Kraków. Obchody 76. rocznicy rozbicia więzienia św. Michała

Wojna na Ukrainie. Strefa zero: gdy jesteś bliżej orków niż swoich

Budynek, mieszczący dziś muzeum, pod koniec XVIII wieku został przez władze zaborcze odebrany karmelitom bosym. Austriacy urządzili w nim więzienie (tzw. więzienie św. Michała). Po 1945 r. gmach przejęło komunistyczne Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, a cele zaczęli zapełniać żołnierze Armii Krajowej i Narodowych Sił Zbrojnych.

18 sierpnia 1946 r. żołnierze 6. Kompanii Zgrupowania Partyzanckiego „Błyskawica” uwolnili z więzienia św. Michała 62 osoby, w większości więźniów politycznych. To była jedna z najbardziej spektakularnych akcji żołnierzy drugiej konspiracji. Wyjechali z bazy w Podgórzu zdobyczną ciężarówką. Używając fałszywych dokumentów wkroczyli do więzienia. Wewnątrz, dzięki współpracującym z podziemiem strażnikom, czekali już uzbrojeni więźniowie. Cała akcja przebiegła bez jednego wystrzału. Około 30 uwolnionych pomieściła ciężarówka, którą pod oknami Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego przy pl. Inwalidów odjechali w kierunku Miechowa.

Akcja powiodła się m.in. dzięki pomocy Ireny Odrzywołek, młodej strażniczki więziennej, która podjęła współpracę z podziemiem niepodległościowym. Jest ona jedną z osób, których szczątki zostały zidentyfikowane w ramach działań IPN. Uroczystość wręczenia not identyfikacyjnych rodzinom ofiar niemieckiego i komunistycznego terroru oraz czystek etnicznych odbyła się 22 lipca 2022 r. w Belwederze.

Irena Odrzywołek urodziła się 20 grudnia 1925 r. w Byczynie w pow. chrzanowskim (obecnie dzielnica Jaworzna). Tuż po wojnie rozpoczęła pracę w więzieniu św. Michała w Krakowie, gdzie w czerwcu 1946 r. podjęła współpracę z uwięzionym tam ppor. Bolesławem Pronobisem „Ikarem” – żołnierzem 16. Pułku Piechoty AK i dowódcą oddziału NSZ „Huragan”. Działania młodej strażniczki, polegające na nawiązaniu kontaktu z członkami podziemia oraz przemyceniu broni i granatów do więzienia, doprowadziło do jego rozbicia i udanej ucieczki osadzonych.

Jako łączniczka NSZ próbowała razem z „Ikarem” przedostać się na Zachód. Została aresztowana w listopadzie 1946 r. w Gliwicach i 3 grudnia 1946 r. skazana przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Katowicach na śmierć. Wyrok wykonano 17 grudnia w więzieniu przy ul. Mikołowskiej w Katowicach. Szczątki Ireny Odrzywołek odnaleziono we wrześniu 2019 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na cmentarzu komunalnym przy ul. Panewnickiej w Katowicach.