Nie ma już pucheroków, a i śmierguśników trudno spotkać w zachodniej Małopolsce. Niewiele zostało z dawnej obrzędowości i tradycji. Zdjęcia

Anna Zelech, etnograf z Muzeum Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie (pow. chrzanowski), które zajmuje się zachowaniem dawnej kultury i zwyczajów zachodniej Małopolski, podkreśla, że zwyczaje wiązały się z obowiązującą w danych okresach obrzędowością i stylem życia. Ich zanikanie było wynikiem dokonujących się zmian społecznych.

Pierwsze obrzędy odbywały się już Niedzielę Palmową i trwały do Poniedziałku Wielkanocnego. Zawierało się w nich, jak w wielu innych zwyczajach myślenie magiczne, w przypadku świąt wielkanocnych związanych z zapewnieniem sobie wraz z wiosną powodzenia czy dobrobytu oraz budzącym się nowym życiem. Jednym ze zwyczajów, które wciąż żyją jest święcenie palm.

- Pokropienie wodą to pobudzenie do życia. Symbolem żywotności są także kwitnące gałązki wierzbowe, z których wykonane są palmy - mówi Anna Zelech.

Jak dodaje, z palmami wiązał się także zwyczaj robienia krzyżyków z gałązek palm i ustawianie ich pod strzechami czy pod progami. Miały one uchronić domostwa i całe gospodarstwa przed piorunami i innymi nieszczęściami.

Etnografowie w nawiązaniu do Niedzieli Palmowej przywołują także postacie pucheroków, czyli przebranych chłopców chodzących wczesnym rankiem po wsi. Ten zwyczaj podobnie jak „zawiązywanie dzwonów” w Wielki Czwartek i zastępowanie ich na znak żałoby klekotem kołatek przez chłopców biegających po wsi było spotykane do II wojny światowej.

Innym zwyczajem, który przetrwał jest święcenie pokarmów w Wielką Sobotę. Także wiele jest w nim symboliki i magii. Jajka to symbol odradzającego się życia. Z kolei chleb to podstawowy pokarm, sól jest w dawnych przekazach sednem życia, stąd na przykład powiedzenie "sól ziemi". Tak Jezus nazwał swoich uczniów, wybrańców. Także wędliny mają swoje znaczenie. Były pokarmem przynoszącym zdrowie, płodność i dostatek, a chrzan to z jednej strony symbol goryczy Męki Pańskiej a z drugiej siły fizycznej.

Wreszcie baranek symbolizuje zwycięstwo życia nad śmiercią. Śniadanie wielkanocne zaczynano od skosztowania chrzanu, który miał wypalić wszelkie choroby i zapewnić zdrowie. Następnie jedzono chleb, kiełbasę i szynkę oraz jajka.

Do naszych czasów przetrwał także śmigus-dyngus związany z obchodami Poniedziałku Wielkanocnego, czyli polewania wodą, głównie panien.

- W ostatnich latach wokół tego zwyczaju, a bardziej jego współczesnej formy jest wiele dyskusji. Niezależnie od ocen, fakt, że zmienia się, ewoluuje i obecny jest jako jeden z tematów, świadczy, że wciąż żyje - dodaje Anna Zelech.

Do dawnych tradycji śmierguśników starają nawiązywać jeszcze młodzi ludzie w Brzeszczach i Podolszu (gm. Zator). Z kolei w Chrzanowie i okolicy przykładem zwyczajów związanych z lanym poniedziałkiem były Dziady Wielkanocne, z obchodami których można było spotkać się jeszcze 30 lat temu.

Teraz o historii i znaczeniu dawnych zwyczajów można usłyszeć m.in. we wspomnianym Muzeum Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie.

Mało znana atrakcja w powiecie olkuskim, którą warto odwiedzić. Kopalnia Wiedzy o Cynku w Bukownie