Żył i zginął jako człowiek wolny. Zdzisław Broński „Uskok” na srebrnej monecie Narodowego Banku Polskiego

Zdzisław przyszedł na świat 24 grudnia 1912 r. w Radzicu Starym. Jego rodzicami byli Franciszek Broński i Apolonia z domu Warchulska. Najpierw uczęszczał do szkoły powszechnej w Spiczynie, a później do Gimnazjum im. Stefana Batorego w Lublinie. W 1934 r. został powołany od odbycia służby wojskowej. Pełnił ją w 50 pułku piechoty we Włodzimierzu Wołyńskim.

W sierpniu 1939 roku został zmobilizowany. Trafił do 50 pp 27 Dywizji Piechoty. Dowodził plutonem ciężkich karabinów maszynowych. W połowie września, w okolicach Grudziądza, trafił do niewoli niemieckiej.

„Po ucieczce ze stalagu wrócił w rodzinne strony, by zaangażować się w działalność Polskiej Organizacji Zbrojnej, która scaliła się z Armią Krajową. Stanął na czele oddziału wchodzącego w skład Inspektoratu „Lublin”, operującego głównie w lasach parczewskich, zawieprzyckich i kozłowieckich. W maju 1944 r. otrzymał awans na stopień podporucznika rezerwy, a miesiąc później został przydzielony do 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK” – tak w folderze numizmatycznym jego dalsze dzieje opisuje historyk Tadeusz Płużański.

Brał również udział w akcji „Burza”, dowodząc oddziałem liczącym około 60 żołnierzy. Gdy Armia Czerwona wkroczyła na Lubelszczyznę nie ujawnił się. Pozostał w podziemiu, odtwarzając jednocześnie kilkudziesięcioosobowy odział partyzancki. W tym czasie, będąc już w strukturach Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, ścierał się z terenowymi placówkami Milicji Obywatelskiej i Urzędu Bezpieczeństwa.

„Na terenie gm. Ludwin i Spiczyn przez pięć lat okupacji niemieckiej nie zginęło tylu Polaków, ilu zginęło przez pięć miesięcy „demokratycznej niepodległości”. Setki osób wyłapano i wywieziono w nieznanym kierunku. Miejscowi „demokraci”, ślepe narzędzie w ręku wroga, zaczęli dochodzić do tego, aby palić zabudowania i niszczyć dorobek rodzin „akowskich” przestępców, więzić ich braci lub ojców, a nawet wykonywać wyrok na miejscu. Po kilkugodzinnym torturowaniu zamordowano najniewinniejszego człowieka - którego syn rzekomo ma być w „bandzie”. Zwłoki trudne do rozpoznania porzucono w lesie. Trudno powstrzymać rękę przed odwetem. Tym bardziej, że sprawcy tych nieszczęść są doskonale znani. Niektórzy ponieśli już zasłużoną karę, innych jeszcze ziemia nosi... Do czasu.” – pisał w swoim pamiętniku.

W 1945 roku represje dotknęły i jego rodzinę. 26 kwietnia spłonęły rodzinne zabudowania Brońskiego. Rok później do ubeckich kazamatów trafił ojciec „Uskoka” - Franciszek.

„Uskok” 1 czerwca 1945 r. został awansowany do stopnia porucznika, zostając jednocześnie dowódcą wszystkich grup partyzanckich w Obwodzie Lubartów.

„Podlegał bezpośrednio zwierzchnikowi oddziałów na Lubelszczyźnie, cichociemnemu mjr. Hieronimowi Dekutowskiemu ps. Zapora. Partyzanci por. Brońskiego wzięli udział w wielu akcjach przeciwko komunistycznym jednostkom, np. w nocy z 31 października na 1 listopada 1946 r. opanowali Łęczną, gdzie rozbroili posterunek Milicji Obywatelskiej” – przypomina Tadeusz Płużański.

„My wiemy, że prowadzimy walkę bratobójczą i choć serce się kraje, choć sumienie się wzdraga, nie możemy jej uniknąć, bo nie jesteśmy jej prowokatorami. My chcemy Polski! Chcemy pokoju! Chcemy demokracji! Chcemy reformy rolnej! Ale przede wszystkim chcemy niepodległości!” – pisał „Uskok”.

