Astronomiczna kradzież. Złodziej Kopernika nieuchwytny od 15 lat!

Kradzież dzieła Kopernika "O obrotach sfer niebieskich". Wznowiono śledztwo

Ducha widzi się rzadko. Taki przywilej mają tylko wybrani. Do tego grona można zaliczyć 43-letnią kustosz Zofię J. Widziała ducha w środku dnia, w czytelni Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie i to przez dłuższą chwilę. Dobrze się to dla niej nie skończyło. Bo duch zniknął i sprzątnął jej sprzed nosa książkę wartą 500 tys. zł. Do dziś jej nie odzyskano.

Kraków, rok 1989
Złodziej ma coś z ducha. Pojawia się bezszelestnie, czasem w przebraniu. Gdy się go zaskoczy w mieszkaniu, wywołuje w człowieku szok, niedowierzanie, zamęt w sercu. Gdy działa publicznie, niespodzianka jest miejsza.

W połowie listopada 1989 r. Zofia J. od kolegi z pracy usłyszała ostrzeżenie, by uważała na pewnego mężczyznę. Kilka dni wcześniej wzbudził podejrzenia, bo w nieprawidłowy sposób wypełniał rewersy, trochę marudził, a chciał wypożyczyć dwa cenne starodruki. Interesowało go dzieło Johannesa Keplera oraz I wydanie "O obrotach sfer niebieskich" Mikołaja Kopernika. Ten starodruk wydano w 1543 roku w Norymberdze w drukarni Jana Tetreiusa.

Zofia J. zauważyła, że mężczyzna przyszedł do czytelni i miał w ręce płaszcz, który odłożył na krzesło. Usiadł w przedostatnim rzędzie przy oknie, był jednym z ośmiorga czytelników, tłoku akurat nie było. Kustosz wyjęła dzieła Johannesa Keplera i Kopernika z sejfu, wręczyła je mężczyźnie. Zwróciła uwagę, że tylko przegląda książki i nie robi żadnych notatek. Zauważyła, że kilka razy się jej bacznie przygląda...

- Gdzie jest toaleta? - zapytał w pewnej chwili. Miał miły głos.

Pokazała mu drogę. Wyszedł o godzinie 14.35, cenne dzieła pozostawił na stoliku. To ją uspokoiło.

Odebrała książki od innych osób w czytelni i po dwóch minutach podeszła do stolika, przy którym siedział mężczyzna.
Wtedy zorientowała się, że Kopernik zniknął!

Pozostała tylko obwoluta. Inną książkę, którą wziął z półki, mężczyzna położył tak, by nie dało się dostrzec, że jest to tylko okładka dzieła Kopernika.

Zofia J. natychmiast wybiegła za mężczyzną, ale w toalecie już go nie było. Zniknął jak duch.

Co po nim pozostało? Niedbale porzucony płaszcz, karta biblioteczna PAN nr 934/98, z której wynikało, że nazywa się Adam Z. i jest mieszkańcem Zawoi koło Suchej Beskidziej.

Zawoja, rok 1998
Szybko okazało się, że Adam Z. jest od dawna w USA, rok wcześniej wyjechał tam do brata Kazimierza i razem występują w cyrku Arlekin. Jeszcze w Polsce raz i drugi zgłaszał, że dowód osobisty został mu skradziony, wyrobił sobie nowy. Okoliczności utracenia dokumentu nie były zbyt jasne. Wyszło też na jaw, że posiada kolejnego brata, Marka, odbywającego karę więzienia w Zakładzie Karnym w Wadowicach. I to za włamania.

Przeszukania zabudowań w Zawoi nie dały efektów. Sprawdzono w kartotekach służby więziennej, że Marek Z. nie dostał przepustki w dniu, w którym dokonano kradzieży w Krakowie...

Informacja, że Marek Z. ma pracownię artystyczną w Bielsku-Białej przy ul. Okólnej, nie sprawdziła się. Pod wskazanym adresem w Bielsku-Białej nie było żadnej pracowni artystycznej.

Z pozostawionego w czytelni płaszcza pobrano ślady zapachowe. Z karty bibliotecznej zdjęto odciski palców. Na wypełnionych rewersach było jego oryginalne pismo, to też był ważny ślad. Sporządzono portret pamięciowy złodzieja: twarz okrągła, bez zarostu, z charakterystyczną grzywką. Widać około 40-letniego mężczyznę w okularach leczniczych w plastikowej oprawie. Jest szczupły, w grubym swetrze.

Więcej informacji można było uzyskać o skradzionym starodruku. M.in. to, że miał 195 numerowanych i 6 nienumerowanych stron.
W Polsce było 12 egzemplarzy książki "De revolutionibus orbium coelestium", no i rękopis Kopernika w Bibliotece Jagiellońskiej.

Trop się urwał.

Lublin, rok 1999
Sprawa kradzieży niespodziewanie wróciła, gdy w lubelskiej gazecie "Anonse" ukazało się ogłoszenie o treści: "Dzieło o obrotach sfer niebieskich 10 tys. zł".

Podany numer telefonu należał do Małgorzaty B. związanej z mężczyzną o kryminalnej przeszłości.

