Nowa Huta na elitarnej liście pomników historii? Kraków ponownie się o to stara

FLESZ - Nowe obostrzenia od 15 grudnia!

Pomnik historii to jedna z form ochrony zabytków o wyjątkowym znaczeniu dla historii i kultury Polski. Na tę listę najwspanialszych mogą trafić dzieła architektury i zespoły zabudowy, zabytki techniki, krajobrazy kulturowe, najpiękniejsze parki i ogrody, miejsca upamiętniające wydarzenia historyczne, stanowiska archeologiczne, a także cmentarze. Status pomnika historii dla właściciela zabytku ma praktyczne znaczenie: daje obiektowi dodatkowe punkty w przypadku starań o ministerialne lub europejskie dotacje.

Pierwsze próby uznania Nowej Huty za pomnik historii, podjęte ponad 10 temu, nie spotkały się z przychylnością Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Kulturowego. Wniosek w dużej mierze opierał się na obszarze tzw. Starej Nowej Huty. Teraz jednak - jak informują urzędnicy magistratu - miasto stara się, by postrzeganie Nowej Huty obejmowało szerszy kontekst i odwoływało się do kategorii krajobrazu kulturowego. W tym sensie obszar wpisu zostaje poszerzony.

Nie chodzi wyłącznie o wyjątkową architekturę nowohuckiego centrum, ale też związane z dzielnicą wydarzenia, m.in. narodziny ruchu solidarnościowego i działalność opozycyjną w PRL, a także historię zamierzchłą: m.in. Opactwa Cystersów i krzesławickiego dworku. Wszystko to znalazło się w argumentacji aktualnego wniosku, w którym Kraków stara się o uznanie za pomnik historii obszaru Parku Kulturowego Nowa Huta wraz z Opactwem Cystersów w Mogile i częścią Krzesławic. Przypomnijmy, że obszar Parku Kulturowego Nowa Huta to ponad 300 ha. Obejmuje on m.in. wpisany do rejestru zabytków układ urbanistyczny Nowej Huty, postmodernistyczne os. Centrum E, tereny wokół Zalewu Nowohuckiego i Nowohuckiego Centrum Kultury, część dawnej wsi Krzesławice wraz z posiadłością dworską należącą niegdyś m.in. do Hugona Kołłątaja i Jana Matejki, a także gotycki drewniany kościół pw. św. Bartłomieja z XV w. oraz niezwykle cenne Opactwo Cystersów w Mogile

Zgodnie z ustaleniami ekspertów miejsce wskazane do uznania za pomnik historii określone jest jako „Kraków - krajobraz kulturowy Nowej Huty z Opactwem Cystersów w Mogile i częścią Krzesławic”.

- W ten sposób tą formą ochrony zabytków może zostać objęty obszar o szczególnej wartości dla kultury naszego kraju ze wszystkimi jego wartościami materialnymi i niematerialnymi, odzwierciedlający nie tylko historię drugiej połowy XX w., ale też wielowiekowe dzieje mogilskiego opactwa i wsi Krzesławice. Park Kulturowy Nowa Huta tworzy spójny, nawarstwiający się od stuleci krajobraz kulturowy, będący miejscem ważnych wydarzeń historycznych, godny uznania za pomnik historii - podkreśla Robert Piaskowski, pełnomocnik prezydenta Krakowa ds. kultury, koordynujący starania miasta o uznanie Nowej Huty za pomnik historii.

Wpisów na listę pomników historii, na wniosek ministra ds. kultury, dokonuje w drodze rozporządzenia prezydent kraju. Kraków pracuje nad nową wersją wniosku o nadanie tego statusu Nowej Hucie. Wniosek ten ma zostać złożony w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego w pierwszym kwartale 2022 roku. Przygotowany jest także harmonogram dalszych działań wynikających z obowiązującej procedury.

Jak wskazuje magistrat, uznanie „Krakowa - krajobrazu kulturowego Nowej Huty z Opactwem Cystersów w Mogile i częścią Krzesławic” za pomnik historii w 2022 r. mogłoby stać się szczególnym elementem obchodów 800-lecia średniowiecznego Opactwa Cystersów w Mogile (ten jubileusz cystersi będą obchodzić właśnie w przyszłym roku) oraz doskonałym uzupełnieniem listy obiektów uznanych za pomnik historii, na której m.in. znajduje się - od 2017 r. - leżące po drugiej stronie Krakowa Opactwo Benedyktynów w Tyńcu.

"Jednocześnie byłoby to odzwierciedlenie opinii i starań zarówno ekspertów zajmujących się zabytkami, jak i oczekiwań społeczności lokalnej. Nowa Huta jest też przedmiotem zainteresowania środowiska międzynarodowego. Wyrazem uznania dla dziedzictwa kulturowego tego obszaru był m.in. projekt „Od-Nowa Huta”, zorganizowany przez Stowarzyszenie Narodowych Instytutów Kultury Unii Europejskiej EUNIC" - wyliczają urzędnicy.

Uznanie Nowej Huty za pomnik historii może ponadto w przyszłości utorować wpis na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, co jest możliwe poprzez tzw. wpis seryjny z miastami modernistycznymi czy socrealistycznymi. Rozmowy na ten temat od kilku lat toczą się wśród ekspertów UNESCO.