W 1947 roku major Dekutowski postanowił przedostać się na Zachód Europy. Na swojego następcą mianował „Uskoka”.

„Za wskazanie miejsca, w którym przebywał, komuniści dwukrotnie wyznaczyli nagrodę finansową – przypomina Tadeusz Płużański. „Uskoka” wydał Franciszek Kasperek ps. Hardy, jego były podkomendny.

„Hardy” w 1947 r. wyszedł z lasu i ujawnił się. Został agentem UB, przyjmując pseudonim „Janek”. To on doprowadził ubeków do Zygmunta Libery „Babinicza”, zastępcy „Uskoka”, a ten po „wielodniowym bestialskim przesłuchaniu” – jak przypomina Instytut Pamięci Narodowej – zdradził kryjówkę „Uskoka”.

21 maja 1949 r. gospodarstwo Lisowskich w Dąbrówce (dzisiaj Nowogród), gdzie znajdował się zamaskowany podziemny bunkier „Uskoka”, zostały otoczone przez specjalną grupę operacyjną Milicji Obywatelskiej, Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Urzędu Bezpieczeństwa. Ubecy przywieźli też „Babinicza”.

„I nawet nie jego opuchnięta, zasiniaczona twarz najbardziej mnie zaszokowała. Przeraził mnie wygląd jego bosych stóp. Były to dwie kłody! Tak spuchnięte, że chyba nie istniały na świecie buty, w które by weszły te stopy!” – tak jego wygląd opisała Irena Dybkowska-Sobieszczańska, wnuczka Lisowskich, a wtedy również łączniczka „Uskoka”.

Kapitana Brońskiego próbowano ująć żywego. Chciano go uśpić, zalać bunkier wodą, kuszono łagodnym wyrokiem… Ten jednak nie miał zamiaru się poddać. 21 maja 1949 roku rano rozerwał się granatem. Zginął wolny… Wiadomo, że ciało przewieziono do Lublina. Miejsce jego pochówku wciąż nie jest znane.

Zdrajca nie pożył długo. 1 września 1950 r. wyrok śmierci na „Hardym” wykonali żołnierze podziemia.

„Uskok” został odznaczony Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari, Krzyżem Walecznym, a także Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

„Zachowali się jak trzeba” – ta sentencja widnieje na rewersie srebrnej monety. Wybito na niej również wizerunki Zdzisława Brońskiego „Uskoka”, Orderu Wojennego Virtuti Militari, a także wstęgę w barwach Rzeczypospolitej Polskiej z symbolem Polski Walczącej. Jest też data - 1912–1949 - przypominająca o czasie narodzin i śmierci jednego z ostatnich dowódców podziemia niepodległościowego. Na awersie orzeł w koronie rozrywa więzienne kraty…

Srebrną dziesięciozłotówkę Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu 23 lutego. To już kolejna moneta kolekcjonerska z cyklu „Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni”. Kosztuje 170 zł brutto, a została wybita w nakładzie do 10 tys. sztuk.

8 marca na kolekcjonerów czeka kolejna gratka. Z okazji 200. rocznicy urodzin srebrną monetą o nominale 10 złotych uhonorowany zostanie dorobek Ignacego Łukasiewicza, genialnego polskiego wynalazcy i pioniera światowego przemysłu naftowego.

• Polska Reprezentacja Olimpijska Pekin 2022,
  nominał: 200 zł,
  wielkość emisji: do 1200,
  cena emisyjna: 3900 zł,
  w obiegu: od 20 stycznia

• Polska Reprezentacja Olimpijska Pekin 2022,
  nominał: 10 zł,
  wielkość emisji: – do 15 000,
  cena emisyjna: 160 zł,
  w obiegu: od 20 stycznia

• Ochrona polskiej granicy wschodniej,
  nominał: 10 zł,
  wielkość emisji: do 10 000,
  cena emisyjna: 160 zł,
  w obiegu: od 27 stycznia

• Skarby Stanisława Augusta – Jan III Sobieski,
  nominał: 500 zł,
  wielkość emisji: do 600,
  cena emisyjna: 19 500 zł,
  w obiegu: od 9 lutego

