Krakowska Galeria Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki opowiada o sprawie Pyjasa w swej najnowszej publikacji

FLESZ - Czym jest Fundusz Odbudowy i Krajowy Plan Odbudowy?

Stanisław Pyjas zginął w Krakowie przy ulicy Szewskiej 7 w 1977 roku w niejasnych okolicznościach. Jego tragiczna śmierć wyzwoliła nastroje opozycyjne wśród studentów i doprowadziła do utworzenia Studenckiego Komitetu Solidarności w Krakowie – pierwszej organizacji akademickiej, której celem był sprzeciw wobec panującego systemu komunistycznego.

Galeria Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki w Krakowie zainteresował się tematem śmierci opozycjonisty w zeszłym roku. Jesienią miała tam miejsce wystawa Doroty Nieznalskiej „Sprawa Stanisława Pyjasa”.

- Ponieważ on zginął kilka kroków od Bunkra Sztuki, więc uznałam, że jesteśmy najlepszym miejscem na pokazanie tej pracy. Przygotowaliśmy folder, więc zagłębiłam się w historię - i wpadłam. Postanowiłam więc podsumować interpretacje, okoliczności i egzaltacje, jakie wokół tego dramatu narosły - – mówi nam dr Maria Anna Potocka, dyrektor galerii.

Krakowska kuratorka zrobiła kilka wywiadów z osobami biorącymi w tych wydarzeniach, przeczytała stosy materiałów w IPN-ie - i wyrobiła sobie własne zdanie o tym, co się stało. Współpracowała przy tym z cenionym reportażystą i dziennikarzem Cezarym Łazarewiczem, który przygotowuje dużą książkę na temat sprawy Pyjasa.

Efektem pracy dr Marii Anny Potockiej jest publikacja „Wokół sprawy Pyjasa”, która opisuje pejzaż społeczno-kulturowy Peerelu czasów Edwarda Gierka i przywołuje różne teorie próbujące wyjaśnić okoliczności śmierci opozycjonisty. Przedstawia także szeroki kontekst tamtych wydarzeń, za tło mając przyjaźń trzech studentów, których nazwiska dzisiaj znamy z pierwszych stron gazet.

„Trzej studenci – dzięki niezależnej literaturze, poczuciu humanistycznej wolności i ambicjom twórczym – unosili się ponad codzienną komunistyczną rzeczywistością. Była to dla ówczesnych studentów polonistyki klasyczna ucieczka wzwyż. Jednak rzeczywistość polityczna dała o sobie znać i dramatycznie wpłynęła na ich życie. Jeden „stał się” Bronkiem Wildsteinem, drugi Leszkiem Maleszką, a trzeci – Staszek Pyjas – przeistoczył się w mit” – pisze dr Maria Anna Potocka w publikacji.

Do publikacji udało się pozyskać wypowiedź Lesława Maleszki, który zgodził się porozmawiać z dyrektor galerii. Maleszka – który przyznał się do inwigilowania Pyjasa i jego środowiska działając pod pseudonim „Ketman” – do tej pory odmawiał udzielania wywiadów.

- Długa wypowiedź Maleszki – i tak znacznie skrócona, bo rozmawialiśmy prawie cztery godziny – ukazuje jego wersję wypadków, jego interpretacje i jego w tym rolę. Wszystko bez emocji i wybielania siebie. Bardzo ciekawa spowiedź człowieka, któremu życie złamało sprzeniewierzenie się przyjaciołom, ale przede wszystkim sprzeniewierzenie się samemu sobie – podkreśla dr Maria Anna Potocka.

Książka zawiera teksty Liliany Batko-Sonik, Andrzeja Kłoczowskiego, Jana Kołodzieja, Cezarego Łazarewicza, Lesława Maleszki, Andrzeja Romanowskiego, Pawła Sękowskiego, Bogusława Sonika, Joanny Szczęsnej, Adama Szostkiewicza, Róży Thun, Jana Widackiego Adama Zagajewskiego oraz samego Stanisława Pyjasa. Całość została opracowana i zredagowana przez dr Marię Annę Potocką.

Praca Doroty Nieznalskiej „Sprawa Stanisława Pyjasa” oraz portret Stanisława Pyjasa autorstwa Beaty Stankiewicz zostały zakupione do kolekcji Bunkra Sztuki.

- Sprawa Pyjasa jest interesująca nie tylko dla historyków i artystów, ale również dla psychologów, socjologów i kryminologów. Historie, w których prawdę traktuje się jak materiał plastyczny i dopasowuje do ideologii, stają się ważnym źródłem wiedzy o człowieku. Niekoniecznie o tych jego najlepszych stronach – podsumowuje dr Maria Anna Potocka.