Na najświeższej czarnej liście (obejmującej zweryfikowane dane z pomiarów za rok 2021) opublikowanej przez Polski Alarm Smogowy - w ścisłej czołówce znalazły się: Nowa Ruda (średnioroczne stężenie pyłu PM10 wyniosło tam 41, gdy poziom dopuszczalny przez Światową Organizację Zdrowia WHO to 15), Sucha Beskidzka (40), Pszczyna, Wodzisław Śląski, Zgierz (po 39), Nowy Targ (38), Mosina, Goczałkowice Zdrój, Żywiec, Myszków, Oświęcim, Zawiercie (po 37), Radomsko, Zabrze, Godów i podkrakowska gmina Zabierzów (po 36). Jak widać, gminy małopolskie walczą tu o palmę pierwszeństwa z gminami śląskimi – i powinien to być powód nie tylko do smutku i wstydu, ale i szybkiego działania.
Równie fatalnie wygląda zestawienie gmin o najwyższym średniorocznym stężeniu rakotwórczego benzo(a)pirenu. W ścisłej czołówce znalazły się: Nowy Targ (wicelider z 15 nanogramów na metr sześć. – przy normie WHO wynoszącej 0,12, a więc ponad 100 razy mniejszej od tego, co muszą wdychać nowotarżanie i ich goście!), Sucha Beskidzka i Nowy Sącz (10), Rabka Zdrój (8) , Mszana Dolna, Olkusz i Oświęcim (po 7).
Z kolei w rankingu miejscowości z największą liczbą dni smogowych – czyli przekroczoną dopuszczalną dobową normą pyłu PM10 (50 mikrogramów na metr sześć.) – drugie miejsce w Polsce zajęła Sucha Beskidzka. W 2021 roku fatalnym dla zdrowia powietrzem trzeba tam było oddychać aż przez 93 dni! To ponad jedna czwarta całego roku! W smutnej czołówce znalazły się też: Nowy Sącz (76 dni), Oświęcim (75), Tuchów i Zabierzów (73) oraz Nowy Targ (72).
Obecny sezon jeszcze gorszy?
W obecnym sezonie grzewczym zapewne nie uda się poprawić tej sytuacji. Szaleństwo cenowe na rynku energii sprawiło, że liczni właściciele kopciuchów wstrzymali się z ich wymianą; nie każdy może sobie pozwolić na zakup pompy ciepła i nie wszędzie takie rozwiązanie się sprawdzi. Jednocześnie powszechny brak węgla sprawił, że ludzie używają dziś opału gorszej jakości niż w poprzednich sezonach (wrócił miał, a nawet węgiel brunatny), a wraz z nadejściem mrozów palenie „czym popadnie” stało się powszechne. Nie nastraja to optymistycznie lekarzy wskazujących na ścisłe związki między smogiem a nasileniem zachorowań na groźne choroby. Zła jakość powietrza zabija co roku kilka tysięcy Małopolan.
W Krakowie to negatywne zjawisko udało się opanować poprzez konsekwentną likwidację kopciuchów. Teraz to samo trzeba zrobić w pozostałych gminach naszego regionu. Krakowianie czekają na radykalną poprawę w gminach obwarzanka, których mieszkańcy podtruwają nie tylko siebie nawzajem, ale i ich. Wstydliwym tematem w Małopolsce jest także fatalna jakość powietrza w gminach turystycznych, w tym uzdrowiskach. Ich obecność w czołówce czarnych rankingów Polskiego Alarmu Smogowego ma także wymiar ekonomiczny: szkodzi biznesom. Zwłaszcza młodsze pokolenia Polaków (i turystów zagranicznych) nie mają ochoty wypoczywać w okolicach, w których spacer, albo otwarcie okna w pensjonacie grozi znacznym pogorszeniem stanu zdrowia.
Dominują kopciuchy, wymiana idzie zbyt wolno
Ze statystyk Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków wynika, że aż w jednej trzeciej domów w Polsce głównym źródłem ogrzewania jest kocioł na paliwo stałe, przede wszystkim węgiel. Taka archaiczna struktura źródeł ciepła występuje tylko w Polsce: nasze gospodarstwa domowe spalają ok. 90 procent całego węgla w Unii Europejskiej zużywanego do potrzeb indywidualnych. W innych krajach mieszkańcy dawno odeszli od węgla nie tylko dlatego, że stosowanie go do domowych instalacjach (bez filtrów) szkodzi zdrowiu, ale też z powodów ekonomicznych. Również w Polsce te powody dały w tym roku znać o sobie. Okazało się, że aż 80 procent węgla dla gospodarstw domowych importujemy, przede wszystkim z Rosji, a po wprowadzeniu embarga na rosyjski opał musieliśmy zakupić z innych kierunków koszmarnie drogi węgiel – często wątpliwej jakości. W efekcie ogrzewanie domu węglem – nawet z państwową dopłatą – stało się w tym sezonie najdroższym sposobem pozyskiwania ciepła.
Drugim najpopularniejszym źródłem energii cieplnej jest u nas gaz - do ogrzewania używa go 24 proc. gospodarstw. Po ponad 50-procentowej podwyżce ceny paliwa (na początku 2022 roku) koszty ogrzewania 120-metrowego domu (zużycie 24 MWh rocznie w taryfie W 3.6) wzrosną w obecnym sezonie z 3,5 do ok. 5,5 tys. zł rocznie. Zważywszy szaleństwo na rynku gazowym (ceny bywały na giełdach 20 razy wyższe niż przed rokiem) – trzeba rzec: tylko tyle. Zawdzięczamy to także kryzysowej zerowej stawce VAT. Na przyszły rok rząd zamrozi taryfy dla gospodarstw domowych, ale przywróci 23-procentowy VAT i koszt ogrzewania rzeczonego domu wzrośnie (wedle wyliczeń portalu WysokieNapięcie.pl) do ok. 7,3 tys. zł. Bez interwencji państwa byłoby to… 25 tys. zł.
Co dziesiąte gospodarstwo w naszym regionie ma ogrzewanie elektryczne, 11 proc. kominek, a tylko 2-3 proc. kolektory słoneczne i pompy ciepła. Faktem jest, że za dotacje z programu Czyste Powietrze coraz więcej Małopolan ociepla domy i montuje pompy ciepła z fotowoltaiką: w październiku tego roku udział pomp we wnioskach wyniósł 40 procent i niemal zrównał się z liczbą wniosków o kotły gazowe. Zainteresowanie kotłami na biomasę (głównie pellet) było dwa razy mniejsze. Są to generalnie dobre trendy, ale skala wymiany jest wciąż zdecydowanie za mała: niespełna tysiąc instalacji miesięcznie w skali całej Małopolski nie pozwoli nam uzyskać tak wyczekiwanej poprawy powietrza przez kolejnych…. 25 lat!
Gruntowne zmiany, zapowiadane przez rząd w programie Czyste Powietrze, mają zachęcić Polki i Polaków do szerszego korzystania z dotacji na wymianę źródeł ciepła. Potrzeba jednak także intensywnego wsparcia w postaci doradztwa, audytów, a nawet samego wypełniania wniosków, zwłaszcza dla najmniej zamożnych i najmniej obrotnych. A tych są w Małopolsce dziesiątki, jeśli nie setki tysięcy.
