Najsłynniejsze krakowianki. Przełamywały bariery, odnosiły sukcesy, zmieniały świat. Te nazwiska trzeba znać nie tylko w Dzień Kobiet

Pamiętać, nie tylko 8 marca

Coraz częściej na całym świecie promowana jest idea, by o kobietach i ich historii pamiętać nie tylko 8 marca, ale przez cały miesiąc marzec. Do tego trendu dołączył już drugi rok z rzędu Kraków, który uruchomił Projekt Krakowianki - interdyscyplinarne przedsięwzięcie o charakterze społeczno-kulturalnym. Przez cały marzec w ramach "Miesiąca Krakowianek" zaplanowane zostały wydarzenia kulturalne, naukowe, a także badania lekarskie dla kobiet i o kobietach.

I tak, od 1 do 31 marca w oddziale Biblioteki Kraków na os. Bohaterów Września 26 będzie można zobaczyć wystawę poświęconą twórczości oraz życiu Wisławy Szymborskiej, której imieniem Senat RP ustanowił rok 2023, czy przejść się szlakiem znanych krakowianek, w tym min. Gabrieli Zapolskiej czy Heleny Rubinstein. Szczegóły na stronach internetowych Biblioteki Kraków i magistratu.

Muzy poetów, łobuzy w spódnicy, światowej sławy aktorki i noblistka - kobiety z Krakowa o wielu obliczach

Również na naszych łamach przypominamy sylwetki i historie krakowskich kobiet. Nietuzinkowych, odważnych, światłych, utalentowanych i z charakterem. Od muz poetów przez sławne aktorki i noblistki aż po kobiety z piekła rodem. Dość wspomnieć krnąbrną Magdalenę Samozwaniec, której przeciwieństwem była łagodna i delikatna siostra Maria Pawlikowska-Jasnorzewska czy enigmatyczną Helenę Rubinstein. Nie można jednak zapomnieć o Miriam Akavii, która cudem uszła z życiem z krakowskiego getta czy o noblistce Wisławie Szymborskiej.

W Krakowie mieszkała przy ulicy Piłsudskiego 21, tam też znajdowała się jej pracownia, z której widoki są częstym motywem jej obrazów. Budynek istnieje nadal, znajduje się na nim tablica pamiątkowa. Malarka nawet pod koniec życia otrzymywała wiele wyróżnień, orderów i nagród – jest m.in. laureatką Grand Prix w Paryżu w 1937 roku.

Urodziła się 25 grudnia 1872 roku jako Chaja Rubinstein. Plotka niesie, że lubiła schody, szpilki i krętactwa, a do tego była tak skąpa jak i z radością pozbywała się pieniędzy. Uchodziła za kobietę dominującą ale też dobrą. W tym wszystkim była na tyle engimatyczna, że jej biografom do dziś trudno jest potwierdzić niektóre fakty z życia jednej z najbogatszych kobiet świata. Właścicielki najdroższych sklepów i salonów kosmetycznych na całym świecie.

Przyszła na świat w Krakowie na ul. Grodzkiej 22. Jej życie to historia biednej dziewczyny, która nie znając nawet nazwiska swego ojca, zyskała sławę w teatralnym świecie USA i Europy. Na scenach amerykańskich teatrów doprowadzała publikę do łez recytując po polsku tabliczkę mnożenia czy polski alfabet. Zagrała łącznie w 260 rolach. Okrzyknięto ją najlepszą szekspirowską aktorką świata. Na jej cześć Teatr Stary w Krakowie nazwano jej imieniem.

Potocznie nazwana Lilką, córka malarza Wojciecha Kossaka i Marii z Kisielnickich. Od małego zakochana w malarstwie. Mieszkała w Kossakówce, której gośćmi często były takie osoby jak Henryk Sienkiewicz czy Ignacy Jan Paderewski. To jednak z czego słynie Pawlikowska-Jasnorzewska to szereg chwytających za serce poematów miłosnych, dla których inspirację stanowiły jej niepowodzenia miłosne. Jej wiersz pt. „Pocałunki” został tekstem piosenki innej znanej Krakowianki, Ewy Demarczyk. Maria, jak i jej siostra, Magdalena Samozwaniec, często widywane były podczas przejażdżek rowerowych w okolicach Błoń.

