Kryzysy mogą dotknąć każdego
Kryzysy są naturalną i nieodłączną częścią życia człowieka. Dotykają też coraz więcej osób. Przeprowadzone przez Eurobarometr badania (2023) wykazały, ze w ciągu ostatnich 12 miesięcy prawie 46% respondentów doświadczyło problemów emocjonalnych lub psychospołecznych (objawy depresyjne, objawy lękowe), a co siódme dziecko na świecie zmaga się z problemami psychicznymi (UNICEF 2023 r. ). Smutek i samotność towarzyszą co szóstemu uczniowi szkoły ponadpodstawowej, a złe samopoczucie, które odbiera chęci do działania deklaruje prawie ¼ uczniów (UNICEF, 2023 r.). W psychologii kryzys najczęściej definiuje się jako szczególny stan, w którym nasza równowaga psychiczna oraz emocjonalna zostaje zachwiana. Kryzysu możemy doświadczyć zarówno w wyniku silnych przeżyć emocjonalnych w reakcji na trudne wydarzenie, takie jak rozstanie, śmierć, chorobę, towarzyszy mu wówczas pobudzenie, stres i napięcie, ale również w sytuacjach przewlekłego stresu (wyczerpania) czy słabych relacji społecznych. Narastające napięcie blokuje dostęp do nawykowych i potencjalnych strategii zaradczych oraz obronnych. To co do tej pory pozwalało na zachowanie równowagi przestaje być wystarczające. Kryzys zaczyna się nagle i trwa krótko (zazwyczaj około miesiąca). Warto podkreślić jego dwoisty charakter: z jednej strony kryzys niezaopiekowany może prowadzić do rozwoju zaburzeń psychicznych (depresyjnych, lękowych, odżywania, myśli i zamiarów samobójczych czy uzależnień), z drugiej strony doświadczenie kryzysu może przynieść szansę na dalszy rozwój i wzrost człowieka (tzw. wzrost potraumatyczny). Doświadczenie kryzysu może zmienić dotychczasowy sposób widzenia świata, rozumienia go.
Emocje nie mają płci ani wieku
Będąc w kryzysie psychicznym człowiek, bez względu na płeć i wiek, może doświadczać różnorodnych stanów emocjonalnych. Najczęściej wymienia się smutek, żal, lęk, bezradność, złość. Mimo, że nie mamy kontroli nad „pojawianiem się” emocji możemy uczyć się je rozpoznawać, nazywać i odpowiednio się nimi zaopiekować. W trakcie rozwoju każdy z nas wykształcił różne sposoby radzenia sobie z emocjami. Część z nas nauczyła się je tłumić - być może w dzieciństwie niejednokrotnie słyszeliśmy, że „złość piękności szkodzi” czy „chłopaki nie płaczą”. Tłumienie być może pozwalało nam wtedy przetrwać trudne sytuacje. Warto jednak pamiętać, że tłumienie emocji jako strategia radzenia sobie sprawdza się jedynie na krótką metę, ale w dłuższej perspektywie jest to niekorzystne w kontekście zdrowia psychicznego.
Po czym rozpoznać kryzys psychiczny?
Doświadczeniu kryzysu psychicznego mogą towarzyszyć różne objawy. Sygnałami, które powinny zwrócić naszą uwagę są zmiany w dotychczasowym zachowaniu i funkcjonowaniu. Przejawiać się to może ogólnym napięciem, mniejszą wydajnością i motywacją w szkole lub pracy, wycofaniem społecznym czy wahaniami nastroju. Charakterystycznymi objawami mogą być również doświadczane zmiany w zakresie snu (np. zmniejszona lub zwiększona potrzeba snu/trudności z zaśnięciem/wybudzeniem się) czy apetytu. Osoby doświadczające kryzysu mówią o poczuciu utraty kontroli, zagubieniu w chaosie własnych myśli. Na zaburzenie równowagi psychicznej reaguje również ciało: często staje się spięte, obolałe, mogą pojawić się zawroty głowy, kołatanie serca czy nadmierne pocenie się. Nieco inne objawy kryzysu psychicznego mogą występować u dzieci i młodzieży. U dzieci częściej obserwuje się somatyzację, zachowania eksternalizacyjne czy internalizacyjne. Młodzi ludzie mogą przejawiać też trudności w realizacji kolejnych zadań rozwojowych.
Jak zadbać o osobę w kryzysie psychicznym?
Kryzys rozumiany jako reakcja obronna organizmu mija. Ważne, żeby pamiętać, że z kryzysem nie trzeba radzić sobie samemu. W odzyskiwaniu równowagi jednym z ważniejszych elementów jest wsparcie innych. Susan Pinker w książce „Efekt wioski” odwołuje się do licznych badań, które wykazały, że osoby pozostające w bliskich bezpośrednich kontaktach z innymi szybciej i częściej wracają do zdrowia. Empatyczna rozmowa, wspólnie spędzony czas, czy po prostu bycie obok, korzystnie wpływa na powrót do równowagi psychicznej. Zdarza się jednak, że objawy kryzysu nie mijają. Warto skorzystać wtedy ze wsparcia specjalisty – psychiatry lub psychologa. Jednym z miejsc, gdzie można szukać pomocy są Centra Zdrowia Psychicznego powstające w wielu miastach i oferujące specjalistyczną pomoc.
Aleksandra Mrowicka - psycholożka, specjalistka psychoterapii dzieci i młodzieży. Na co dzień pracuje w Fundacji Słonie na Balkonie, gdzie wspiera dzieci oraz ich opiekunów.
