Nikt nie wierzył... A jednak wojna. Kampania wrześniowa 1939 roku na ziemi krakowskiej. Zdjęcia archiwalne

6 września 1939 roku od południa mostem Piłsudskiego niemieckie wojska wkroczyły do Krakowa. Tego samego dnia Niemcy zajęli Nowy Sącz, a 7 września Tarnów. Wcześniej, bo 4 września żołnierze 5. Dywizji Pancernej Wehr­machtu weszli do Oświęcimia.

W planach wojskowych Oświęcim miał być jednym z punktów obrony w oparciu o Sołę. Do walki z Niemcami skierowano tutaj wysunięty Oddział Wydzielony „Ignacy” płk. Ignacego Misiąga. - Jednak 2 września około godz. 23 nadszedł do jednostek rozkaz wycofania się z Oświęcimia i przesunięcia linii obrony dalej na wschód nad rzekę Skawę - zauważa Wioletta Oleś, dyrektor Muzeum Zamek w Oświęcimiu.

Opuszczając miasto 3 września, polscy saperzy po wymianie ognia z podjazdem motorowym wroga, aby opóźnić jego natarcie, zdecydowali się wysadzić fragment mostu nad Sołą.

Z kolei pod niedalekim Rajskiem doszło do jednej z największych bitew polskiego wojska z Niemcami w trakcie wojny obronnej na ziemi krakowskiej. 4 września 1939 r. pod dowództwem mjr. Piotra Ryby żołnierze Armii Kraków z I i IV batalionu oraz plutonu przeciwpancernego z 16 pułku piechoty, baterii artylerii z 6 pułku artylerii lekkiej oraz m.in. plutonów kompanii Obrony Narodowej „Kęty” starli się z jednostką 5 Dywizji Pancernej Grupy Armii Południe.

- Był to tzw. bój spotkaniowy. Działania polskiego wojska, w tym wysadzenie wszystkich mostów, sprawiły, że niemiecka dywizja utknęła w rejonie Wisły, Soły i Przemszy. Jego skutki mogłyby być jeszcze bardziej dotkliwe dla Niemców, gdyby dowództwo polskich jednostek wiedziało, że w ich zasięgu, w Rajsku jest sztab tej ważnej dla wroga dywizji - zauważa historyk Marcin Dziubek, autor publikacji poświęconych wojnie obronnej 1939 roku.

Rolą wspomnianej Armii "Kraków" miała być obrona południa Polski na ogromnym obszarze od Częstochowy, wzdłuż Śląska aż po tzw. rygiel obronny „Węgierska Górka”. Jak zwraca uwagę Marcin Dziubek, ta linia jeszcze bardziej się wydłużyła po aneksji Czech i podjęciu przez Słowację kolaboracji z III Rzeszą.

Manewr odwrotu Armii "Kraków" przeprowadzony przez jej dowódcę Antoniego Szyllinga był udany, co pozwoliło ją ocalić. Części jednak jego podwładnym generałom ciężko było pogodzić się, że nie podjęła pełnej walki. Jeden z dowódców przygotował nawet plany kontruderzenia, ale z punktu widzenia całej kampanii nie zmieniłoby to jej losów.

Z pewnością polskim żołnierzom nie można było odmówić waleczności, czego dowodzi szereg przykładów.

Na początku września 1939 walki obronne toczone były m.in. na odcinku doliny Dunajca – od przełomu pienińskiego po Nowy Sącz. Opisuje je m.in. w swoich publikacjach historyk dr Dawid Golik.

Tereny te bronione były przez jednostki Armii Karpaty, w tym 1. pułku strzelców podhalańskich, Korpusu Ochrony Pogranicza oraz Obrony Narodowej, które starły się z niemiecką 2 Dywizją Górską, mającej wsparcie słowackiej dywizji „Jánošik”. Dr Golik zwraca uwagę na bohaterską obronę umocnionych pozycji pod Kłodnem i na Wietrznicy, która skutecznie powstrzymała niemieckie plany błyskawicznego wtargnięcia w głąb Małopolski.

Innym przykładem waleczności polskiego żołnierza było starcie pod Jordanowem w dniach 1 - 3 września z udziałem m.in. 10 Brygady Kawalerii dowodzonej pułkownika Stanisława Maczka. Była to jedna z dwóch brygad pancerno-motorowych, którymi dysponowały siły polskie we wrześniu 1939 roku. Zadaniem żołnierzy pułkownika Maczka było zamknięcia kierunku na Jordanów i Rabkę. Do decydujących walk i prób powstrzymania niemieckich sił pancernych doszło pod Wysoką. Niemcy ponieśli duże straty, ale ostatecznie zajęli Wysoką.

