Cały ten zgiełk. W MNK epoka, która trwała mniej niż 20 lat

Oczywiście zobaczymy w MNK płótna znakomitych malarzy, choć w skromnych proporcjach; tylko Stryjeńskiej mamy kilka prac. Jest sprowadzony z Muzeum Śląskiego świetny autoportret Witkacego, są Strzemiński, Stern, Cybis, Zak, Makowski i wielu innych. Jest też rzeźba: Kobro, Dunikowski i inni. Malarstwo i rzeźba budują obraz epoki - bo jednak kusi aby krótkie 20 lat międzywojnia nazwać epoką. Gdy Polska wybuchła niepodległością, artyści poczuli się nareszcie zwolnieni z obowiązków patriotycznych. Antoni Słonimski deklaruje, że zrzuca „z ramion płaszcz Konrada. A Jan Lechoń w ‘Herostratesie’ tęskni do normalności:

„Czy­li to bę­dzie w So­fii, czy też w Wa­szyng­to­nie.
Od egip­skich pi­ra­mid do śnie­gów To­bol­ska
Na ty­sią­cz­ne się wior­sty roz­sia­dła nam Pol­ska,
Pa­pu­ga wszyst­kich lu­dów - w cier­nio­wej ko­ro­nie. […]

Jeżeli gdzieś na Starym pokaże się Mieście
I utkwi w was Kiliński swe oczy zielone,
Zabijcie go! – A trupa zawleczcie na stronę
I tylko wieść mi o tym radosną przynieście.
 
Ja nie chcę nic innego, niech jeno mi płacze
Jesiennych wiatrów gędźba w półnagich badylach;
A latem niech się słońce przegląda w motylach,
A wiosną – niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę.
 
Bo w nocy spać nie mogę i we dnie się trudzę
Myślami, co mi w serce wrastają zwątpieniem,
I chciałbym raz zobaczyć, gdy przeszłość wyżeniem,
Czy wszystko w pył rozkruszę, czy... Polskę obudzę.”

Wydawało się, że wreszcie wiosną można zobaczyć wiosnę, że nastała normalność. Wystawa opowiada o tworzeniu normalności w czasach wielkich debat i napięć. Pełne ‘wyzwolenie od Polski’ okazuje się oczywiście niemożliwe, bo Polska ludzi dopada na różne sposoby.

Krytyce źle urządzonego świata towarzyszą frenetyczne próby budowy rzeczywistości sprawiedliwszej i racjonalnej. Powstają wspaniałe meble, które wyglądają jak gdyby w swych najlepszych latach wymyślił je Philippe Starck, zastawy stołowe, szkło artystyczne i szkło domowe, słynny serwis kawowy z Ćmielowa, imponujące projekty architektoniczne, a nawet przepiękny, emaliowany, ze skórzanymi siodełkami ‘jak nowy’, motocykl Sokół.

Są też plakaty z emblematycznym „Polskim Fiatem” Wojciecha Kossaka z roku 1934. Dlaczego emblematyczny? Bo ukazuje radosny wyścig prowadzonego przez młodą damę nowiusieńkiego samochodu z końskim zaprzęgiem góralskim. Tak to miało być: radośnie, razem, w stronę nowoczesności… Piękni zdrowi ludzie mieli nabierać sił w uzdrowiskach, uprawiać sporty i mieszkać w szklanych domach. Euforia zachwytu nową racjonalnością natychmiast znalazła swój drugi biegun w szukaniu stylu narodowego, w zachwycie folklorem, wsią, góralszczyzną i Hucułami.

Pojawiają się też mroczne przeczucia… Zza kurtyny nieposkromionego optymizmu wyglądają napięcia społeczne, degradacja środowiska a przede wszystkim bolszewizm i rodzący się nazizm. Wkrótce artyści, którzy nie zdążyli umrzeć albo wyjechać za granicę, stali się ofiarami hitleryzmu i stalinizmu. Witkacy popełnił samobójstwo 18 września 1939 roku, Dunikowski trafił do Auschwitz, Stern uciekł z obozu zagłady w Bełżcu, a gdy do Krakowa wkroczyli Rosjanie Stryjeńska wyjechała za granicę, gdzie żyła w nędzy, Strzemiński umarł z głodu i biedy odmawiając malowania socrealistycznych propagandówek… Ale gdy podziwiamy sensowność architektury ‘starej’ Nowy Huty pamiętamy, że projektował ją Tadeusz Ptaszycki - architekt ukształtowany w dobie i duchu polskiego modernizmu.