• Skarby Stanisława Augusta – Jan III Sobieski,
  nominał: 50 zł,
  wielkość emisji: do 5000,
  cena emisyjna: 850 zł,
  w obiegu: od 9 lutego

• Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni, Zdzisław Broński „Uskok”,
  nominał: 10 zł,
  wielkość emisji: do 10 000,
  w obiegu: od 23 lutego

• 200. rocznica urodzin Ignacego Łukasiewicza,
  nominał: 10 zł,
  wielkość emisji: do 10 000,
  w obiegu: od 8 marca
• Wielcy polscy ekonomiści – Władysław Grabski,
  nominał: 10 zł,
  wielkość emisji: do 10 000,
  w obiegu: od 21 kwietnia
• Wielcy polscy ekonomiści – Leon Biegeleisen,
  nominał: 10 zł,
  wielkość emisji: do 10 000,
  w obiegu: od 5 maja
• Wielcy polscy ekonomiści – Jan Stanisław Lewiński,
  nominał: 10 zł,
  wielkość emisji: do 10 000,
  w obiegu: od 5 maja
• 30. rocznica powołania Straży Granicznej,
  nominał: 10 zł,
  wielkość emisji: do 10 000,
  w obiegu: od 11 maja
• Polskie banknoty obiegowe,
  nominały: 500 zł, 200 zł, 100 zł, 50 zł, 20 zł, 10 zł,
  wielkość emisji: 2000 zestawów,
  w obiegu: od 19 maja
• Odkryj Polskę – Zamek w Mosznej,
  nominał: 5 zł,
  wielkość emisji: do 1 000 000,
  w obiegu: od 23 maja
• Ochrona polskiej granicy wschodniej,
  nominał: 20 zł,
  wielkość emisji: do 70 000,
  w obiegu: od 27 maja
• 100. rocznica powrotu części Górnego Śląska do Polski,
  nominał: 10 zł,
  wielkość emisji: do 10 000,
  w obiegu: od 9 czerwca
• 100. rocznica odkrycia zespołu pradziejowych kopalni krzemienia pasiastego „Krzemionki”,
  nominał: 50 zł,
  wielkość emisji: do 6000,
  w obiegu: od 12 lipca
• Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni – Antoni Żubryd „Zuch”,
  nominał: 10 zł,
  wielkość emisji: do 10 000,
  w obiegu: od 1 września
• XVI Międzynarodowy Kongres Numizmatyczny,
  nominał: 50 zł,
  wielkość emisji: do 5000,
  w obiegu: od 6 września
• 100-lecie Portu Gdynia,
  nominał: 20 zł,
  wielkość emisji: do 9000,
  w obiegu: od 14 września
• Wielkie aktorki – Wanda Siemaszkowa,
  nominał: 20 zł,
  wielkość emisji: do 10 000,
  w obiegu: od 12 października
• Wielcy polscy ekonomiści – Władysław Zawadzki,
  nominał: 10 zł,
  wielkość emisji: do 10 000,
  w obiegu: od 26 października
• Wielcy polscy ekonomiści – Michał Kalecki,
  nominał: 10 zł,
  wielkość emisji: do 10 000,
  w obiegu: od 26 października
• 90. rocznica powstania Znaku Rodła,
  nominał: 10 zł,
  wielkość emisji: do 10 000,
  w obiegu: od 8 listopada
• Mikołaj Kopernik,
  nominał: 20 zł,
  wielkość emisji: do 70 000,
  w obiegu: od 16 listopada
• Odkryj Polskę – Klasztor pobenedyktyński na Świętym Krzyżu,
  nominał: 5 zł,
  wielkość emisji: do 1 000 000,
  w obiegu: od 24 listopada
• Skarby Stanisława Augusta – August II Mocny,
  nominał: 500 zł,
  wielkość emisji: do 600,
  w obiegu: od 1 grudnia
• Skarby Stanisława Augusta – August II Mocny,
  nominał: 50 zł,
  wielkość emisji: do 5000,
  w obiegu: od 1 grudnia
• Niemiecki obóz dla polskich dzieci w Łodzi (1942-1945),
  nominał: 10 zł,
  wielkość emisji: do 9000,
  w obiegu: od 8 grudnia