskiej, żołnierz AK ps. „Szumny”, „Wilk”, rektor kościoła św. Kazimierza w Nowym Sączu, wieloletni katecheta sądeckich szkół, odpowiedzialny za sztukę sakralną w diecezji, kapelan środowisk kombatanckich.

Chaim Halberstam

Urodzony 29 kwietnia 1793 r. w Tarnogrodzie, zmarł 19 kwietnia 1876 r. w Nowym Sączu.

Rabin, cadyk, założyciel jesziwy będącej jednym z głównych ośrodków chasydyzmu w Galicji, autor zbioru własnych nauk pt. „Diwrej Chaim”, protoplasta chasydzkiej dynastii Sanz.

Ewa Harsdorf

Urodzona 14 kwietnia 1910 r. w Zielonej na Podolu, zmarła 12 maja 1999 r. w Nowym Sączu.

Wszechstronna malarka (grafika, polichromia, kolaż, fotoryt), harcmistrzyni ZHP, w czasie okupacji niemieckiej członek organizacji konspiracyjnych „Orzeł Biały” i ZWZ, współzałożycielka koła Związku Polskich Artystów Plastyków i Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Nowym Sączu, scenograf Teatru Robotniczego, autorka polichromii w kilku sądeckich kościołach, odznaczona Złotą Honorową Odznaką Związku Polskich Artystów Plastyków.

Kazimierz Horoszkiewicz

Urodzony 3 marca 1867 r. w Bajmakach, zmarł 12 grudnia 1942 r. w Tobolsku.

Generał dywizji WP, dowódca 1 pułku strzelców podhalańskich w okresie wojny polsko-bolszewickiej (m.in. wyprawa kijowska), w 1940 r. zesłany na Sybir, kawaler Orderu Virtuti Militari, Oficer francuskiej Legii Honorowej.

Stanisław Kawczak

Urodzony 3 kwietnia 1892 r. w Zwardoniu, zamordowany wiosną 1940 r. w Charkowie.

Kapitan WP, absolwent I Gimnazjum w Nowym Sączu oraz Wydziału Prawa UJ (doktorat 1919 r.), członek konspiracyjnego „Związku Jastrzębi”, Związku Walki Czynnej i Organizacji „Wolność”, dowódca przewrotu wojskowego w Nowym Sączu w dniu 31 października 1918 r., żołnierz 1. pułku strzelców podhalańskich (1918-1919), prezes Związku Podhalan, w czasie kampanii wrześniowej walczył w obronie Brześcia n. Bugiem, jeniec obozu w Starobielsku, zmordowany przez NKWD w Charkowie.

Henryk Wierusz-Kowalski

Urodzony 12 lipca 1846 r. w Nowym Sączu, zmarł 29 kwietnia 1929 r. w Stróżach.

Generał brygady WP, lekarz wojskowy, bakteriolog i epidemiolog, praktykant Roberta Kocha i Ludwika Pasteura.

Lucjan Lipiński

Urodzony w 1840 r. we Lwowie, zmarł w 1922 w Krakowie.

Notariusz, doktor praw, burmistrz Nowego Sącza, współzałożyciel i pierwszy prezes Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Nowym Sączu, budowniczy sądeckiej „Sokolni” i nowego ratusza, inicjator odbudowy miasta po pożarze z 1894 r.

Ks. Roman Mazur

Urodzony 12 grudnia 1873 r. w Tuchowie, zmarł 1 maja 1948 r. w Nowym Sączu.

Proboszcz i dziekan sądecki (1926-1948), infułat (1938 r.). Odznaczony Orderem Polonia Restituta (1938 r.). Rozbudował sieć parafialną, odnowił farę, aktywnie pomagał społeczeństwu w czasie II wojny światowej.

Tadeusz Mączyński

Urodzony 4 października 1898 r. w Krakowie, zmarł 20 września 1955 r. w Nowym Sączu.

Doktor filozofii, nauczyciel w gimnazjum handlowym, prelegent Towarzystwa Szkoły Ludowej, inicjator powołania w Nowym Sączu ośrodka naukowego podejmującego nadania nad historią regionu, główny twórca „Rocznika Sądeckiego” i redaktor dwóch pierwszych tomów periodyku.

Eugeniusz Pawłowski

Urodzony 13 grudnia 1902 r. w Krakowie, zmarł 11 listopada 1986 r. w Nowym Sączu.

Językoznawca, wybitny onomasta i dialektolog, nauczyciel sądeckich szkół, profesor WSP w Krakowie, twórca widowisk scenicznych inspirowanych kulturą regionalną, harcmistrz, autor szeregu prac dotyczących gwary podegrodzkiej i nazw terenowych Sądecczyzny.

Jerzy Piechowicz

Urodzony 15 czerwca 1920 r. w Olkuszu, zmarł 21 lutego 2006 r. w Nowym Sączu.

Adwokat, doktor nauk prawnych, żołnierz Września 1939 r. oraz PSZ na Zachodzie, wybitny filatelista, członek Zarządu Głównego Polskiego Związku Filatelistów, działacz kombatancki, wiceprzewodniczący Rady Miasta w latach 1984-1988, inicjator przywrócenia w herbie miasta postaci św. Małgorzaty.

