Kraków. Absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego poszukuje nowych metod leczenia ostrych białaczek

FLESZ - Odmawiamy przyjmowania szczepionek i wykonywania płatności

21. kwietnia obchodzimy Światowy Dzień Świadomości Ostrej Białaczki Szpikowej. W ostatnich latach stosowane terapie skutkują remisją choroby u coraz większej liczby pacjentów zdiagnozowanych z niektórymi podtypami ostrych białaczek, jednak ostra białaczka szpikowa w większości przypadków pozostaje nieuleczalna. Dlatego szczególnie w Dniu Światowej Świadomości Ostrej Białaczki Szpikowej warto zarejestrować się jako potencjalny dawca szpiku kostnego w bazie Fundacji DKMS, której misją jest znalezienie dawcy dla każdego pacjenta na świecie potrzebującego przeszczepienia szpiku kostnego.

Szacuje się, że każdej sekundy nasz organizm produkuje milion komórek krwi. Komórki krwi powstają z hematopoetycznych komórek macierzystych (ang. hematopoietic stem cells, HSCs) w procesie zwanym hematopoezą. Proces ten jest dynamiczny, ale precyzyjnie kontrolowany - HSCs regulują równowagę pomiędzy samoodnową własnej populacji, a różnicowaniem się do wszystkich linii komórek krwi. Natomiast zaburzenie tej równowagi może doprowadzić do niekontrolowanego rozmnażania się komórek układu krwiotwórczego, a w konsekwencji do powstawania nowotworów krwi.

Ostra białaczka limfoblastyczna (ang. acute lymphoblastic leukemia, ALL) jest jednym z najczęściej występujących nowotworów krwi u dzieci. Natomiast u dorosłych częściej występuje ostra białaczka szpikowa (ang. acute myeloid leukemia, AML), której ryzyko rozwoju wzrasta wraz z wiekiem. Czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania na AML jest m.in. wcześniejsza radio- lub chemioterapia, palenie papierosów oraz inne choroby układu krwionośnego i choroby genetyczne.

W przypadku niektórych podtypów białaczek, postępy w leczeniu w ostatnich latach prowadzą do osiągnięcia remisji choroby u coraz większej liczby pacjentów, owocując pełnym wyleczeniem u około 90% dzieci zdiagnozowanych z ALL. Jednak w przypadku innych nowotworów krwi, w tym ostrej białaczki szpikowej, obecnie stosowane terapie pozostają w dużej mierze nieefektywne. Przyczyną braku jednej skutecznej strategii terapeutycznej jest duże zróżnicowanie genetycznych przyczyn rozwoju ostrej białaczki szpikowej, powodujące różne reakcje organizmu na leczenie. Dlatego tworząc personalizowane, celowe terapie kluczowym jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie o biologiczne przyczyny rozwoju ostrych białaczek.

Ostra białaczka objawia się m.in. powiększeniem węzłów chłonnych, wątroby i śledziony, utratą tchu, bólami kostno-stawowymi, a także zmęczeniem, częstymi infekcjami, bladą skórą i wysoką temperaturą. Wczesna diagnoza i wprowadzenie odpowiedniego leczenia są kluczowe, ponieważ nieleczona, szybko rozwijająca się ostra białaczka jest w stanie doprowadzić do śmierci w ciągu kilku tygodni.

W leczeniu ostrych białaczek pomocna jest chemioterapia, która eliminuje szybko rozmnażające się komórki nowotworowe. Niestety "chemia" atakuje także zdrowe komórki skóry czy układu pokarmowego co prowadzi do występowania efektów ubocznych w postaci obniżonej odporności, wyniszczenia organizmu czy utraty włosów.

Monika Gońka w swojej pracy badawczej chce poznać biologiczne procesy prowadzące do przemiany zdrowych komórek w komórki nowotworowe i prowadzące do wznowy ostrych białaczek.

- Szybka diagnoza i rozpoczęcie leczenia ostrych białaczek są kluczowe ze względu na gwałtowny postęp tych chorób, które nieleczone mogą doprowadzić do śmierci w ciągu kilku tygodni. Mam nadzieję, że prowadzone przeze mnie badania przyczynią się do lepszego zrozumienia mechanizmów powstawania nowotworów krwi i pomogą w opracowywaniu celowanych strategii leczniczych w zwalczaniu tych chorób - mówi Monika Gońka, stypendystka 21. edycji programu L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki.

Monika Gońka studiowała biotechnologię na Wydziale Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Podczas studiów dołączyła do grupy badawczej dr. Krzysztofa Szade, zajmującej się biologią hematopoetycznych komórek macierzystych. W projekcie licencjackim badała heterogenność komórek śródbłonkowych szpiku kostnego. Uzyskane wyniki pozwoliły na opracowanie kolejnego projektu badań, na który uzyskała dofinansowanie w ramach programu Diamentowy Grant przyznawanego przez Ministerstwo Edukacji i Nauki. Monika Gońka odbyła staż na University of Graz w Austrii, pod opieką dr. Andreasa Reinisch - twórcy mysiego modelu ektopowej niszy szpikowej. Od 2017 roku brała udział w badaniach nad przyczynami rozwoju ostrych białaczek dziecięcych, prowadząc doświadczania pod opieką dr Karoliny Bukowskiej-Strakova w Uniwersyteckim Szpitalu Dziecięcym w Krakowie. W lipcu 2021 roku obroniła z wyróżnieniem pracę magisterską pt. „Śledzenie mutacji w hematopoetycznych komórkach macierzystych i progenitorowych na poziomie pojedynczej komórki u dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną i ostrą białaczką szpikową”. Podczas studiów otrzymała stypendia Rektora dla najlepszych studentów oraz Ministra za wybitne osiągnięcia naukowe.

Celem Programu L’Oréal-UNESCO Dla Kobiet i Nauki prowadzonego od 2001 roku jest promowanie osiągnięć naukowych utalentowanych badaczek, zachęcanie ich do kontynuacji prac zmierzających do rozwoju nauki oraz udzielenie wsparcia finansowego. Partnerami Programu są Polski Komitet do spraw UNESCO, Ministerstwo Edukacji i Nauki oraz Polska Akademia Nauk. Do 2021 roku w Polsce wyróżniono 111 naukowczyń. Wyboru, co roku dokonuje Jury pod przewodnictwem prof. Ewy Łojkowskiej.