Kraków, Tarnów, a może Zakopane? Które z tych miast jako pierwsze odzyskało niepodległość?

Nasz rozmówca zwrócił uwagę, że momentem najczęściej uznawanym za odzyskanie niepodległości było rozbrojenie wojsk zaborczych. W przypadku na przykład Krakowa za ten moment uznaje się przejęcie władzy nad nieistniejącym dzisiaj odwachem przy Wieży Ratuszowej, które nastąpiło w samo południe 31 października 1918 roku.

- Dzień wcześniej niepodległość ogłosiło Zakopane, a Tarnów stał się wolny parę kwadransów przed Krakowem. Jednak osobiście uważam, że wszystkie te miasta są pierwszymi niepodległymi miastami Polski. Tyle, że w swoich kategoriach. Zakopane było wówczas wsią (prawa miejskie otrzymało w 1933 roku), Tarnów - w kategorii miast, a Kraków - w kategorii metropolii - komentuje Drożdż.

Kiedy właściwie rozgorzał spór o to, które miasto jako pierwsze odzyskało niepodległość i dlaczego?

- Sprawa tej rywalizacji zaczęła być istotna w momencie, gdy świętowanie niepodległości z 1918 roku stało się z powrotem możliwe, czyli począwszy od lat 90. XX w. Wówczas wiele osób zaczęło interesować się wydarzeniami, które były rzadko przypominane w czasach komunizmu, a także zastanawiać się nad tym, jak to możliwe, że święto jest 11 listopada, a w niektórych miastach niepodległość jest świętowana wcześniej. Poza tym, wiadomo, że jak w sporcie - każdy chciałby być pierwszym. W końcu to naprawdę piękna sprawa, móc wybić się na niepodległość i dać jeszcze przykład innym. Przecież o niepodległość walczyło kilka pokoleń Polaków, a udało się dopiero w 1918 roku - dodaje publicysta.

Jakimi kryteriami należy się kierować, próbując rozstrzygnąć spór?

- Polscy mieszkańcy Galicji Zachodniej niewątpliwie Polskę mieli cały czas w sercu, ale liczyło się to, kiedy znikały nie tylko barwy i godła zaborcze, ale przede wszystkim obce wojska, które ślubowały wierność innym rządom i były gotowe bronić obcego cesarza. Stąd najważniejszym kryterium jest faktyczne przejęcie władzy militarnej - przejęcie obiektów wojskowych, rozbrojenie obcych żołnierzy i stworzenie własnych oddziałów zbrojnych - twierdzi nasz rozmówca.

W przestrzeni medialnej funkcjonuje również informacja, że to Cieszyn jako pierwszy odzyskał niepodległość. Ale Mateusz Drożdż zwraca uwagę, że Cieszyn potyka się właśnie na kryterium militarnym.

- Choć niewątpliwie jego mieszkańcy dali 27 października 1918 roku dowód polskiego patriotyzmu, proklamując w Cieszynie przyłączenie się do Polski. Jednak władza wojskowa w Cieszynie przeszła w ręce Polaków dopiero po południu 31 października, czyli już po kapitulacji Austriaków w Krakowie. I dopiero wówczas Cieszyn stał się naprawdę niepodległy. Tego dnia niepodległość odzyskały zresztą też Oświęcim i Rzeszów, a dzień później - np. Kielce i Nowy Sącz. Tego też dnia, 1 listopada, rozpoczęły się walki z Ukraińcami o Lwów. To pokazuje wyraźnie, że w 1918 roku niepodległość można było ogłosić, ale trzeba było dysponować siłą zbrojną, aby w razie konieczności móc ją obronić - kwituje publicysta.