Czyta się. Uczynić coś obcego częścią swojego życia. O powieści "Czepiec" Kataríny Kucbelovej

FLESZ - 5-dniowy tydzień pracy odejdzie do lamusa?

„Chciałabym umieć go zrobić, bo zaraz przestanie istnieć” – pisze Kucbelová wyprawiając się do wioski u podnóża Kráľovej Hoľi w Niżnych Tatrach, by nauczyć się wyszywania czepca. Tradycyjna ozdoba głowy słowackich mężatek powstaje przez dwa lata, a nauczycielką autorki zostaje Il`ka, jedna z ostatnich kobiet, które wiedzą jak wykonać czepiec.

Historia o tworzeniu barwnej ozdoby staje się pretekstem do reporterskiej opowieści o tradycji, którą kolejne wcielenia słowackich władz, polityków, promotorów kultury zamieniły w folklor – kiczowatą podróbkę, ludowy, paradny strój wkładany na uroczystości. Nie trzeba specjalnie wysilać wyobraźni, wystarczy zobaczyć swojskie ludowe dożynki, by wiedzieć, o czym mówi słowacka pisarka. „Nie rozumiem, dlaczego na Słowacji zamiast restauracji mamy koliby, drewniane chaty do wszystkiego, przy autostradzie, wśród bloków, w mieście i na wsi” – zauważa autorka. Wizyty w górskiej wiosce, u kobiety, która „całe życie chodzi w stroju ludowym” wyostrzają tę perspektywę, pozwalając ją przeciwstawić żywej formie kultywowania tradycji, żyjącej w codzienności od barwnej chusty, po zwyczaj, który nakazuje zjeść wszystko, by ustrzec się przed przesądem.

Sama Il`ka – nauczycielka sztuki tworzenia czepca, staje się dla autorki także przewodniczką po odchodzącym świecie. Tak, jak nauka haftowania czepca, pobierana u jednej z ostatnich kobiet, posiadających tę umiejętność, jest próbą ocalenia od zapomnienia tradycji, tak snucie opowieści o życiu Il`ki jest niczym oglądanie pożółkłych fotografii, by przekazać kolejnym pokoleniom kim są bohaterowie sepiowych zdjęć. Życia Il`ki nikt nie uwieczniał na fotografiach, ulotne opowieści to forma, w jakiej zapisuje się jej prywatna historia.

Nauczycielka haftowania, która jest rówieśnicą babki autorki, wyzwala serię wspomnień dotyczących korzeni pisarki, prowokując opowieść o babce Gizeli i rodzinnej archeologii.

Życie Il`ki to również zapis historii wioski i regionu, ludzi egzystujących w trudnych warunkach przyrody u podnóża Kráľovej Hoľi w Niżnych Tatrach, żyjących obok siebie Słowaków i Romów, niesnasek i koegzystencji, opowieść o wyludniającej się wiosce.

„Uczynić coś obcego częścią swojego życia” to myśl przyświecająca narratorce – pani z Bratysławy, która czułym i przychylnym okiem spogląda na bliski, a jednak egzotyczny świat. „Czepiec” to wielopiętrowa powieść drogi osnuta wokół motywu tworzenia tradycyjnej ozdoby, która staje się wnikliwą opowieścią o świecie, który odchodzi, tradycji, ludziach i miejscach. Jest też opowieścią o poszukiwaniu i przemianie. A może stać się również przewodnikiem wakacyjnych podróży po miejscach nieoczywistych.

Książka nominowana była do wielu słowackich nagród literackich. Na polski przełożyła ją Katarzyna Dudzic-Grabińska.

Katarína Kucbelová
„Czepiec”
Wydawnictwo Ha!Art, 2022