Mówi się, że z oczu można wiele wyczytać. A co powie o tym lekarz specjalista?
To prawda; wiele chorób powoduje pojawienie się w narządzie wzroku objawów, które są możliwe do rozpoznania podczas badania okulistycznego. Nie zawsze wiąże się to z pogorszeniem widzenia. Zdarza się, że to okuliści widząc charakterystyczne zmiany chorobowe, np. podczas badania dna oka, rozpoznają choroby ogólne, o których pacjent nie wie, i kierują do odpowiednich specjalistów. Wśród najczęstszych chorób, powodujących okulistyczne powikłania można wymienić: cukrzycę (częstsze występowanie zapaleń powiek, jęczmieni, zaćmy, retinopatia i makulopatia cukrzycowa, wtórna jaskra), nadciśnienie tętnicze (zmiany w naczyniach siatkówki i w siatkówce, retinopatia nadciśnieniowa i neuropatia), choroby krwi (zakrzepowość), choroby serca i naczyń krwionośnych (zatorowość naczyń siatkówki), choroby pasożytnicze, jak toksoplazmoza, toksokaroza (stany zapalne, blizny, ziarniaki, obecność larwy), choroby tarczycy, autoimmunologiczne i wiele innych.
Starzejemy się, a po 40. roku życia stopniowo tracimy zdolność widzenia tekstu z bliska. Zjawisko, zwane prezbiopią, to część naturalnego procesu starzenia się. Dotyczy nas wszystkich, ale większości to nie pocieszy...
Soczewka rośnie i wraz z wiekiem staje się coraz bardziej zbita, twarda, traci elastyczność, a co za tym idzie możliwość zmiany kształtu podczas akomodacji, czyli zwykle po 40 roku życia coraz trudniej zmieniać ogniskowanie obrazu między widzeniem w dal i do bliży. Jest to fizjologiczny proces. Zaczynamy wkładać coraz mocniejsze okulary do czytania, ale dopóki soczewka jest przejrzysta, możliwe jest osiągnięcie bardzo dobrej ostrości wzroku przez korekcję okularową, zmieniającą refrakcję oka.
Kiedy powinniśmy zwrócić uwagę, że dzieje się coś niedobrego z oczami? Co zwiastuje chorobę?
Na pewno każde zaburzenie widzenia, czy ból oka powinny zmobilizować nas do udania się do lekarza okulisty. Ale wiele chorób oka, zwłaszcza w początkowym okresie, może przebiegać bezobjawowo. Wystąpienie i charakter zaburzeń widzenia zależy głównie od umiejscowienia procesu patologicznego, a nie od typu schorzenia. Ważne jest zbadanie oczu już u dzieci w wieku przedszkolnym, ponieważ wszelkie nieskorygowane wady refrakcji mogą skutkować amblyopią („niedowidzeniem z nieużywania” oka słabiej widzącego). Proces ten, późno rozpoznany, trudno odwrócić. Odpowiednio wcześnie skorygowana wada wzroku umożliwia dobrą funkcję oka. Niewątpliwie istotne jest okresowe badanie oczu, u osób dorosłych i starszych 1 raz w roku, w celu wczesnego wykrycia jakichkolwiek chorób. Wśród najczęściej pogarszających widzenie chorób u osób starszych jest zaćma, jaskra i zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (age related macular degeneration, AMD). O ile zaćma może być operowana z bardzo dobrym efektem na różnym etapie jej zaawansowania, zwykle wtedy, kiedy utrudnia codzienne funkcjonowanie, to jaskra i AMD powinny być rozpoznawane i leczone jak najwcześniej, ponieważ powodują nieodwracalną utratę wzroku.
Zobacz prelekcję prof. dr hab. n. med. BOŻENY ROMANOWSKIEJ-DIXON podczas wiosennej edycji Forum Seniora w Krakowie:
Wiemy już, że nieleczona jaskra prowadzi do całkowitej ślepoty. Tymczasem wiele osób w ogóle nie wie, że ją ma. Co robić, by zwiększyć świadomość tej choroby?
Są różne typy jaskry, a w naszej populacji najczęstsza jest jaskra, która przez długi okres jest bezobjawowa (jaskra otwartego kąta przesączania). Ponieważ nie pogarsza się ostrość wzroku, osoba chora nie wie, że traci pole widzenia. Utrata centralnego widzenia następuje w bardzo zaawansowanym stadium choroby, następnym etapem jest całkowita utrata funkcji oka. Jest to proces nieodwracalny. Wdrażając odpowiednie leczenie, możemy jedynie zatrzymać dalszy postęp choroby, a więc im wcześniej rozpoznamy jaskrę, tym większa jest szansa na zachowanie użytecznej funkcji oczu. Bardzo ważna jest wiedza na temat możliwych schorzeń oka. Tylko w ten sposób możemy wpłynąć na to, że będzie większa frekwencja na badaniach profilaktycznych, a tym samym rozpoznawalność chorób. Taki też jest cel corocznej akcji prowadzonej przez Polskie Towarzystwo Okulistyczne: „Polscy Okuliści Kontra Jaskra”. Jest to akcja przeprowadzana na terenie całego kraju, w popularyzację wiedzy zaangażowane są media. Głównym celem jest zwrócenie uwagi na problem jaskry, która, jak się szacuje, występuje u około 800 tys. nawet do miliona osób w naszej populacji. Ponadto niektóre gabinety okulistyczne zgłaszają się do tej akcji i dedykują przebadanie określonej liczby osób przesiewowo, tj. oceniając wstępnie ryzyko wystąpienia choroby, i sugerując u tych osób dalsze badania. Lekarze okuliści przeprowadzający badania nie otrzymują wynagrodzenia. Ideą akcji jest uświadomienie problemu i zachęta do umówienia się do badania okulistycznego, które może być przeprowadzone po umówieniu terminu w poradniach okulistycznych. Jedynym sposobem zahamowania progresji jaskry jest obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego do takich wartości, przy których nie postępuje uszkodzenie nerwu wzrokowego. To docelowe ciśnienie wewnątrzgałkowe jest różne, i odpowiednie dla danego oka. Choroba powinna być monitorowana i w razie braku skuteczności terapii trzeba zmieniać sposoby leczenia (farmakologiczne, laserowe, chirurgiczne).
