Cenne znaleziska na zapomnianym śmietniku obozowym KL Auschwitz-Birkenau. Ślady historii na budowie obwodnicy Oświęcimia i trasy S1. Zdjęcia

Kliknij w przycisk "zobacz galerię" i przesuwaj zdjęcia w prawo - naciśnij strzałkę lub przycisk NASTĘPNE

Planowany przebieg obwodnicy Oświęcimia pozwalał przypuszczać, że na terenie budowy trasy znajdą się miejsca stanowiące ślady historii.

- Jeszcze przed rozpoczęciem budowy stwierdziliśmy konieczność zachowania trzech schronów, zbudowanych przez Niemców podczas II wojny światowej i znajdujących się na terenie naszej inwestycji - mówił Kacper Michna, specjalista ds. komunikacji krakowskiego Oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad.

Pierwszy z nich to żołnierski tzw. kochbunkier. Znajdował się w Jedlinie, po zachodniej stronie Wisły. Schron był elementem niemieckiej linii obronnej Wisły OKH Stellung b-2. Był to system umocnień, które Niemcy budowali od 1944 roku, chcąc się zabezpieczyć przed ofensywą wojsk radzieckich. W maju 2023 r. bunkier został przeniesiony w nowe miejsce. 

Dwa kolejne znalezione w Pławach (gmina Oświęcim) obiekty to schrony przeciwlotnicze zbudowane dla żołnierzy pilnujących zakładów ulokowanych na południe od KL Birkenau. W zakładach więźniowie demontowali zniszczone samoloty i odzyskiwali z nich możliwe jeszcze do wykorzystania elementy. Po zinwentaryzowaniu i przebadaniu schrony zostały przeniesione w inne miejsce, w którym nie będą stanowiły przeszkody dla budowy trasy.

Dagmar Kopijasz z Fundacji Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau nie był zaskoczony tymi znaleziskami i spodziewał się kolejnych. Jego przypuszczenia znalazły potwierdzenie podczas prac w Rajsku, gdzie wielka hałda skrywała śmietnik obozu Auschwitz-Birkenau. - Był to obszar kilku arów. Na pełną ocenę tego, co tam się znajdowało jest jeszcze za wcześnie. Zebraną ziemię, a jest to ok. 600 ton trzeba przesiać. Można już natomiast powiedzieć, że są to setki, a może tysiące różnych przedmiotów związanych z historią obozu - mówi Dagmar Kopijasz.

Są wśród nich m.in. przedmioty pochodzące z niemieckich transportów deportacyjnych z całej ówczesnej okupowanej Europy. To zarówno przedmioty osobiste jak i codziennego użytku przywiezione przez ludzi wysłanych do KL Auschwitz-Birkenau w ich bagażach, które zostały im po wyładunku przez Niemców zrabowane.

- Już wiemy, że możemy mówić tu o krajach takich jak Francja, Słowacja, Belgia, Austria, Węgry, Holandia, Czechy, Włochy, Grecja i wszystkich innych krajów, z których obywatele byli przymusowo deportowani do KL Auschwitz - zaznacza Dagmar Kopijasz.

Są też przedmioty z budynku obozowej kuchni - kantyny Kameradschaftscheim der Waffen SS KL Auschwitz, którym opiekuje się Fundacja Pobliskie Miejsca Pamięci. Jest to porozbijana SS-mańska zastawa stołowa sygnowana Waffen SS i SS Reich, a także cała galanteria ze stołówki miski talerze kubki dzbanki, itp., a także masa porozbijanych butelek z okresu funkcjonowania obozu po alkoholach winach piwach czy innych napojach.

- O istnieniu obozowego śmietnika było wiadomo, natomiast nie wyobrażałem sobie, że będzie to taka skala znaleziska - dodaje Dagmar Kopijasz.

Jak podkreśla, wszystkie prace związane ze zinwentaryzowaniem i zabezpieczeniem ogromnego znaleziska prowadzone są we współpracy z GDDKiA, Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Krakowie i wykonawcą inwestycji firmą Budimex.

Innego rodzaju cenne znaleziska przyniosła budowa drogi S1 na odcinku w rejonie Jawiszowic. Archeolodzy prowadzący tam badania na zlecenie inwestora, czyli Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad odkryli pozostałości dawnych osad. Na brzegu Wisły znaleźli wiele etapów historycznego osadnictwa.

Było to m.in. obozowisko mezolitycznej kultury komornickiej, po którym pozostały drobne wyroby krzemienne, w tym narzędzia. Kultura ta rozwijała się w środkowej i południowej Polsce na początku holocenu, w pierwszych tysiącleciach po zakończeniu tzw. epoki lodowcowej. W Jawiszowicach znaleziono też fragment naczynia z okresu neolitu. Przykładem kolejnej fazy osadniczej były jamy gospodarcze (być może śmietniki), w których zalegały fragmenty ceramicznych naczyń z epoki brązu, charakterystycznych dla kultury łużyckiej.

Do zakończenia budowy obwodnicy Oświęcimia i drogi S1 na odcinku do Bielska-Białej jeszcze daleko. Nie można wykluczyć, że w trakcie inwestycji będą jeszcze kolejne cenne znaleziska.