Cały ten zgiełk. Lekarze: powołanie czy fach

Przed mechaniczną medycyną ‘świadczenia usług’, gdzie medyk jest świadczeniodawcą, a pacjent klientem, mogą nas ocalić lekarze z powołania. Bo tacy istnieją, także wśród młodych. Są szansą na trwanie medycyny jako sztuki. W przeciwnym razie medycynę oddamy w pacht precyzyjniejszym i będącym zawsze w dobrym humorze – robotom.

Pojęcie powołania wywodzi się z uniwersum religii. Pierwotnie oznaczało, że człowiek może być powołanym przez Boga do określonego zadania. Odmowa niesie ryzyko niespełnienia i brak realizacji życia, do jakiego ‘jest się stworzonym’. W przeszłości lekarzami byli kapłani: w Grecji leczyli słudzy Eskulapa, w Galii druidzi, wśród ludów północy – szamani. Takiego połączenia ról nie stosowali Żydzi, dla których choroba była przejawem grzechu lub karą za grzech. Kogo ta starotestamentowa wizja nadmiernie oburza, ten zapomniał, że wiązanie choroby ze ‘złym życiem’ wcale nie dziwi, kiedy stwierdzamy, że człowiek ‘dostał raka, bo palił’, ‘ma marskość wątroby, bo pił’, ‘szwankuje mu serce, bo jest otyły’.

Zmianę wprowadza Księga Hioba opowiadająca historię człowieka doskonale uczciwego dotkniętego nieszczęściami i trądem. Tu choroba nie jest karą, lecz doświadczeniem. Ostatecznie z wizją choroby jako kary zerwał Nowy Testament. Zresztą Chrystus stale uzdrawia. Ślepych, sparaliżowanych, trędowatych, kobietę cierpiącą na krwotok. W efekcie nasza kultura postrzega powołanie lekarskie jako misję o charakterze quasi- religijnym, czyli coś, co jest przekroczeniem zwyczajnej egzystencji.

Za tym idzie oczekiwanie, że lekarz wykaże się gotowością do poświęceń. A przecież imperatyw ofiary z siebie oceniamy dziś jako dwuznaczny. Dostrzegamy różnicę między pasją a zagorzałością, gorliwością a gorączką, zamiłowaniem do pracy a zapamiętaniem. Bo bycie lekarzem pełnym poświęcenia, wcale automatycznie nie gwarantuje bycia dobrym lekarzem. Nie gwarantuje, ale przecież… pomaga.

Bez świadomości bliskości medycyny i religii trudno zrozumieć specyfikę statusu lekarza. Mircea Eliade dowodzi, że rytuały religijne „uformowały nas takimi, jakimi jesteśmy dzisiaj, są częścią naszej historii”. Widać to nawet w obyczajach. Np. Thomas de Gabory zauważa, że wywiad medyczny przypomina spowiedź. Lekarza i spowiednika obowiązuje tajemnica. Obchód profesorski ze świtą lekarzy, pielęgniarek i studentów otaczających szefa w majestacie kroczącego od sali do sali, przypomina wizytę biskupa. Ubrany w biały kitel (jak ksiądz w albie) mówi językiem niezrozumiałym dla profanów, używając terminów łacińskich. W zasadzie brakuje tylko kadzidła.

To celne, choć żartobliwe analogie. Natomiast jest faktem, że lekarz działa w sytuacjach granicznych. Towarzyszy narodzinom, śmierci i cierpieniu – a są to przestrzenie budzące respekt i lęk, pełne rytuałów i symboli.

Czasem wyzwaniem jest sam kontakt z pacjentem. Z ciałem zdegradowanym, odstręczającym, z psychiką skażoną goryczą lub agresją, z obniżoną sprawnością intelektualną. Lekarz musi też konfrontować się z własną bezradnością, kiedy wyleczenie nie jest możliwe. Nasza kultura rzadko zajmuje się śmiercią, ale lekarz doskonale wie, że śmierć istnieje. I trzeba się z nią zmierzyć. Na jego barkach spoczywa często obowiązek nowy, ponieważ społeczeństwo zsekularyzowane oczekuje, że to lekarz (a już nie kapłan) pozwoli choremu - i jego bliskim - oswoić śmierć.