40 mln zł na zabytki w Krakowie. Od podziemi Wawelu, przez ganki "Pod Gruszką", po dach Teatru Słowackiego

SKOZK o podziale dotacji z Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa na 2025 rok zdecydował na poniedziałkowym (31 marca) zebraniu plenarnym. Dzięki przyznanym dotacjom prowadzone będą remonty ratujące zabytki, jak też przywracające im blask. W części obiektów przewidziane są rekonstrukcje historycznych elementów. Mamy w Krakowie zyskiwać nowe przestrzenie do zwiedzania.

Na liście zadań z dotacją na ten rok znajdziemy oczywiście przedsięwzięcia planowane lub kontynuowane na wzgórzu wawelskim. Będzie tam realizowany kolejny etap rewaloryzacji Drogi Fortecznej pod Kurzą Stopką wraz z konserwacją elementów fortyfikacji mostka i bramy warownej prowadzących do Zamku Królewskiego na Wawelu. Dofinansowanie przyznane przez SKOZK na ten rok to prawie milion złotych. Z kolei 1,7 mln zł popłynie na drugi sezon remontu konserwatorskiego Bastionu Władysława IV z pomnikiem konnym Tadeusza Kościuszki.

SKOZK przyznał również dofinansowanie dla kompleksowych prac budowlano-konserwatorskie na potrzeby realizacji nowej wystawy stałej Zbrojownia Wawelska wraz z udostępnieniem rezerwatu archeologiczno-architektonicznego w podziemiach Wieży Duńskiej.

- To kolejne wspierane przez SKOZK przedsięwzięcie Zamku Królewskiego poszerzające to, co mogą zobaczyć na Wawelu zwiedzający, o podziemia - po otwartym w 2024 r. lapidarium w piwnicach rezydencji królewskiej i czekających na otwarcie na wiosnę tego roku rezerwatach archeologicznych w międzymurzu od strony Wisły - mówi nam Maciej Wilamowski, dyrektor Biura SKOZK. - Zadanie obejmuje zarówno pomieszczenia Zbrojowni dostępne przed remontem dla zwiedzających, jak i dostępny dotąd jedynie dla naukowców rezerwat archeologiczno-architektoniczny w obrębie gotyckich pozostałości zamku - piwnic pod Wieżą Duńską.

Jeśli chodzi o krakowskie świątynie, ze wsparciem SKOZK kontynuowany będzie remont konserwatorski wnętrza kościoła św. Idziego (prawie 1,6 mln zł dotacji), konserwacja nawy głównej kościoła franciszkanów (ok. 200 tys. zł) czy konserwacja elewacji niższej z wież Bazyliki Mariackiej (niespełna 1,4 mln zł).

700 tys. zł trafi do paulinów na Skałce na rozpoczęcie kompleksowej konserwacji wnętrza bazyliki. Zaplanowany tu czteroletni projekt kluczowy obejmuje pełną konserwację wnętrza, malowideł, ołtarzy, figur i obrazów. Wnętrze kościoła na Skałce poprzednio było odnawiane przed półwieczem, w latach 70. XX wieku, a do tego na poziomie odpowiadającym ówczesnym możliwościom finansowym ojców Paulinów. Przy okazji kompleksowej konserwacji wnętrza kościoła zostanie też wymieniona instalacja elektryczna, tak aby odpowiadała m.in. współczesnym wymogom dotyczącym zdalnego odcinania dopływu prądu na wypadek pożaru.

Nie zabrakło na liście dotacji dla zabytków żydowskich. W synagodze Izaaka w tym roku zakończą się prace zabezpieczające pękające sklepienia nad nawą tej największej synagogi na Kazimierzu.

- Mimo wyboru relatywnie najmniej inwazyjnej metody podklejania miejsc pęknięć matami kompozytowymi, bogato zdobione sklepienie z XVII wieku będzie wymagało renowacji, podobnie jak ściany ze śladami wcześniejszych wzmocnień konstrukcyjnych. Dlatego uruchamiany trzyletni projekt pełnej konserwacji wnętrza i uporządkowania przy okazji terenu wokół synagogi - informuje przedstawiciel SKOZK.

