To święto wszystkich krakowian! 45-lecie wpisu Krakowa na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO i utworzenia SKOZK

– Obecność Krakowa na prestiżowej liście oraz status znanego na całym świecie miasta historycznego był, jest i będzie dla nas drogowskazem i punktem odniesienia dla rozwoju. Mamy zarazem świadomość ogromnej odpowiedzialności za dziedzictwo, które musimy chronić i którym musimy się opiekować - mówi prezydent Miasta Krakowa Jacek Majchrowski.

We wrześniu 1978 r. podczas pierwszego posiedzenia Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO zapadła historyczna decyzja o wpisie centrum Krakowa na prestiżową listę miejsc o szczególnym znaczeniu dla dziedzictwa świata. Historyczne Centrum Krakowa zostało wpisane na Listę UNESCO, jako jedno z pierwszych 12 obiektów na świecie.

Na wpisie jednak się nie skończyło - to on uruchomił społeczną kampanię na rzecz rewaloryzacji niszczejących zabytków miasta. To wydarzenie sprawiło również, że wielkim priorytetem dla Krakowa stało się - dziedzictwo.

Wpisem objęto przede wszystkim krakowskie Stare Miasto w obrębie Plant, Rynek Główny z Wieżą Ratuszową, Sukiennicami oraz Bazyliką Mariacką, budynki najstarszego w Polsce uniwersytetu, kościoły, klasztory, pałace w tym pałac Wielopolskich, piękne mieszczańskie kamienice, a także Wzgórze Wawelskie z Zamkiem Królewskim i katedrą oraz przylegające do niego kwartały miejskie, czyli Stradom. Pod ochroną UNESCO znalazł się też Kazimierz, niegdyś osobne miasto, gdzie do dziś przetrwały m.in. zabytki dzielnicy żydowskiej: synagogi i cmentarze.

W ślad za wpisem na Listę UNESCO, jeszcze jesienią 1978 r. powstał Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa.

- Historia SKOZK to historia zmian, jakie przechodził sam Kraków – od kryzysu końca PRL-u do stanu obecnego. Po zakończeniu akcji ratunkowej, gdy fizyczne istnienie krakowskich zabytków stało pod znakiem zapytania, przeszliśmy do fazy, gdy SKOZK służy utrzymaniu w dobrym stanie krakowskiego dziedzictwa i wspiera te inicjatywy, które służą jego rozwijaniu i przystosowaniu do współczesnych potrzeb w myśl hasła „Przeszłość przyszłości”. To zarazem historia mecenatu narodowego, jakim otoczony jest Stary Kraków – od chwili powstania SKOZK w 1978 jego fundusze zasilane są w myśl rzuconego przed 45 laty hasła „Kraków – Narodu obowiązek” przez całą Polskę za pośrednictwem budżetu państwa i Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej pod rządami wszystkich 6 prezydentów piastujących od 1989 roku najwyższy urząd w państwie. Mecenat ten jest utrzymywany w tej formie mimo kryzysów gospodarczych, przemian ustrojowych, pandemii i wojen w naszej części świata – co dowodzi, że Kraków łączy wszystkich Polaków niezależnie od ich podglądów politycznych - wyjaśnia mówi Maciej Wilamowski, Dyrektor Biura Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa.

Początkowo SKOZK ratował niszczejące zabytki ze składek członkowskich, potem jednak Sejm uchwalił utworzenie Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa - specjalnego funduszu, dzięki któremu z budżetu państwa każdego roku przeznaczane są pieniądze na odnowę krakowskich zabytków.

Wśród najważniejszych inwestycji wspieranych przez SKOZK, należy wymienić te, których celem jest ochrona i rozwijanie wyjątkowego w skali kraju i świata wartości krakowskiego architektonicznego i urbanistycznego dziedzictwa miejskiego.

- W tym kontekście należy wymienić wszystkie inwestycje w obrębie Zamku Królewskiego na Wawelu i katedry wawelskiej – rozumiane jako szereg jednostkowych działań podejmowanych każdego roku od początku lat 90. XX wieku, które w całości dają łączny efekt – utrzymania w dobrym stanie najważniejszych polskich zabytków - wyjaśnia Wilamowski.

Jak również wskazuje, podobnie należy rozumieć wszelkie działania przy kościele Mariackim - od konserwacji polichromii autorstwa Jana Matejki przez remont ceglanych elewacji po kompleksową konserwację ołtarza Wita Stwosza. Trwająca 6 lat konserwacja ołtarza (2015-2020) była jednym z największych przedsięwzięć konserwatorskich w historii Polski i w 3/4 została sfinansowana ze środków SKOZK. W 2023 roku zdobyła narodę European Heritage Award dla najwybitniejszej konserwacji w skali europejskiej.