Magdalena w przeciwieństwie do swojej siostry Marii była żywym srebrem. Złośliwa, krnąbrna, radosna. Kornel Makuszyński nazywał ją żartobliwie łobuzem w spódnicy. Mówiła biegle w kilku językach, nie umiała zbytnio grać na instrumentach bo i nie lubiła ćwiczyć, ale za to brylowała w towarzystwie Hemara czy Tuwima. Jej powieść „Na ustach grzechu. Powieść z życia wyższych sfer towarzyskich” stała się bestsellerem.

Najbardziej znana polska artystka i plastyczka dwudziestolecia międzywojennego, wespół z Tamarą Łempicką. Zajmowała się temperą, litografią, rysunkiem, plakatem, projektowała także zabawki, a nawet ozdobiła swoimi obrazami Pawilon Rzeczpospolitej Polskiej w Paryżu. Wykonała również kilim dla cesarza Japonii, dekorowała wnętrza polskich statków pasażerskich: MS Batory i MS Piłsudski. Wykonała również dekorację sali w cukierni E. Wedla w Warszawie.

Cioteczka poety Lucjana Rydla (Radczyni z "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego) specjalizowała się w powieści historycznej i powiastkach dla młodzieży. Jej „Paziowie króla Zygmunta” i „Historia żółtej ciżemki” to kanony dzisiejszych lektur dla młodzieży. W jej willi w Rudawie mieszkał zaś sam Henryk Sienkiewicz wraz z żoną. Tutaj powstały też niektóre nowele oraz kilka rozdziałów powieści „Wiry”. Co rano do domu przynosił Sienkiewiczowi mleko Staś Tarkowski, miejscowy chłopak. Najpewniej nie bez powodu to imię i nazwisko nosi bohater ksiażki „W pustyni i w puszczy”.

Urodziła się 22 września 1952 w Krakowie. Od 1979 była artystką kabaretu „Piwnica pod Baranami”, gdzie po raz pierwszy zaprosił ją Andrzej Maj. Wykonywała tam utwory polskich poetów i kompozytorów: Agnieszki Osieckiej, Ewy Lipskiej, Czesława Miłosza, Zygmunta Koniecznego, Andrzeja Zaryckiego, Zbigniewa Preisnera, Jana Kantego Pawluśkiewicza. Przez Agnieszkę Osiecką nazwana „Białym Aniołem Piwnicy pod Baranami". Mieszkanie na Wiślnej oddała we władanie kotom, w Muzeum Historycznym uczyła szacunku do tradycji, a w domach znanych krakowian śpiewała kolędy. Taka była Anna Szałapak. Artystka zmarła 14 października 2017 roku.

Uznawana za jedną z najbardziej utalentowanych i charyzmatycznych postaci polskiej sceny muzycznej. Nazywana Czarnym Aniołem, współpracowała z Piwnicą pod Baranami. Ceniona była za ekspresję, niebywałą osobowość estradową oraz wybitne zdolności interpretacyjne. Mistrzyni poezji śpiewanej. Zdobywczyni wielu nagród, m.in. na Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu czy na IV Międzynarodowym Festiwalu Piosenki w Sopocie. Zmarła 14 sierpnia 2020 w swoim mieszkaniu w Krakowie. 16 marca 2022 Rada Miasta Krakowa uhonorowała artystkę nadając nazwę Skwer Ewy Demarczyk fragmentowi Plant leżącemu pomiędzy ulicami Poselską, Floriana Straszewskiego i Podzamcze.

Polska noblistka, która ukochała sobie dyskrecję, kiczowate pamiątki i zdjęcia przy tablicach z dziwacznymi nazwami miejscowości. Skromna. Nie lubiła sławy, a dzień, w którym dostała literacką nagrodę Nobla określała tragedią Sztokholmską. Nie umiała gotować, ale zakupy robiła codziennie na placu Nowowiejskim. Chcą uniknąć wpadki w kwestii poczęstunku na uroczyste kolacje swoich gości zabierała do ulubionej restauracji Pod Baranem. Miała też ogromne i wysublimowane poczucie humoru. Kiedy od swego asystenta Michała Rusinka otrzymała telefon komórkowy i do niego zadzwoniła, ze zdziwieniem odkryła, że Rusinek wie kto dzwoni. - Skąd Pan wie, że to ja? - miała zapytać noblistka. - No przecież widzę - odparł Rusinek. - Ojej, a ja taka nieubrana - miała odrzec Szymborska.

