Zagadka malowideł w kamienicy w Krakowie. Skąd obok Kościuszki wzięła się ośmiornica?! Co to za symbol?

Mowa tu o ponad 120-letnich polichromiach, które zostały "przywrócone" w sieni kamienicy przy Limanowskiego w 2022 roku. Data powstania tej dekoracji malarskiej - 1900 rok - widnieje na jednym z malowideł, na kartuszu trzymanym przez dwie kobiety w rzymskich strojach. Malowidła odkryto przy okazji remontu kamienicy i wydobyto spod dwóch warstw farby.

Nie wiadomo, kto jest autorem polichromii. Znany jest natomiast pierwotny właściciel kamienicy, który postawił ją pod sam koniec XIX wieku. Był nim Ferdynand Breuer.

- Jego syn, Karol Breuer - który też był właścicielem tej kamienicy - był założycielem i wydawcą tygodnika "Podgórzanin", radnym Podgórza, brał udział we włączeniu Podgórza do Krakowa. Postać aktywna, działacz - wymieniała konserwator dzieł sztuki Agata Malik-Ptaszyńska, której współcześni właściciele (potomkowie tamtych) powierzyli przywracanie polichromii.

Po przeprowadzonych pracach na sklepieniu w sieni podgórskiej kamienicy znów widać tonda ze scenami patriotycznymi - z Insurekcji Kościuszkowskiej. Wchodzący tu zobaczą Tadeusza Kościuszkę na koniu, Bartosza Głowackiego, a także kosyniera trzymającego sztandar z godłem Polski.

Na malarski wystrój sieni składają się także cztery pejzaże romantyczne. Na dwóch widać wysokie góry (krajobraz bardziej alpejski), a na innych dwóch m.in. ruiny rzymskie. Ponadto sklepienie zdobią ornamenty roślinne oraz portrety w tondach (nie wiadomo, czy są to wizerunki konkretnych osób).

- Pojawia się tu jeszcze zagadkowa rzecz: ośmiornica. Nad wejściem, sporych rozmiarów. Pewnie to symbol czegoś. Szukam jeszcze informacji, sprawdzam to. Dotąd się z takim malowidłem nie zetknęłam, może to być nawet jedyna taka ośmiornica w Krakowie - mówiła nam tuż po przeprowadzonych pracach, ponad dwa lata temu Agata Malik-Ptaszyńska.

Konserwator, pytana teraz o tamtą zagadkę, odpowiada, że nie udało się jej rozwikłać. Ale dodaje, że po naszej publikacji o "powrocie" polichromii, w mediach społecznościowych pojawiła się pewne teoria na ten temat.

Jej autorką jest Weronika Umińska. Z wykształcenia archeolog, zawodowo produkuje pamiątki z Krakowa, napisała też dwie powieści obyczajowe z historią w tle. W poście na Facebooku opisuje, co jej zdaniem symbolizuje ośmiornica nad drzwiami. I przekonuje, że można dostrzec pewien związek pomiędzy postacią Tadeusza Kościuszki a ośmiornicą.

Pani Weronika przywołuje "Dwadzieścia tysięcy mil podmorskiej żeglugi" Juliusza Verne'a oraz bohatera tej powieści (wydanej po raz pierwszy w 1870 r.) - Kapitana Nemo.

"Koniec końców Verne uczynił bohaterem swojej powieści hinduskiego księcia , ale... pierwotnie chciał, aby pod przybranym imieniem Nemo krył się... Polak-powstaniec. Ze swoich planów musiał zrezygnować pod naciskiem wydawcy, który nie chciał drażnić Rosji i tracić tak dużego rynku do sprzedaży swoich książek. Ale Verne i tak w tekście ukrył aluzje wskazujące na związki swojego bohatera z Polską, m.in. portret nie kogo innego, jak właśnie Kościuszki wiszący na ścianie kajuty Kapitana Nemo" - wskazuje w swoim poście Weronika Umińska.

Dalej pisze, że w powieści jest również ośmiornica - albo raczej wielka kałamarnica - która w jednej ze scen atakuje podwodny statek Kapitana.

"Wiele wskazuje na to, że kałamarnica z powieści Verne'go nie jest przypadkowa i wpisuje się w długą tradycję ukazywania sił zła pod postacią potworów morskich: ketos-morski smok, przed którym Perseusz uratował Andromedę, piovra-ośmiornica symbolizująca włoską mafię itp..." - kontynuuje autorka wpisu. Dołączyła do niego ilustracje - dawne mapy, na których jako ośmiornica przedstawiana jest Rosja.

"No i nagle wszystko zaczyna się składać w całość! Kamienica w Podgórzu-Krakowie z polichromiami upamiętniającymi Kościuszkę - Kościuszko na obrazie w kajucie Kapitana Nemo, który w oryginalnej wersji powieści miał być Polakiem walczącym przeciwko Rosji - Rosja ukazywana jako ośmiornica i ośmiornica z naszej kamienicy!" - podsumowuje krakowianka.

W swoim wpisie dodała jeszcze, że miejsce wizerunku ośmiornicy - nad samym wejściem do kamienicy - może wskazywać na to, że miała odstraszać złe moce i uroki. "Właśnie w takim charakterze na przyczółkach greckich świątyń umieszczano wizerunek Gorgony - potwora o wężowych włosach, a więc trochę podobnych do macek ośmiornicy, pokonanej przez Perseusza, który w naszej opowieści też już gdzieś się przewinął" - wyjaśniała. Podkreślała też, że wizerunki w sztuce, szczególnie tej dawniejszej, nigdy nie są przypadkowe i zawsze coś znaczą.

- W dalszym ciągu podpisuję się pod ta moją hipotezą - mówi nam teraz Weronika Umińska. - Choć w międzyczasie przyszła mi do głowy jeszcze jedna możliwa interpretacja tej ośmiornicy... Takie ośmiornice, albo raczej gigantyczne kałamarnice w mitologiach nordyckich noszą nazwę Kraken. Od Krakena do Krakowa niedaleko... Możliwe więc, że ośmiornica-Kraken miała symbolizować Kraków, bo przed włączeniem Podgórza do Krakowa animozje miedzy mieszkańcami obu miast były powszechne.

Próbująca rozwiązać zagadkę ośmiornicy krakowianka kwituje jednak, że - szczególnie ze względu na obecność na malowidłach motywów kościuszkowskich - jej pierwsza interpretacja: iż ośmiornica symbolizuje Rosję, jest lepsza.

Dodajmy, że po tym, jak przy Limanowskiego 29 odkryto polichromie, sień tej kamienicy wraz z wystrojem malarskim została w 2019 roku wpisana do rejestru zabytków. Następnie odzyskała swój dawny wygląd, sumptem właścicieli, którzy zadbali o zachowanie lub zrekonstruowanie wszystkich historycznych elementów: od polichromii, przez ponadstuletnie wzorzyste posadzki, po kolorowe szybko w drzwiach.