Nie żyje Milan Kundera. Autor "Nieznośnej lekkości bytu" miał 94 lata

Urodził się w 1929 roku w Brnie, jako syn pianisty, pierwszego rektora Akademii Sztuk Scenicznych w Brnie. Sam także od najmłodszych lat uczył się gry na fortepianie. Studia podjął i na muzykologii, i na wydziale literatury w praskim Uniwersytecie Karola. Oddał się pisarstwu, ale muzyczne frazy wracają w jego powieściach i esejach.

Narodziny pisarza

W 1950 roku ze względów politycznych przerwał studia. Polityka będzie odtąd znaczyć mocno jego losy.

To moment istotny w biografii Milana Kundery nie tylko z powodu przerwanej edukacji. Jej powodem było usunięcie przyszłego pisarza z Czechosłowackiej Partii Komunistycznej za działalność antypartyjną. Pokłosiem wykreślenie z listy studentów było zaś podjęcie pracy muzyka, grającego „do kotleta”. To wówczas, jak pisał w eseju „Fortepian Chopina”, poznał świat z perspektywy, z którą wcześniej się nie zetknął. Ten epizod obudził w nim ciekawość, z której – być może – narodził się Kundera pisarz. Usunięcie z partii skłoniło go bowiem do napisania debiutanckiej powieści „Żart”. Jej bohater – lekarz Ludvik – podobnie jak Kundera, z powodu niewinnego żartu zostaje wyrzucony z pracy, co niesie ze sobą również degradację społeczną i polityczną, która sprawia, że człowiek staje się nikim.

- Obawiał się oceniania ludzkich zachowań i podejmowanych decyzji z perspektywy ahistorycznej. Uważał, że los człowieka przypomina dziecko poruszające się we mgle, nasza niewiedza o przyszłości jest częścią tożsamości człowieka. Być może dlatego sprzeciwiał się ocenom i rozliczeniom dokonywanym na jego życiu z perspektywy całej wiedzy o tym, co zdarzyło się później w okresie normalizacji. Trzeba pamiętać, że w latach 50. i 60. należał do partii komunistycznej i wierzył w tzw. socjalizm z ludzką twarzą. Wielu mu to wypominało. Lekcja o "niewiedzy", to lekcja, którą Kundera odebrał w swoim życiu - tłumaczy dr Magdalena Brodacka-Dwojak, polonistka i bohemistka z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Rok 1950 powróci w biografii Kundery ponad pół wieku później. W 2008 roku w Czechach wybuchnie skandal, z nazwiskiem pisarza w roli głównej. Zostanie oskarżony przez media o to, że po jego donosie, agent amerykańskiego wywiadu spędził kilkanaście lat w więzieniu. Kundera nigdy się nie przyznał do tego czynu.

Na studia wrócił dzięki protekcji przyjaciół, podjął je jednak już na reżyserii, o której mówił, że jest mniej znacząca dla niego niż poezja i muzyka (Kundera pisał wówczas wiersze). Tu na wykłady Kundery trafiła Agnieszka Holland – w przyszłości zaś reżyserka przełoży na polski jego najsłynniejszą powieść „Nieznośna lekkość bytu”.

- Kundera zasłużył na miano jednego z najwybitniejszych pisarzy XX wieku przede wszystkim dzięki swojemu bogatemu dorobkowi powieściopisarskiemu. Już debiutancka powieść „Żart” z 1967 roku przyniosła mu ogromną sławę, ponieważ dokonał czegoś, co wcześniej nie udało się wielu – napisał o życiu w komunistycznym państwie – Czechosłowacji i uwikłaniu w historię, nie przywołując bezpośrednio wydarzeń historycznych czy politycznych tamtych czasów. To była jego ogromna umiejętność. Od tego momentu tylko umacniał swoją popularność - wyjaśnia dr Magdalena Brodacka-Dwojak. - Wkrótce trafił na indeks i nie mógł publikować. O tym też są jego kolejne książki, np. w „Życiu jest gdzie indziej” mówi o tym, co to znaczy uwierzyć w ideały, które determinują cały los człowieka.

Emigracja

W 1975 roku, na zaproszenie uniwersytetu w Rennes, wyjechał do Francji i nie zamierzał już do Czechosłowacji wracać.

- Wraz z decyzją o emigracji przychodzi decyzja o zmianie języka, w którym pisze. Z pisarza czeskiego, staje się twórcą francuskim. Został pozbawiony obywatelstwa czechosłowackiego, wcześniej trafił na indeks. Zmiana języka była wyrazem buntu wobec tego, co go spotkało, przeciwko rzeczywistości panującej w Czechosłowacji. Początkowo nie znał francuskiego na tyle, by pisać w tym języku, robił to więc z pomocą tłumacza. Uważał też, że nikt lepiej od niego nie przełoży książek na czeski, stąd ukazywały się one z wieloletnim opóźnieniem w stosunku do europejskich rynków - mówi dr Magdalena Brodacka-Dwojak.

Obywatelstwo odebrano mu w 1979 roku. Odzyskał je czterdzieści lat później.

Pierwszą emigracyjną powieścią była „Księga śmiechu i zapomnienia”, w której Kundera bohaterami czyni czeskich obywateli po klęsce Praskiej Wiosny w 1968 r.

W 1984 roku powstaje „Nieznośna lekkość bytu” – po czesku wydano ją niemal natychmiast, ale w Kanadzie. W Czechach ukazała się dopiero w 2006 roku. Jej bohaterami pisarz czyni czeskich intelektualistów, zmagających się z codziennym życiem w Pradze 1968 roku. Powieść została zekranizowana przez Philipa Kaufmana, ale pisarz uznał, że film zanadto uprościł skomplikowaną fabułę, sprowadzając ją do wątku romansowego.

Kolejną znaczącą w jego dorobku powieścią jest „Nieśmiertelność”. Powieść z 1990 roku jest ostatnią napisaną po czesku. Wątki polityczne ustępują w niej miejsca filozoficznym rozważaniom.

- Powieść była dla Kundery formą uprawiania filozofii, refleksją nad egzystencją człowieka i nad metaforami życia. Jego powieści składają się zazwyczaj z siedmiu – czasem znacząco od siebie różnych – części, niektóre z nich formą przypominają eseje bądź traktaty filozoficzne - tłumaczy literaturoznawczyni.

W 2014 roku ukazała się ostatnia powieść Milana Kundery „Święto nieistotności”. Czwórka jej bohaterów zastanawia się nad błahością własnego życia. Kundera powtarza w niej to, co wybrzmiewało we wcześniejszych książkach: „Nieistotność, przyjacielu, to sedno egzystencji. (…) Jest z nami wciąż i wszędzie... Ale nie chodzi tylko o to, by ją dojrzeć, należy ją kochać, nauczyć się ją kochać” – mówi jeden z bohaterów.

Oprócz powieści, które trafiły do kanonu literatury światowej, Milan Kundera jest autorem esejów, w których wraca do swoich wielkich literackich poprzedników, filozofii, muzyki, a także polityki.

- Jeden z najsłynniejszych esejów to „Zachód porwany albo tragedia Europy Środkowej”, napisany po francusku w 1983 roku. Można powiedzieć, że dla Europy Środkowej był on ważniejszy niż wiele akcji dyplomatycznych, stał się niezwykle istotnym głosem w dyskusji o tej części Europy. Kundera objaśnia w nim specyfikę polityczno-historyczną państw Europy Środkowej - dodaje dr Magdalena Brodacka-Dwojak.

Zapisy na darmowe szczepienie przeciwko wirusowi HPV