Porozmawiajmy o pieniądzach

Okres przedświąteczny to między innymi okres wzmożonych zakupów. Widząc świątecznie przybrane wystawy sklepowe i pełne kolorowych towarów regały w supermarketach trudno jest się powstrzymać przed zakupem kolejnego prezentu, kolejnego smakołyku, kolejnej choinkowej błyskotki…
W końcu raz do roku są Święta!

Niestety, nawet w świątecznym nastroju niczego nie dają za darmo, więc naszą radość ze Świąt i świątecznych zakupów mąci nieco myśl o pieniądzach, które niestety w tym przedświątecznym szaleństwie topnieją jak śnieg w promieniach ciepłego słońca. A w tym roku i śniegu, i pieniędzy nie ma za dużo!

Ilekroć znajdę się w świątecznie wystrojonym sklepie, przypomina mi się znakomity wiersz Mariana Załuckiego (pisywał w "Gazecie Krakowskiej" w latach 1949-1955!), opisujący rozterki Polaka na wycieczce w Italii. Opisywany PRL-owski turysta także na każdym kroku styka się z różnymi przejawami piękna (jak klient w wystrojonym sklepie), ale też z koniecznością częstego sięgania do portfela. Zacytuję fragment tego wiersza, bo jest on doskonałym mottem do treści dzisiejszego felietonu:
"Nie cieszy Veronese,/ nie zachwyca Tycjan/ tylko w sercu pretensja gorzka/ i żal do Fenicjan,/ którym kiedyś wynaleźć forsę się udało…/ Wynaleźli. To dobrze…/ Ale czemu tak mało!?".
Przyznacie Państwo, że w dużej mierze oddaje to istotę rozterek targających w tych przedświątecznych dniach naszym sercem w niemal każdym sklepie. A i jeszcze kuszące galerie handlowe nie nie dają o sobie zapomnieć.

Pomyślałem w związku z tym, że lekiem na te Wasze i moje stresy może być mała porcja wiedzy naukowej na temat pieniądza jako takiego.

Rzeczywiście zawdzięczamy ten wynalazek Fenicjanom. To w starożytnych miastach fenickich - Ugarit, Byblos, Sydon i Tyr pojawiły się pierwsze na świecie monety. Miały one formę kulek metalowych z wybitą na nich pieczęcią władcy. Tak się narodził pieniądz kruszcowy. Dziś mamy pieniądz papierowy oraz elektroniczny (karty płatnicze), ale o różnych formach pieniądza opowiem w innym felietonie. Tutaj natomiast spróbuję wyjaśnić, dlaczego pieniądze są potrzebne?

Każdy z Czytelników mógłby napisać całą książkę na temat tego, do czego są mu potrzebne pieniądze, ale jeśli spojrzeć szerzej, to całkiem sensowne jest pytanie, do czego w ogóle są potrzebne pieniądze. Czyż świat nie byłby piękniejszy, gdyby ich nie było?

Otóż pieniądz jest potrzebny jako środek, który może zostać wymieniony na dowolny towar. Za pieniądze można też nabyć usługę, czy inne świadczenie ze strony drugiego człowieka. Gdyby ludzie nie potrzebowali wymieniać towarów i usług - pieniądz byłby niepotrzebny. Jednak w każdym społeczeństwie taka wymiana (którą możemy nazwać handlem) jest potrzebna, więc potrzebne są środki, które ją usprawnią.

W społeczeństwach mało rozwiniętych, na przykład w plemionach zamieszkujących Europę wiele wieków temu lub w izolowanych od świata społecznościach zamieszkujących odległe regiony Afryki czy Oceanii, także w czasach bardzo bliskich współczesności, wymieniano towar za towar. Taka wymiana nazywana jest barterową. Zauważmy, że wymiana barterowa bywa do dziś praktykowana w kontaktach towarzyskich (na przykład wymiana filmów DVD). Jednak w ogólnym przypadku taka wymiana napotyka na wiele przeszkód.

Trudno jest zapewnić pełną ekwiwalentność (czyli taką samą wartość wymienianych towarów). Ktoś, kto wymienia parę spodni na kilka bochenków chleba, może mieć wątpliwości, czy zrobił dobry interes, ale chleba potrzebuje, a spodni ma w nadmiarze, więc transakcja jest zawierana. Duże niewygody sprawia niepodzielność wymienianych towarów. Powiedzmy, że ktoś ma hodowlę owiec, a chciałby nabyć trochę jabłek. Jeśli dostanie od sadownika tyle jabłek, ile warta jest nawet najmniejsza z owiec - to dostanie ich zdecydowanie za dużo jak na jego potrzeby. Jeśli jednak nabędzie tylko mały koszyk jabłek - to jak ma wydzielić sadownikowi odpowiedni kawałek owcy (zakładając, że odda żywe, całe i zdrowe zwierzę)?
No i wreszcie problem płynności - można mieć towar, który w ogólności ma sporą wartość, ale w danej chwili nie znajduje nabywcy. Na przykład ktoś chciałby zdobyć worek mąki oferując w zamian parasol, a tymczasem niebo jest od wielu tygodni bezchmurne i parasolem nikt się nie interesuje. Do transakcji barterowej w tej sytuacji nie dojdzie.

Pieniądz został wynaleziony po to, żeby istniał środek płatniczy uniwersalny (można go wymienić na dowolny produkt lub usługę, jest łatwo podzielny oraz łatwo zbywalny). Taki pieniądz może też pełnić rolę uniwersalnego miernika wartości. Zamiast głowić się, ile jajek trzeba dać producentowi narzędzi za nową łopatę, możemy wycenić jajka i łopaty w określonych jednostkach pieniężnych (na przykład w złotówkach czy w euro) - i wszystko jest jasne. Można się spierać, czy cena takiego lub innego towaru jest właściwa, ale sam fakt posiadania cen bardzo porządkuje życie gospodarcze.
Życzę więc Państwu niskich cen i dużo pieniędzy na Święta!

Autor: biocybernetyk, automatyk, prof. dr hab. inż., trzykrotny rektor AGH, członek wielu organizacji krajowych i zagranicznych, m.in. PAN, PAU, Rosyjskiej Akademii Nauk Przyrodniczych.

Sylwester w Krakowie: sprawdź, gdzie możesz go spędzić i porównaj ceny!

Wybieramy najpiękniejszą sportsmenkę Małopolski! Weź udział w plebiscycie!

"Super pies, super kot"! Zobacz zwierzaki zgłoszone w plebiscycie i oddaj głos!

Codziennie rano najświeższe informacje z Krakowa prosto na Twoją skrzynkę e-mail. Zapisz się do newslettera!