Kazimierz Pieracki

Urodzony 11 lutego 1891 r. w Gorlicach, zmarł 21 lutego 1941 r. w obozie Auschwitz.

Legionista, komendant POW w Lublinie, członek Związku Walki Czynnej, współzałożyciel nowosądeckiego oddziału Związku Strzeleckiego, wiceminister wyznań religijnych i oświecenia publicznego, szef konspiracyjnej Komisji Oświecenia Publicznego w czasie okupacji niemieckiej.

Zenon Adam Remi

Urodzony 22 grudnia 1873 r. w Krasiczynie, zmarł 6 sierpnia 1924 r. w Nowym Sączu.

Architekt, budowniczy miejski w Nowym Sączu, pierwszy z dynastii znanych architektów, autor projektów i budowniczy wielu obiektów, wzniesionych w mieście na początku XX wieku, m.in. „Ciuciubabki”, szpitala, kamienic u wylotu ul. Lwowskiej, Kasy Zaliczkowej przy ul. Jagiellońskiej 8.

Emanuel Ringelblum

Urodzony 21 listopada 1900 r. w Buczaczu, rozstrzelany 7 marca 1944 r. na Pawiaku.

Historyk, badacz dziejów polskich Żydów, absolwent I Gimnazjum w Nowym Sączu, twórca archiwum getta warszawskiego, patron Żydowskiego Instytutu Historycznego.

Pinkas Rosengarten

Urodzony 4 października 1913 r. w Nowym Sączu, zmarł 10 października 2011 r. w Jerozolimie.

Nauczyciel szkół żydowskich w Krakowie, więzień sowieckich łagrów, żołnierz Armii Andersa, naczelny rabin Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, uczestnik walk o Monte Cassino, po wojnie osiadł w Izraelu., prezes Ziomkostwa Sądeczan w Izraelu.

Zofia Rysiówna

Urodzona 17 maja 1920 r. w Rozwadowie, zmarła 17 listopada 2003 r. w Warszawie

Aktorka teatralna i filmowa, debiutowała na scenie w sądeckim „Sokole”, absolwentka konspiracyjnego Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej, uczestniczka akcji uwolnienia z rąk Niemców kuriera, Jana Kurskiego, za co w 1941 roku została wywieziona do obozu koncentracyjnego Ravensbrück, aktorka scen krakowskich i warszawskich, przez miesięcznik „Teatr” uznana za najlepszą polską aktorkę półwiecza.

Antoni Sitek

Urodzony 6 września 1913 r. w Zatorze, zmarł 11 listopada 1999 r. w Nowym Sączu.

Magister polonistyki, nauczyciel I Gimnazjum i Liceum im. Jana Długosza, kronikarz I LO i autor monografii szkoły, dokumentalista życia społecznego i kulturalnego Sądecczyzny, autor artykułów w „Roczniku Sądeckim” i „Dunajcu”, propagator kultury regionalnej, prelegent w czasie niezliczonych spotkań, wystaw, konferencji, prezes TPSP, działacz turystyczny, aktywny członek PTTK o. „Beskid”, radny MRN, działacz Klubu Ziemi Sądeckiej, ZNP i TWP.

Karol Slavik

Urodzony w 1831 r. na terenie Czech, zmarł 13 listopada 1894 r. w Nowym Sączu.

Lekarz i samorządowiec. Asesor, wieloletni radny miasta i powiatu, w latach 1887-1894 burmistrz Nowego Sącza: założył cmentarz komunalny, budował koszary i otworzył Ogród Jordanowski. Zmarł wskutek powikłań po ranach odniesionych w akcji ratowniczej dla pogorzelców w Nowym Sączu.

Jan Słowikowski

Urodzony 19 września 1915 r. w Nowym Sączu, zmarł 13 grudnia 2010 r. we Wrocławiu.

Chirurg, urolog, onkolog, specjalista chirurgii dziecięcej, profesor Akademii Medycznej we Wrocławiu, w okresie okupacji niemieckiej lekarz w szpitalu nowosądeckim, uczestnik akcji uwolnienia uwięzionego w szpitalu w Nowym Sączu Jana Karskiego.

Bronisława Szczepańcówna

Urodzona 18 sierpnia 1903 r. w Nowym Sączu, zmarł 28 lipca 1996 r. w Nowym Sączu.

Nauczycielka geografii i wychowania fizycznego w kilku sądeckich szkołach, w czasie okupacji łączniczka ZWZ-AK, harcmistrz, komendantka hufców żeńskich, autorka publikacji dotyczących historii sądeckiego harcerstwa, kawaler Orderu Uśmiechu.

Zygmunt Zieliński

Urodzony 1 sierpnia 1858 r. w Rzeszotarach, zmarł 11 kwietnia 1935 r. w Krakowie.

