Szansa na renowację synagogi na Klaśnie w Wieliczce. Projekt konserwatorski ma być gotowy w 2022 roku

FLESZ - Probiotyki. Jakie mają właściwości lecznicze?

Pierwsze prace związane z ratowaniem Starej Synagogi, znajdującej się przy ul. Wiejskiej 11 podjęto przed ponad dekadą. W obiekcie wykonano wtedy podstawowe roboty – remont dachu i wzmocnienie budynku, który był w tak złym stanie, że „rozchodził się”. Przeprowadzono tam też I etap badań konserwatorskich i prac projektowych (z pomocą gminy Wieliczka, która w 2013 roku przekazała na to 30 tys. zł).

W ostatnich dwóch latach w bożnicy pracowali przede wszystkim archeolodzy. Na roboty związane z odsłonięciem pierwotnego poziomu posadzki i podziałów wnętrza Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie otrzymała dofinansowanie - w sumie ok. 200 tys. zł - z powiatu wielickiego (z Powiatowego Programu Ochrony Zabytków).

Te prace były kluczowe, bo o tej synagodze było tak mało danych o wystroju wnętrza i szczegółach architektonicznych, że brakowało materiałów nawet na samo opracowanie dokumentacji dla odnowy obiektu.

- Prace archeologiczne są już zakończone. Wyjaśniło się wiele kwestii dotyczących wyglądu synagogi. Na dziś pozostały dwie wątpliwości – dotyczące kolumnady oraz sklepienia. Odnaleźliśmy dolną, kamienną kolumnadę, ale nie ma ani śladu górnej, o której wiadomo tyle, że prawdopodobnie była wykonana z drewna. Nie wiadomo też czy synagoga miała pierwotnie sklepienie czy strop. Według przekazów było to raczej sklepienie, skoro według tych informacji synagoga miała mieć wysokość 10-12 m (obecnie bożnica jest wysoka na ok. 6 m – red.), ale ciężko stwierdzić jaka jest prawda. Teraz rozpoczynamy opracowywanie projektu konserwatorskiego dla synagogi, powinien być on gotowy w 2022 roku – powiedział nam Henryk Pachla, właściciel firmy KROZ (Kompleksowa Rewaloryzacja Obiektów Zabytkowych), która prowadziła badania archeologiczne w synagodze.

Podczas tych prac, na początku 2020 roku, odnaleziono prawdziwy skarb. W zbutwiałej drewnianej skrzyni, którą odkryto pod podłogą we wschodniej części synagogi było ok. 350 przedmiotów, m.in.: świeczniki, części mosiężnych żyrandoli, dwa naczynia z brązu z hebrajskimi napisami, srebrny kielich.

Były też inne ważne odkrycia archeologiczne, m.in. wspomniana już wcześniej kolumnada, wyjście na babiniec, fragmenty balustrady, która otaczała bimę (podium z pulpitem, służące do odczytywania Tory).

- Odkryto także fragmenty fresków oraz drewnianych legarów, ale drewno jest już w takim stanie, że bardzo ciężko będzie datować to znalezisko. Ponadto przy synagodze został odsłonięty oryginalny bruk – wylicza sekretarz gminy Wieliczka Adam Panuś, który odwiedził synagogę w ostatnich dniach (wraz z innymi uczestnikami uroczyści, zorganizowanej na wielickim kirkucie dla upamiętnienia 79. rocznicy zagłady wielickich Żydów).

Synagoga znajdująca się na terenie dawnej żydowskiej dzielnicy Klasno, jest najstarszą i jedyną zachowaną w dawnym kształcie do czasów współczesnych bożnicą w Wieliczce. Świątynia nazywana starą lub wielką po raz pierwszy została zaznaczona na planach fortyfikacyjnych Wieliczki z lat 1777-1779. Podczas II wojny światowej obiekt zdewastowali hitlerowcy. Po roku 1945 był tam magazyn. Takie funkcje synagoga - wpisana do krajowego rejestru zabytków w 1987 roku - pełniła do przełomu XX i XXI wieku. Od wielu lat bożnica - wzniesiona na planie prostokąta, z kamienia łamanego i cegły - wygląda jak ruina.

Plan dla wielickiej synagogi zakłada, że po przyszłej renowacji obiekt ten nie stanie się „zamkniętym miejscem modlitw”, ale otwartym, tętniącym życiem ośrodkiem, gdzie będą organizowane wystawy, spotkania i inne wydarzenia.