Spis treści
Kto walczył w bitwie o Pustki
28 lipca 1914 r. Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii, była to konsekwencja zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda dokonanego miesiąc wcześniej na ulicach Sarajewa. Ten incydent szybko przerodził się w światowy konflikt, który w ciągu czterech lat pochłonął życie prawie 10 mln żołnierzy.
Polska w tym czasie nie istniała na mapach Europy, podzielona pomiędzy zaborcze imperia rosyjskie, austro-węgierskie i pruskie. Rosjanie, po klęskach odniesionych w sierpniu i wrześniu 1914 r. w Prusach Wschodnich, rozpoczęli ofensywę w Galicji przeciwko Austro-Węgrom.
W grudniu 1914 r. rosyjskie odziały cofając się pod naporem wojsk sprzymierzonych znalazły oparcie na wzgórzach w Łużnej. Broniły się tutaj przez blisko pół roku. W końcu, 2 maja 1915 r., po czterogodzinnej kanonadzie artyleryjskiej prowadzonej przez ponad 700 dział podczas której wystrzelono tysiące pocisków, żołnierze starli się w decydującym boju.
Komendantem artylerii był płk Tadeusz Jordan-Rozwadowski, uważany za jednego z najzdolniejszych polskich oficerów w armii austriackiej. Żołnierzom pochodzącym z Wadowic, Tarnowa, Nowego Sącza, Żywca i Cieszyna udało się zdobyć wzgórze po walce na bagnety jeszcze tego samego dnia, przy znacznych stratach po obu stronach. O sukcesie zadecydowała przede wszystkim współpraca piechoty z artylerią i zastosowanie przez Rozwadowskiego tzw. ruchomej zasłony ogniowej – w trakcie szturmu nie przerywano ostrzału, ale stopniowo przenoszono go przed atakujących piechurów.
Około godziny 11 wzgórze Pustki zostało zdobyte. Do niewoli wzięto 1700 Rosjan, a liczba zabitych po obu stronach była ogromna. Operacja gorlicka zakończyła się pełnym powodzeniem armii Austro-Węgier.
Jak powstał cmentarz na wzgórzu Pustki
Dziś po tych strasznych wydarzeniach pozostały cmentarze, a ten na Pustkach jest największą nekropolią z okresu I Wojny Światowej w Galicji Zachodniej. Cmentarz, któremu nadano numer 123, rozciąga się na powierzchni 29 tysięcy metrów kwadratowych i jest miejscem wiecznego spoczynku żołnierzy pochodzących z terenów obecnej Austrii, Węgier, Niemiec, Polski, Ukrainy, Rosji i Słowacji.
Wykorzystując przepiękne, naturalne ukształtowanie terenu, projektant Jan Szczepkowski stworzył niezwykły cmentarz, oddając swoją pracą hołd towarzyszom broni. Został on bowiem ciężko ranny podczas walk jesienią 1914 roku i już nie mógł powrócić do czynnej służby. Na kilku polanach starannie rozmieścił zespoły pojedynczych grobów, pogrupowane według przynależności armijnej i narodowości. Każdy grób zaopatrzony został w oryginalny krzyż, który stał się symbolem Łużnej i został w wpisany w jej herb. Na każdym krzyżu umieszczona była tabliczka z imieniem i nazwiskiem poległego. Zespoły grobów pojedynczych i mogił zbiorowych połączono wijącymi się alejkami i tarasami. Na szczycie wzgórza Szczepkowski zaplanował postawić kamienny monument, jednak swej pracy na Pustakach nie dokończył, a jego zadania przejął słowacki inżynier Dušan Jurkovič, który zamienił koncepcję kamiennego monumentu na drewnianą kaplicę, w stylu starosłowiańskim – Gontynę.
Gontyna na Pustkach. Odbudowana po pożarze
Kaplica uznana jest za unikatowy przykład budownictwa cmentarnego w skali Europy. W ostatnich latach kaplica została pieczołowicie odtworzona i odbudowana po pożarze z 1985 r., dokładnie w miejscu, gdzie znajdowała się ta zaprojektowana w roku 1917. Dziś w swojej nowej odsłonie góruje dumnie nad piękną, odrestaurowaną nekropolią zrekonstruowana gontyna. Zbudowana dla chwały poległych, którzy zakończyli swój żołnierski szlak właśnie tu w Łużnej.
Kto jest pochowany na cmentarzu nr 123 na Pustkach
Obecnie na Pustkach znajduje się 48 grobów zbiorowych i 746 pojedynczych. Pochowanych jest tu 912 żołnierzy armii austro-węgierskiej, z czego blisko połowa z nich to Polacy, 65 żołnierzy armii niemieckiej i 227 żołnierzy armii rosyjskiej. Jest on również największą nekropolią żołnierzy węgierskich poza granicami Republiki Węgierskiej.
Pustki ze znakiem dziedzictwa europejskiego
W 2016 roku Parlament Europejski wyróżnił to miejsce Znakiem Dziedzictwa Europejskiego, ze względu na historię oraz rolę w promowaniu wartości, na których opiera się Unia Europejska.
Znak Dziedzictwa Europejskiego jest wyróżnieniem przyznawanym obiektom dziedzictwa kulturowego, które odegrały szczególną rolę w kształtowaniu historii i kultury Europy lub rozwoju wartości stanowiących fundament integracji europejskiej.
Polskie obiekty uhonorowane Znakiem Dziedzictwa Europejskiego to:
Unia Lubelska, zawarta między Polską i Litwą w 1569 roku – Kościół p.w. św. Stanisława wraz z Klasztorem Dominikanów, Kościół św. Trójcy, pomnik Unii Lubelskiej
Historyczna Stocznia Gdańska – obiekty związane z powstaniem „Solidarności”
Konstytucja 3 Maja
Cmentarz wojenny nr 123 - Łużna-Pustki z okresu I wojny światowej
Miejsce Pamięci Narodowej w Łambinowicach
Osiedla Werkbundu (Austria, Czechy, Niemcy, Polska)
Cisterscapes – cysterskie krajobrazy łączące Europę (Austria, Czechy, Francja, Niemcy, Polska i Słowenia)
Zdjęcia z dron udostępnione przez portal Łużna24