- W tym sensie suma poszczególnych inwestycji w remonty kamienic i pałaców miejskich, zespołów kościelnych i klasztornych, synagog, kolegiów uniwersyteckich, siedzib muzeów, w których SKOZK partycypował finansowo w obrębie Starego Miasta, Kazimierza i Stradomia, rozumiana jest jako jedno, choć rozproszone, działanie na rzecz ochrony zabytkowego zespołu miejskiego chronionego wpisem na Listę Światowego Dziedzictwa - mówi Dyrektor Biura SKOZK.

Należy wspomnieć, że od 2011 r. SKOZK wspiera remonty elewacji krakowskich kamienic i pomógł dotąd wyremontować elewacje 200 kamienic w centrum Krakowa.

Tylko w 2023 r. Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa rozdzielił 37,3 mln zł na prace konserwatorskie. Z jego wsparciem już jest lub dopiero będzie realizowanych łącznie ponad 100 przedsięwzięć.

- Większość prac tegorocznych jeszcze trwa. Pierwszymi efektami tegorocznych dofinansowań jest konserwacja złoconej korony królewskiej z 1666 r. z wieży hejnałowej kościoła Mariackiego. W najbliższych tygodniach zakończone zostaną kilkuletnie prace konserwatorskie w refektarzu klasztoru Klarysek, mającym bogatą dekoracją malarską - mówi Maciej Wilamowski.

Dyrektor Biura SKOZK dodaje również: - Najważniejszym konserwatorskim wydarzeniem, które dopiero nastąpi – w październiku br. – będzie otwarcie nowej trasy turystycznej w wyremontowanych renesansowych piwnicach Zamku Królewskiego na Wawelu, dotychczas nieudostępnianych zwiedzającym. W tym roku zakończy się również remont tzw. małej baszty w południowo-zachodnim narożniku dziedzińca arkadowego Zamku, który połączony jest z adaptacją baszty do celów turystycznych (na jej szczycie utworzono taras widokowy).

Uroczyste sympozjum w siedzibie Rady Miasta z wystąpieniami przedstawicieli miast historycznych z Polski i ze świata, inauguracja Europa Nostra Heritage Hub czy otwarcie wystawy o Społecznym Komitecie Odnowy Zabytków Krakowa połączone z premierą filmu – to tylko wybrane wydarzenia obchodów 45-lecia wpisu Krakowa na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, które odbędą się w dniach od 7 do 9 września.

W czwartek, 7 września o godz. 10.30 w siedzibie Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa odbędzie się uroczysta inauguracja Europa Nostra Heritage Hub – satelity tej zasłużonej, międzynarodowej organizacji na Europę Środkową.

O godz. 15.00 w pałacu Krzysztofory zainaugurowana zostanie wystawa poświęcona działalności Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa. Ekspozycję pn. „45 lat odnowy Krakowa – miasta na Liście Światowego Dziedzictwa” będzie można oglądać do 8 października. Podczas inauguracji na pobliskiej Wieży Ratuszowej zabije dzwon „Bolesław”.

Wieczorem 7 września w Bazylice Mariackiej o godz. 20. nastąpi uroczyste wręczenie Europejskiej Nagrody Dziedzictwa (European Heritage Award / Europa Nostra Award) za prace konserwatorskie przy słynnym Ołtarzu Wita Stwosza przeprowadzone w latach 2015–2021.

Piątek, 8 września od godz. 10.00 przebiegać będzie pod znakiem uroczystego sympozjum w siedzibie Rady Miasta Krakowa.

Jubileuszowa sesja zakończy się na Zamku Królewskim na Wawelu, na którym odsłonięta zostanie pamiątkowa tablica z emblematem Światowego Dziedzictwa.

Dzień później, 9 września ulicami miasta przejdzie uroczysty Pochód Kopernikański – parada z elementami tańca, muzyki, akrobacji i – oczywiście – astronomii. Barwne widowisko przygotowane przez zespół Teatru KTO pod przewodnictwem dyr. Jerzego Zonia połączy jubileusz 45-lecia wpisu UNESCO z 550. rocznicą urodzin Mikołaja Kopernika. Korowód ruszy o godz. 17.00 spod Bramy Floriańskiej.

Oto najlepsze miasta do życia w Polsce