W tym miejscu trzeba wspomnieć o jej mieszkańcach, którzy przeciwstawili się Niemcom, podpalając ich uszkodzone w bitwie czołgi. W odwecie w październiku 1939 r. Niemcy rozstrzelali kilkunastu mieszkańców i całkowicie spalili wioskę.

Polskie wojsko cały czas opóźniało natarcie wroga. W ten sposób Niemcy zajęli Myślenice dopiero 5 września wieczorem. Armii „Kraków” pozwoliło to wycofać się na wschód i uniknąć okrążenia.

W dniu wybuchu II wojny światowej, 1 września 1939 roku, nad Żuradą pod Olkuszem rozpętała się powietrzna bitwa między dwoma niemieckimi bombowcami, a polskim samolotem myśliwskim, pilotowanym przez ppłk. Władysława Gnysia ze 121. Eskadry 2. Dywizjonu Myśliwskiego stacjonującego wówczas na podkrakowskim lotnisku w Balicach.

Niemieckie bombowce wracały do bazy z bombardowania Krakowa, gdy zauważył je Gnyś. Udało mu się trafić jednego z nich. Zapalił się. Spadając zahaczył o drugi, w efekcie czego obydwa runęły na ziemię roztrzaskując się na terenie wsi Żurada.
To zdarzenie historycy uznali za pierwszą potyczkę w czasie II wojny światowej, w wyniku której zostały strącone niemieckie samoloty.

Niemieckie lotnictwo od pierwszego dnia wojny wzięło na cel Kraków, szczególnie obiekty wojskowe, drogi, budynki użyteczności publicznej, ale także domy mieszkalne. Miasto zaczęły opuszczać stacjonujące w nim oddziały wojskowe a także część mieszkańców, przerażonych widmem nadciągającej wojny.

3 września ewakuowała się z Krakowa grupa wyższych urzędników z personelem Wydziału Wojskowego Zarządu Miejskiego wraz z ówczesnym komisarycznym prezydentem miasta Bolesławem Czuchajowskim. Po jego wyjeździe władzę w mieście objął wiceprezydent Stanisław Klimecki.

Następnego dnia, 4 września, powstał w Krakowie Obywatelski Komitet Pomocy pod przewodnictwem metropolity krakowskiego Adama Sapiehy. W jego szeregach znaleźli się najznamienitsi mieszkańcy miasta. W obliczu wycofania się wojsk polskich na wschód oraz z obawy przed zniszczeniem miasta, członkowie Komitetu, 5 września zdecydowali o uznaniu Krakowa za miasto otwarte i wywieszeniu białych flag, na wzgórzach okalających Kraków od zachodu i południa.

6 września do miasta wkroczyły pierwsze oddziały niemieckie. Władze wojskowe objęły władzę w mieście, spośród znamienitych obywateli krakowskich wyznaczeni mieli być zakładnicy, będący gwarantem bezpiecznego przemarszu wojsk niemieckich.

Władze miasta pracowały do 20 września, gdy Niemcy aresztowali Stanisława Klimeckiego. Pretekstem było zabójstwo dwóch niemieckich żołnierzy przez ludność cywilną. W ostatnich dniach września do Krakowa przybył nadburmistrz Drezna Ernst Zörner, który objął w mieście władzę cywilną jako komisarz miasta.

Obrazu września 1939 roku dopełniają tragiczne losy ludności cywilnej. Pierwsze dni wojny przyniosły wiele ofiar niemieckich bombardowań. Jednocześnie od 1 września trwała masowa ucieczka Polaków przed posuwającymi się na wschód Niemcami.

Pociągi osobowe i towarowe, przepełnione i wojskiem i ludnością cywilną, jeden po drugim zdążały w stronę Lwowa. Jedna z największych tragedii rozegrała się na stacji w Słotwinie. 3 września nad stację nadleciały samoloty niemieckie i urządziły straszliwą rzeź wśród uciekającej ludności.

Pociągi obrzucono bombami zapalającymi. Samoloty goniły uciekających w panicznej trwodze ludzi i zniżając się bezkarnie wobec braku obrony przeciwlotniczej, strzelały seriami z karabinów maszynowych do bezbronnych i bezradnych.

Szacuje się, że śmierć w wyniku tego barbarzyńskiego nalotu poniosło ponad 130 ludzi, a kilkaset zostało rannych.

Klęska kampanii wrześniowej była początkiem ponad 5 lat okupacji niemieckiej na ziemiach polskich.