Zamek Lipowiec w Babicach w przeszłości wyglądał zupełnie inaczej. Badania archeologiczne rzuciły nowe światło na historię twierdzy

Zamek Lipowiec w Babicach uzyskał wyróżnienie w tegorocznej edycji konkursu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Generalnego Konserwatora Zabytków "Zabytek Zadbany". Nagrodę przyznano mu w kategorii rewaloryzacji kulturowej i krajobrazowej. Konkurs organizowany jest od 1975 roku i ma za zadanie docenienie wysiłku włożonego we wzorowo sprawowaną opiekę nad historycznymi obiektami, które dzięki przeprowadzonym pracom badawczym, konserwatorskim i restauratorskim zachowywane są dla przyszłych pokoleń jak część naszego dziedzictwa.

Bardzo nas cieszy, że nasza praca i starania zostały docenione. Robimy wszystko, co w naszej mocny, by zabezpieczyć zamek i zachować go dla przyszłych pokoleń - mówi Marek Szymaszkiewicz, kustosz Muzeum Małopolski Zachodniej w Wygiełzowie.

Zamek Lipowiec przez ostatnie lata był zamknięty dla turystów. Ponowie jego wrota dla zwiedzających otwarto we wrześniu 2023 roku. Zamknięto go ze względów sanitarnych wraz z wybuchem pandemii koronawirusa w 2020 roku, a następnie ruszyły tam prace renowacyjne i konserwacyjne. W ramach inwestycji wykonano konserwację elewacji oraz korony wieży, wymieniono jej taras, balustrady, drabiny, a także schody prowadzące na nią. Ponadto wykonano konserwację wartowni, działobitni i murów zamkowych, rekonstrukcję nadproży i otworów okiennych dziedzińca.

Odnowione zostały miejsca cieszące się największą popularnością wśród zwiedzających. Turyści mogą zwiedzać m.in. refektarz na parterze, ekspozycję na pierwszym piętrze oraz wejść na drugie piętro i co najważniejsze - na wieżę widokową, z której rozciąga się piękna panorama na okolicę. Dostępna jest także nowa ekspozycja dotycząca historii zamku. Zwiedzać można także pomieszczenia, jednak nie wszystkie. W twierdzy znajduje się 50 pomieszczeń i wiele z nich wymaga remontu, by można było je udostępnić. Zamek ma ogromny potencjał, mają tam zostać odtworzone m.in. kaplica, apartamenty i cele więziennie. Planowane są kolejne prace.

Konieczne jest zabezpieczenie zamku przed działalnością wód opadowych i zamarzaniem. W planach jest wykonanie szeregu kosztownych, ale potrzebnych przedsięwzięć. Zadaszenie pomieszczeń na drugim piętrze pozwoliłoby na odtworzenie kaplicy. Należy pamiętać, że znajdowały się w niej drewniane elementy, dlatego pomieszczenie musiałaby być także ogrzewane i osuszanie - mówi Marek Szymaszkiewicz.

Koszt całości prac związanych z rewaloryzacją zamku szacowany jest na 30 mln zł. Prace mają być wykonywane etapami w ramach pozyskiwanych środków zewnętrznych.

Poprzednie badania archeologiczne na Zamku Lipowiec były prowadzone 60 lat temu. Od tego czasu nastąpił zdecydowany rozwój nauki i metod badawczych, które dziś pozwalają dowiedzieć się zdecydowanie więcej o obiekcie. Ostatnie miesiące na zamku upłynęły pod znakiem prac archeologicznych, które były jednym z elementów koniecznych do kontynuowania remontu. Wykonane zostały tam wykopy oraz badania elektrooporowe oraz z użyciem georadaru. W ich trakcie znaleziono wiele średniowiecznych artefaktów m.in. monety, groty bełtów do kuszy oraz noże i sztylety.

Należy pamiętać, że obecny wygląd zamku to m.in. efekt rozbudowy i przebudowy wykonanej w XVIII wieku. Wyniki badań skłaniają do postawienia tezy, że pierwotnie zupełnie inaczej wyglądał wjazd do niego. Archeolodzy przypuszczają, że mogły znajdować się tam aż dwa budynki bramne. Obecnie nie ma żadnego. Wcześniej, by dostać się na zamek trzeba było pokonać pierwszą bramę, most nad fosą i drugą bramkę przy zamku. Co ciekawe ten most mógł być stosunkowo płaski, a nie jak obecny stromy. Pomiędzy dwoma budynkami znajdowała się fosa.

Także pierwotne mury okalające zamek były inne. Obecnie nadkład ziemi na podzamczu wynosi 2 metry. W trakcie badań okazało się, że pierwotne mury mają grubość 190 cm, podczas, gdy te nowsze, nadbudowane mają szerokość zaledwie 60 cm. Być może dzięki badaniom uda się w przyszłości stworzyć wirtualną rekonstrukcję zamku, by każdy mógł zobaczyć, jak w średniowieczu prezentowała się ta twierdza.