Miriam Akavia, pierwotnie Matylda Weinfeld. Przed wojną mieszkała w pięknej kamienicy przy ulicy Łobzowskiej 47, chodziła do polskiej szkoły imienia Teofila Lenartowicza i sypała kopiec Piłsudskiego. Cudem przeżyła krakowskie getto, potem obozy koncentracyjne Płaszów, Auschwitz, Bergen-Belsen. Po wojnie zamieszkała w Izraelu, gdzie zaczęła pisać książki o swoich przeżyciach. Często wracała do Krakowa, by prostować kłamstwa o wojnie i zasypywać podziały między Polakami i Żydami. Została honorową przewodniczącą Towarzystwa Izrael-Polska.

Najwybitniejsza krakowska reżyserka urodziła się 26 lutego 1973 roku w Krakowie. Nieszczególnie przepadała za tym miastem, które, jak mówiła, ją przerażało bo przypominało o środowisku, w którym obracali się rodzice artystki. Zadebiutowała w 2000 roku filmem "Szczęśliwy Człowiek", na którym krytycy nie pozostawili suchej nitki, by zabłysnąć w 2008 roku filmem "33 sceny z życia". Potem przyszedł czas na kolejne filmy m.in. "W imię..."(2013), "Body/Ciało" (2015) oraz "Twarz" (2018) nagradzane na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie. Powtarzającą się tematyką w filmach Szumowskiej jest wyrażana przez jej bohaterów potrzeba miłości, a zarazem konfrontacja z chorobą i śmiercią bliskich.

Słynna "Isia" urodziła się 6 marca 1989 roku w Krakowie. Ma siostrę, również tenisistkę Urszulę Radwańską. W wieku sześciu lat wygrała swój pierwszy dziecięcy turniej w Niemczech w Gronau. W kolejnych latach regularnie trenowała pod okiem ojca oraz brała udział w juniorskich zawodach w Polsce i za granicą. W przeciągu niemal 13 lat kariery wygrała 20 turniejów WTA w grze pojedynczej i dwa w grze podwójnej. Jest drugą w historii Polką (po Jadwidze Jędrzejowskiej w 1937), która dotarła do finału turnieju wielkoszlemowego w singlu (Wimbledon 2012). Jest także drugą osobą z Polski w erze open (po Wojciechu Fibaku w 1977), która osiągnęła pierwszą dziesiątkę rankingu. 14 listopada 2018 ogłosiła zakończenie kariery.

Wybitna aktorka Starego Teatru, na scenie narodowej od 1973 roku. Znamy ją jednak nie tylko z wybitnych ról teatralnych i filmowych, ale również z działalności społecznej. Od dwudziestu prowadzi lat fundację Mimo Wszystko, która wybudowała dwa ośrodki dla potrzebujących i z powodzeniem organizuje festiwal Zaczarowanej Piosenki, na którym niepełnosprawni występują u boku największych gwiazd polskiej piosenki. I oczywiście nadal gra w krakowskim Starym Teatrze i występuje w filmach (w sumie wystąpiła w prawie 70 produkcjach) i serialach (ostatnio błysnęła w popularnej "Wielkiej Wodzie"). Do dziś pamiętana z występów z serii komedii rozpoczętej częścią "Sami swoi" (druga połowa lat 70.), ale doceniania też za późniejsze role. W 2016 roku otrzymała nagrodę Orła za najlepszą drugoplanową rolę kobiecą w filmie "Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy".

Właściwie Zdzisława Anna Solska urodziła się w 1929 roku. Zanim została wróżką, przez 20 lat pozowała studentom malarstwa, rzeźby i rysunku ASP jako modelka. Od lat 80. XX wieku wróżyła mieszkańcom miasta i turystom, przesiadując w niszy w Sukiennicach od strony ulicy Brackiej na Rynku Głównym w Krakowie. - Rynek Główny to ja mam wykupiony do śmierci - przekonywała w wywiadzie dla Gazety Krakowskiej.

Zmarła 15 stycznia 2017 roku w swoim domu w Podgórzu.

Podziemny Wawel jeszcze w tym roku!