Gdy Miechów był Dębnikami. Filmowa historia sprzed pół wieku

„Strach” został nakręcony latem 1974 roku. Starsi miechowianie jeszcze to pamiętają. Filmowa ekipa na kilkanaście czerwcowych dni opanowała miasto. Ulice, na których kręcono poszczególne sceny, były wyłączane z ruchu, w czym pomagała ówczesna milicja. Na sklepach i budynkach zmieniano szyldy. Mieszkańcy byli nie tylko świadkami tych wydarzeń, ale niektórzy mogą się nawet odnaleźć w filmie. W roli statystów występowali m. in. uczniowie miechowskiego Liceum Ogólnokształcącego, którzy myślami byli już bardziej na wakacjach niż w szkolnych ławach.

- Gdy tylko otworzyłem kancelarię prawną, klienci od razu zaczęli pytać, czy wiem o tym, że w tym domu był kręcony film. Wiele osób o tym wspominało i do dzisiaj zdarzają się takie sytuacje – opowiada mecenas Marcin Grabowski, właściciel kancelarii adwokackiej przy ulicy Konopnickiej w Miechowie. Założył ją w budynku, który kupił z żoną w 2018 roku. Ponieważ adwokat nie pochodzi z Miechowa, nie znał „filmowej” historii budynku. Opowieści miechowian bardzo go jednak zainteresowały.

Autorem scenariusza „Strachu” jest Zbigniew Safjan, który stworzył go na podstawie swojej własnej powieści sensacyjnej. Do miasteczka Dębniki, w które wciela się Miechów, przyjeżdża zwolniony z więzienia Wojtek Wilak (w tej roli Grzegorz Warchoł). Zatrudnia się jako kierowca w przedsiębiorstwie budowlanym i zamieszkuje w domu Agnieszki Pawełczyk (Joanna Żółkowska), sekretarki przedsiębiorstwa. Wtedy dowiaduje się, że dziewczyna jest oskarżana o zabójstwo narzeczonego. Na karę dla niej nalega miejscowy naczelnik Aleksander Wata (Henryk Bąk). Wojtek jednak wierzy w niewinność Agnieszki i postanawia na własną rękę wykryć sprawcę morderstwa.

Miechów, będący latach 70. dość zaniedbanym i pełnym starych domów miasteczkiem, wydał się filmowcom dobrym tłem do opowiedzenia mrocznej historii. Dodatkowym atutem była bliskość Krakowa. Miechowianie od pierwszych scen filmu mogą rozpoznać znajome miejsca i budynki: dworzec kolejowy, wieżę bazyliki Grobu Bożego, Rynek, dom towarowy Kłos, plac Kościuszki, ulice Kilińskiego i Janów Górny, bloki przy Jagiellońskiej itp. Bohater szuka swojej ciotki na ulicy Racławickiej. Przy okazji można się przekonać, jak bardzo zmienił się Miechów w ciągu ostatnich 50 lat.

Dom, w którym mieszkała filmowa Agnieszka Pawełczyk z matką, znajdował się wówczas pod adresem Traugutta 3, a jego właścicielem był Mieczysław Sklenarski, dziadek Włodzimierza Barczyńskiego, miejscowego regionalisty i byłego dyrektora Muzeum Ziemi Miechowskiej.

- Dziadek kupił w tym miejscu działkę jeszcze w 1936 roku i zbudował tam dom. Na starość kupił jednak mieszkanie w bloku, a dom przy Traugutta stał pusty. Gdy filmowcy się o tym dowiedzieli spytali, czy mogą wykorzystać dom w swoim filmie i dziadek się zgodził – przypomina Włodzimierz Barczyński.

Obecny właściciel domu, Józef Franczyk, były szafarz miechowskiej bazyliki, przypomina z kolei, że kupił dom od Mieczysław Sklenarskiego jeszcze przed rozpoczęciem zdjęć do filmu, ale wprowadził się do niego dopiero po ich zakończeniu.

- Ja z filmowcami nie miałem żadnego kontaktu. Wszystko uzgadniali jeszcze z poprzednim właścicielem – mówi.

Choć po 50 latach dom przy Traugutta zmienił swój wygląd i właściciela, bez większego trudu można go rozpoznać. Nieco mylące może być jedynie to, że kiedyś nosił numer 3, a dzisiaj 13. To efekt tego, że przez lata przy Traugutta powstało wiele nowych budynków. Zniknęły za to lipy, których gęsty szpaler doskonale widać w filmie.

- Wewnątrz dom już wygląda inaczej. Niewiele osób też pamięta, że ktoś tu kręcił film. Od czasu do czasu ktoś o to zapyta, ale rzadko – przyznaje Józef Franczyk.

Jedną z kluczowych scen filmu „Strach” jest zabójstwo naczelnika Waty. Został on zamordowany we własnym domu, czyli właśnie tam, gdzie dzisiaj mieści się kancelaria adwokacka mecenasa Grabowskiego. Jej klienci często używają zresztą w kontekście filmu sformułowania „dom naczelnika”. W połowie lat 70. dom był niemal zupełnie nowy, a jego właścicielem był znany miechowski kamieniarz Mieczysław Kisiel. Wprawdzie w filmie widać głównie wnętrza budynku, ale Mecenas Grabowski dotarł do zrobionych z zewnątrz zdjęć, które znajdują się na stronie Fototeki. Widać na nich aktora Grzegorza Warchoła na tle domu i pięknego ogrodu, dumy pani Kisielowej.

Po 50 latach sam budynek nie zmienił się znacząco, a różnicę dotyczy głównie otoczenia. Jednak wkrótce i to się zmieni, gdyż obecni właściciele budynku planują jego gruntowną przebudowę. Dom przy Konopnickiej 5 nie będzie już tak bardzo przypominał tego z filmu, ale za to będzie przypominał o filmie. Mecenas Grabowski zapowiada, że postara się w nowych wnętrzach wyeksponować filmowy epizod sprzed półwiecza.

- Chciałbym, żeby ten budynek stał się nie tylko miejscem pracy, ale również symbolem dbałości o lokalne dziedzictwo. Planujemy wewnątrz stworzyć miejsce, opowiadającej o jego historii wraz ze zdjęciami z planu filmowego – mówi. Niestety na tych zdjęciach zabraknie autografu reżysera Antoniego Krauze. Był wprawdzie taki pomysł, ale reżyser zmarł nagle w 2018 roku.

„Strach” nie należy do najbardziej znanych dzieł polskiej kinematografii, niemniej jego reżyser otrzymał za ten obraz nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w San Sebastian. Również publikowane recenzje, zarówno ze strony krytyków jak i kinomanów, w większości są pozytywne. Trudno się temu zresztą dziwić, skoro zarówno obsada aktorska jak i ekipa filmowa roiły się od znanych nazwisk. Poza wymienionymi na wstępie aktorami występują m. in. Ryszard Kotys, Halina Gryglaszewska i Halina Wyrodek. Za muzykę był natomiast odpowiedzialny Zygmunt Konieczny, który oparł ją o motyw z piosenki „Co jej mogłeś dać” z repertuaru Jacka Lecha. W filmie wykonuje ją Krystyna Tkacz w dawnej restauracji „Bajka” przy ulicy Mickiewicza. Na parkiecie w rytm muzyki tańczą m. in. pracownicy miechowskiej PSS.