Zintensyfikowane mają zostać prace na Nowym Cmentarzu Żydowskim przy ul. Miodowej. Przypomnijmy, że prace nad wydobywaniem z ziemi i pionizacją przewróconych macew, ich sklejanie oraz inne zabiegi konserwatorskie na cmentarzu są wspierane przez SKOZK od 2000 roku i objęły dotąd około 1500 macew.

- Chcemy przyspieszyć te prace i teraz w ciągu czterech lat odnowić tysiąc macew oraz elewacje domu pogrzebowego, który jest jednym z obiektów widocznych z wszystkich pociągów zmierzających od południa na krakowskich Dworzec Główny - podkreśla Maciej Wilamowski.

Na liście odnowy zabytków z dofinansowaniem SKOZK znalazł się Teatr Słowackiego. Przyznano mu 21,6 tys. zł na opracowanie dokumentacji dla konserwacji kurtyny autorstwa Henryka Siemiradzkiego, a także 294,5 tys. zł na pierwszy etap prac konserwatorskich przy dachu z rekonstrukcją elementów dekoracyjnych.

- Dyrekcja Teatru Słowackiego pozyskała środki na jedną z najpoważniejszych inwestycji od czasu wielkiego remontu teatru na przełomie PRL i III RP, czyli na remont dachu. Udział SKOZK ograniczy się do zakresu niewielkiego finansowo, ale ważnego ideowo - przywrócenia usuniętych przez okupanta niemieckiego w okresie II wojny światowej i dotąd nieodtworzonych elementów dekoracyjnych dachu, dzięki czemu teatr wróci do wyglądu z czasów zaraz po zakończeniu jego budowy - wyjaśnia Maciej Wilamowski.

Dyrektor dodaje, że chodzi tu o taśmy dekoracyjne ze złoconej blachy miedzianej, metaloplastyczny pas dekoracyjny kopuły, zwieńczenia daszków i maszkarony na attyce.

Do dotychczasowej listy projektów kluczowych, czyli tych realizowanych w obiektach o szczególnym znaczeniu dla dziedzictwa narodowego, dopisano nowe na lata 2025-2028. Pojawił się na tej liście m.in. Pałacyk Badenich na rogu ul. Sławkowskiej i Pijarskiej przy Plantach czy remont sceny Teatru Ludowego w średniowiecznych piwnicach pod Wieżą Ratuszową.

- Pałacyk Badenich w okresie PRL pełnił częściowo funkcje mieszkalne, a w latach 90. XX wieku pomieszczenia użytkował Uniwersytet Jagielloński. Podjęcie remontu na szerszą skalę utrudniały przez lata skomplikowane sprawy własnościowe, czas we wnętrzach zatrzymał się na końcówce PRL. Budynek wymaga remontu, konserwacji zabytkowej stolarki i podłóg, wymiany instalacji - wymienia dyr. Wilamowski. - Jest nadzieja, że uda się odnaleźć na tyle wyraźne ślady z czasu świetności, że część pomieszczeń wróci do aranżacji z tego okresu - dodaje.

Obecny opiekun tego zabytku, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II, w ciągu czterech lat ma uzyskać na kompleksowy remont pałacyku nieco ponad 6,3 mln złotych.

W tym roku z dofinansowaniem SKOZK zakończy się inne zadanie spośród projektów kluczowych - remont willi "Kossakówka". Wyremontowany budynek zostanie przekazany muzealnikom do organizacji ekspozycji poświęconej rodzinie Kossaków.

Konserwatorzy pojawią się w tym roku również w budynkach Uniwersytetu Jagiellońskiego. W Collegium Maius ze wsparciem SKOZK zaplanowany jest remont konserwatorski Auli oraz Sali im. M. Bobrzyńskiego wraz z instalacjami elektrycznymi w niezbędnym zakresie.