Okazuje się, że jaskra rozwija się nie tylko wśród seniorów, ale i młodych dorosłych, a nawet u dzieci. Kto jest szczególnie narażony?
Jest wiele czynników ryzyka rozwoju jaskry. Jest wśród nich niewątpliwie starszy wiek, a więc problemy niedokrwienne (jaskra z normalnym i niskim ciśnieniem wewnątrzgałkowym), niskie ciśnienie tętnicze, zbyt agresywne leczenie nadciśnienia systemowego, zaburzenia gospodarki lipidowej, palenie papierosów, czynniki genetyczne… Może to być też budowa oka z wąskim kątem przesączania (zaburzenie odpływu cieczy wodnistej z wnętrza oka), który zamykając się, prowadzi do gwałtownego wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego i silnych dolegliwości bólowych.
Jaskra dziecięca jest chorobą wrodzoną, może występować rodzinnie i dziedziczyć się. Jej przyczyną jest zaburzony rozwój dróg odpływu płynu z wnętrza oka. Może wystąpić już u niemowląt lub małych dzieci. Z tego względu u noworodka zaraz po urodzeniu, z powodu blokady płynu i wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego, jedno oko lub oba zaczynają się powiększać, a z czasem następuje przymglenie rogówek. Dzieci mają światłowstręt, skurcze powiek i nadmierne łzawienie. Uszkodzenia jaskrowe nerwu wzrokowego następują podobnie jak u dorosłych. Jaskra młodzieńcza to rodzaj jaskry, który należy do grupy jaskry pierwotnej otwartego kąta. Charakteryzuje się przewlekłym, postępującym zanikiem nerwów wzrokowych przy braku innych chorób oczu i wrodzonych anomalii.
Tymczasem co trzeci Polak w ogóle nie chodzi do okulisty. Polskie Towarzystwo Okulistyczne, którego Pani jest prezesem, stawia na nie tylko na rozwój okulistyki jako dziedziny naukowej, ale i promocję zdrowia?
Oczywiście. Oprócz wytycznych postępowania diagnostycznego i terapeutycznego oraz akcji edukacyjnych przygotowujemy materiały informacyjne dla pacjentów. W nowej odsłonie naszej strony internetowej znajdzie się zakładka przeznaczona dla pacjentów, gdzie widnieją informacje nie tylko na temat chorób okulistycznych, ale również możliwości leczenia i konsultacji, czy możliwości wymiany informacji między pacjentami.
W powszechnej świadomości rzadko kojarzy się okulistykę z onkologią. Tymczasem onkologiczne schorzenia wzroku są tym bardziej niebezpieczne, że wykazują tendencje do przerzutów na inne części naszego organizmu…
Zarówno łagodne, jak i złośliwe nowotwory mogą rozwijać się w narządzie wzroku. Stosunkowo łatwo rozpoznać zmiany rosnące w obszarze powiek, raka podstawnokomórkowego czy czerniaka skóry powiek. Częstość ich występowania wzrasta w związku z większą ekspozycją na słońce czy solaria. Na powierzchni oka (w spojówce) znajdujemy raki płaskonabłonkowe, czerniaki i chłoniaki. Należy wspomnieć, że czerniaki mogą być bezbarwnikowe. Natomiast we wnętrzu gałki ocznej mogą pojawić się złośliwe pierwotne nowotwory, które mają potencjał tworzenia odległych przerzutów (siatkówczak, czerniak), jak i guzy przerzutowe pochodzące z nowotworów innych narządów. Siatkówczaki rozwijają się u dzieci, a u osób dorosłych czerniaki błony naczyniowej oka oraz przerzuty nowotworów pochodzących z innych narządów (najczęściej z raka piersi i raka płuc). Czerniak wewnątrzgałkowy ma potencjał do tworzenia krwiopochodnych przerzutów głównie w wątrobie. Mamy skuteczne metody miejscowego leczenia nowotworów wewnątrzgałkowych, natomiast pojawienie się przerzutów stanowi zagrożenie dla życia chorych.
Brak informacji na temat choroby może sam w sobie stanowić źródło lęku i niepokoju. Stąd nie do przecenienia jest rola edukacji. Jak przekonać pacjenta do wizyty u specjalisty?
Wzrok jest najważniejszym z naszych zmysłów. Badania profilaktyczne dają szansę na zachowanie funkcji widzenia jak najdłużej, a to stanowi o jakości naszego życia. Wiedza na temat ryzyka wystąpienia bezobjawowych chorób oka prowadzących niejednokrotnie do nieodwracalnej utraty wzroku czy zagrożenia życia, jest niewątpliwie mobilizującym czynnikiem w podjęciu decyzji o umówieniu wizyty w gabinecie okulistycznym. Nie każde pogorszenie widzenia związane jest z zaćmą, czy możliwe do skorygowania okularami. Tylko pełne badanie wykonane przez lekarza okulistę jest właściwe dla rozpoznania zagrożeń.