Nie potwierdziło się, by oboje mogli mieć coś wspólnego z kradzieżą dzieła Kopernika w Krakowie. Ogłoszenie mógł dać każdy, ale kto to zrobił, nie ustalono.

Komendant główny policji wyznaczył w 1999 roku nagrodę 10 tys. zł za wszelkie informacje o losach Kopernika. Nikt jednak nie odebrał pieniędzy, nikt się nie zgłosił, nie było spodziewanego efektu.

Nie przyniosła też rezultatu próba nagłośnienia sprawy kradzieży w telewizji Polsat i teksty w branżowej Gazecie Antykwarycznej.

Poznań rok 1999
Nowy trop wiódł do Poznania. Tam jeden z antykwariuszy z centrum miasta w poufnej rozmowie ze śledczymi przyznał, że słyszał o osobie oferującej sprzedaż Kopernika za 150 tys. marek niemieckich.

Nikomu nie zgłosił oficjalnie, że pojawił się sprzedawca cennego dzieła.

Z informacji antykwariusza Wojciecha D. wynikało, że sprzedawca szuka też fachowca, który mógłby usunąć charakterystyczne znaki identyfikacyjne z kradzionego dzieła. Potem antykwariusz przyznał, że to właśnie jemu oferowano Kopernika, ale odmówił.

- Uznałem, że to była nieprawda. Różnie ludzie się zgłaszają i wymyślają, ze mają cenne książki. Raz nawet oferowano mi Biblię Gutenberga... - zeznał.

Wytypowano grupę osób karanych za kradzieże starodruków, bibliofilów, znawców rynku. Sprawdzano wszystkich po kolei. Tropy wiodły do mieszkańców, Piotrkowa, Wrocławia, Warszawy i Krakowa. Wszyscy mieli alibi.

Analizowano także podobne sprawy złodziei starodruków z Biblioteki Jagiellońskiej i biblioteki ojców kamedułów z Krakowa, ale nic tego nie wyszło.

Londyn, rok 1999
Sprawa zatoczyła też szersze, międzynarodowe kręgi. Zwrócono się o pomoc prawną do Chorwacji, Niemiec i Francji, ale elektryzująca informacja nadeszła z Londynu, gdzie wystawiono Kopernika na aukcji w domu aukcyjnym Christies. Oglądali książkę fachowcy z Krakowa, biegły prof. Stanisław Szczur, prokurator.

Wykluczono, by ten Kopernik był kradziony w Krakowie. Sprawdzano także doniesienia, o innych dziełach Kopernika, jakie zrabowano także z bibliotek w Kijowie (I wydanie dzieła), a wcześniej z czeskiego Brna (II wydanie dzieła), biblioteki w Sankt Petersburgu w Rosji (też II wydanie).

Warszawa, rok 2007
Uwagę śledczych zwróciła podobna kradzież starodruku z Biblioteki Instytutu Geografii PAN w Warszawie.

Tutaj też nieznany sprawca wypisał rewersy i wypożyczył do czytelni kilka starodruków. Zapytał, gdzie jest toaleta i wyniósł atlas map Speculum orbis terrae Gerarda i Cornelisa de Jode o wartości 400 tys. zł. Do kradzieży doszło pół roku wcześniej przed zniknięciem dzieła Kopernika. Jedną z map z warszawskiego atlasu odkryto w antykwariacie w stolicy. Udało się zablokować aukcję i mapy nie sprzedano.

Kraków rok 2013
Karolina Grodziska, dyrektor Biblioteki PAN w Krakowie jest przekonana, że kradzieży Kopernika dokonano na zlecenie. Dodaje, że dziś bezpieczeństwo 700 tys. woluminów jest o wiele większe niż przed laty.

W budynku przy ul. Sławkowskiej 17 w Krakowie działa monitoring, jest system dozoru elektronicznego, a zbiory specjalne można przeglądać tylko w wyznaczonej czytelni. Przed laty jedna czytelnia służyła zarówno do przeglądania gazet i czasopism, jak i starodruków. W pomieszczeniu dla 36 osób zostawiało się też odzież. Dziś jest inaczej.

Śledztwo w sprawie kradzieży w Krakowie podjęto ponownie w ub.roku. Zdobyto nowe dowody, opinie biegłych z Instytutu Ekspertyz Sądowych. Sprawdzono 160 wytypowanych osób, ale bez sukcesu. Pobierano od nich próbki pisma, odciski palców i ślady DNA.

Okazało się także, że przed kradzieżą z Biblioteki PAN złodziej próbował wypożyczyć Kopernika z Jagiellonki. Dzieło pokazano mu niekompletne, zrezygnował z kradzieży. Pod koniec 2013 r. sprawę zamknięto, bo nastąpiło przedawnienie ścigania po 15 latach od kradzieży. Adam Z. co prawda został zatrzymany w USA, ale nie można było go przesłuchać. Złodzieja starodruku nie udało się więc złapać. Tak to bywa z duchami.

Artykuły, za które warto zapłacić! Sprawdź i przeczytaj
Codziennie rano najświeższe informacje z Krakowa prosto na Twoją skrzynkę e-mail. Zapisz się do newslettera!
"Gazeta Krakowska" na Twitterze i Google+