Aula, zrekonstruowana przez po II wojnie światowej według wizji Karola Estreichera, to jedna z najbardziej reprezentacyjnych sal UJ, miejsce najważniejszych uroczystości, nadań doktoratów honoris causa, jubileuszy zasłużonych profesorów, międzynarodowych konferencji naukowych. Pomieszczenie to, mimo jego wartości zabytkowej, nie było dotąd objęte wsparciem SKOZK. W Auli potrzebna jest konserwacja stolarki okiennej, kamiennej posadzki, stalli profesorskich i tronu rektorskiego, stropów ze złoconymi rozetami, mosiężnych żyrandoli i wymiana tapet. Ze względu na skalę prac, zadanie to zostało rozpisane na dwa lata.

Co do krakowskich kamienic, specjaliści zajmą się m.in. kamienicą "Pod Ewangelistami" przy ul. Sławkowskiej 24A. Zbudowana w latach 1936-38, dziś jest wręcz czarna od brudu, jej elewacja nie była czyszczona od czasu wzniesienia budynku. Elewacja ta pokryta szlachetnymi tynkami charakterystycznymi dla architektury modernistycznej tego okresu.

Rewolucje szykują się w przypadku kamienicy "Pod Gruszką" przy Rynku Głównym. W jej dziedzińcu na wysokości I piętra w latach 70. XX w. pojawiła się prowizoryczna, podparta słupami dobudówka - zaplecze działającej w kamienicy restauracji. Ta dobudówka jest obecnie w stanie katastrofalnym. Na elewacjach podwórzowych znajdują się również prowizorycznie dobudowane w okresie PRL ganki komunikacyjne z różnych materiałów, w części nie przystających do zabytkowego charakteru budynku. Do tego ścianka ganku na II piętrze przecina na pół zachowany w elewacji portal gotycki.

Jak przekazuje SKOZK, dobudówka i ganki zostaną tu rozebrane. Z uwagi na ukształtowany w XX wieku układ funkcjonalny kamienicy, którego nie można zmienić, w miejsce rozebranych ganków wykonane zostaną - według nowego projektu - ganki w konstrukcji żelbetowo-drewnianej, ale dostosowane zewnętrzną formą do charakteru kamienicy i przede wszystkim niezasłaniające gotyckiego portalu - informuje szef Biura SKOZK.

Dodajmy jeszcze, że po raz kolejny jest szansa na na rozpoczęcie działań remontowych dotyczących okazałej kamienicy Ohrensteina na rogu ul. Stradomskiej i Dietla. Już cztery razy przyznawane przez SKOZK w ostatnich lata dotacje na remont jej elewacji - czterokrotnie zostały niewykorzystane. Ale kamienica również w tym roku znalazła się na liście dofinansowań SKOZK.

- Nie ma co ukrywać, cierpliwość Komitetu jest już na wyczerpaniu, ale z drugiej strony nie możemy odmówić pomocy zabytkowi, którego stan ciągle się pogarsza i który objęty jest nakazem konserwatorskim wykonania remontu elewacji - komentuje dyr. Wilamowski. - Nikt nie umie powiedzieć, jak potoczą się dalsze losy tej kamienicy. Obecny zarządca budynku nie ma, co sam przyznał, strategii rewaloryzacji zabytku, a odsunięty od bieżącego zarządu właściciel większości udziałów w kamienicy informuje nas z kolei, że rozmyśla o daleko idących przekształceniach budynku, w tym elewacji. W tej sytuacji zdecydowaliśmy się wspomóc w 2025 roku wyłącznie zabezpieczenie znajdujących się w najgorszym stanie, odpadających dekoracji stiukowych znajdujących się pod wysuniętym nad chodnik okapem dachu. Liczymy, że zabezpieczone tak stiuki dotrwają w dobrej formie do czasów, w którym stan spraw własnościowych pozwoli na pełny remont elewacji.