Generał broni WP, uczeń I Gimnazjum w Nowym Sączu, oficer armii austriackiej, dowódca III Brygady Legionów Polskich, Polskiego Korpusu Posiłkowego i 3 Armii Wojska Polskiego w czasie wojny polsko-bolszewickiej, kawaler Orderu Orła Białego, Orderu Virtuti Militari, Komandor Legii Honorowej.

Julian Zubek ps. „Tatar”

Urodzony 27 sierpnia 1913 r. w Nowym Sączu, zmarł 24 listopada 1981 r. w Kosarzyskach.

Sportowiec, narciarz, tancerz zespołów „Górale Sądeccy” i „Lachy Podegrodzkie”, nauczyciel w Piwnicznej i Rytrze, żołnierz Września 1939, współtworzył trasy kuriersko-przerzutowo-łącznościowe przez „zieloną granicę”, prowadził tajną szkółkę partyzancką na Przehybie, dowódca jednego z najaktywniejszych oddziałów partyzanckich na Sądecczyźnie, po wojnie, wskutek prześladowań Urzędu Bezpieczeństwa zmuszony wraz z rodziną do wyjazdu za granicę, do kraju powrócił w 1947 r., kawaler Orderu Virtuti Militari.

Ks. Władysław Deszcz (9 stycznia 1915 – 21 sierpnia 1941) i ks. Tadeusz Kaczmarczyk (18 listopada 1908 – 21 sierpnia 1941)

Wikarzy sądeckiej fary, zamordowani w Biegonicach. Obydwaj w czasie wojny aktywnie pomagali ludności żydowskiej i ruchowi oporu.

Zapewne liczba wymienionych osób przewyższa liczbę nieposiadających patronów ulic, skwerów, placów itp. Proponujemy, by zbiór stanowił wspomniany wyżej Bank Nazw, które będzie można wykorzystać w miarę przybywania nowych obiektów (w przestrzeni publicznej pojawiały się zapowiedzi budowy m.in. kolejnego mostu na rzece Dunajec, tzw. południowej obwodnicy miasta, „Węgierskiej BIS”, przedłużenia ul. Pieczkowskiego). Niżej podajemy wstępny wykaz odnotowanych ulic, rond, mostów, parków i skwerów, które nie otrzymały dotąd nazwy, i w przypadku których można rozważyć podjęcie tego działania:

– tzw. Obwodnica Północna

– Rondo na skrzyżowaniu ulic Kunegundy, Jagiellońskiej i Grodzkiej

– Rondo na skrzyżowaniu ulic Barskiej, Hallera i Alei Sucharskiego

– Rondo na skrzyżowaniu ulicy Wojska Polskiego i Alei Piłsudskiego

– Most na potoku Łubinka w ciągu ul. Zdrojowej

– Most na potoku Łubinka w ciągu ul. Barskiej

– Most na rzece Kamienicy w ciągu ul. Kamiennej

– Most na rzece Dunajec w ciągu tzw. Obwodnicy Północnej

– Most na potoku Łubinka w ciągu ul. Pieczkowskiego

– Kładka rowerowa nad rzeką Kamienicą (ul. Rybacka)

– Park Strzelecki

– Park Tysiąclecia – tzw. „Lasek Schwerteński”

– Park przy Dworcu PKP

– Skwer u zbiegu ul. Młyńskiej, Śniadeckich i Pierackiego

– Skwer u zbiegu ul. Sienkiewicza i Grodzkiej

– Skwer wzdłuż Alei Batorego

– Skwer u zbiegu ul. Kilińskiego i Królowej Jadwigi

– Skwer u zbiegu ul. Grodzkiej i Nawojowskiej

– Skwer przy skrzyżowaniu ulic Kazimierza Wielkiego i Bóżniczej

– Skwer przy ul. Tymowskiego

Nasz kraj może poszczycić się ponad tysiącletnią historii, a nasze miasto istnieje blisko 730 lat. Warto, aby w polityce pamięci (a jej częścią jest nadawanie nazw obiektom miejskim) udało się pokazać pełne spektrum przeszłości: bohaterów dawnych i współczesnych. I warto pamiętać, by honorując Żołnierzy Wyklętych/Niezłomnych, nie zapomnieć o powstańcach, honorując Legionistów, nie pominąć działaczy Polskiego Państwa Podziemnego, czy „Solidarności”, upamiętniając walczących, nie zapomnieć o artystach, naukowcach, nauczycielach, duchownych, lekarzach, społecznikach.

Pozostajemy do dyspozycji w zakresie wsparcia realizacji podniesionych postulatów.

Jakub Marcin Bulzak; Agnieszka Filipek; Artur Franczak; Jerzy Giza; Aneta Grabowska; Antoni Kroh; Maria Kurzeja-Świątek; Tomasz Lis; Maria Marcinowska; Maria Molenda; Łukasz Połomski; Sylwester Rękas; Jarosław Rola; Edyta Ross-Pazdyk; Justyna Stasiek-Harabin; Józef Stec; Bartłomiej Urbański; Beata Wierzbicka; Sławomir Wróblewski

odezwa nadesłana przez sygnatariuszy