Pamięć/Zachor 2024. Kraków wspomina ocalałych z zagłady. Odczytano ponad 20 przejmujących relacji więźniów nazistowskiego obozu w Płaszowie

Tegoroczne wydarzenie było szczególne. Po raz pierwszy „Pamięć/Zachor" odbyło się w otoczeniu nowej wystawy plenerowej, udostępnionej zwiedzającym w marcu tego roku. Także po raz pierwszy spotkanie miało oprawę muzyczną, którą zapewniła wybitna skrzypaczka i kompozytorka Maria Sławek. Wspomnienia Ocalałych odczytali krakowianie oraz pracownicy Muzeum KL Plaszow.

Pamięć/ZACHOR odbywa się zawsze w pierwszą niedzielę sierpnia. Ta data ma podwójne znaczenie. Jak zaznaczają pracownicy Muzeum, z jednej strony upamiętnienia tzw. „czarną niedzielę”, gdy w wyniku łapanek ulicznych, które odbyły się na terenie Krakowa 6 sierpnia 1944 roku do KL Plaszow trafiło kilka tysięcy krakowian. Z drugiej – przypomina o procesie likwidacji obozu, który trwał długo a rozpoczął się latem 1944 roku. Był to zarówno początek końca wojny, jak i początek nowego życia dla więźniów, których deportowano wtedy w nieznane, najczęściej do innych nazistowskich obozów.

- Lipiec i sierpień 1944 roku były też czasem zacierania śladów przeszłości KL Plaszow. Niemcy wysyłali w głąb III Rzeszy transporty więźniów, wywozili demontowane elementy obozowej infrastruktury oraz zacierali ślady zbrodni, paląc ciała ofiar. Proces likwidacji nie powiódł się jednak w pełni. Zostały materialne pozostałości i słowa ocalałych. Pojawili się również ci, którzy chcą pamiętać i odzyskiwać rozproszoną pamięć: nie tylko instytucja – muzeum – lecz także krakowianie i wszyscy odwiedzający miejsce pamięci KL Plaszow – zaznaczają pracownicy Muzeum.

Dla cyklicznych sierpniowych spotkań wybrano nazwę „Pamięć/ZACHOR", ponieważ łączy ona w sobie opowieść o dwóch grupach więźniów, którymi byli Żydzi i Polacy („zachor” po hebrajsku znaczy „pamięć”).

Niemiecki nazistowski obóz Plaszow został utworzony przez Niemców w październiku 1942 roku na terenie krakowskich dzielnic Podgórze i Wola Duchacka - jako obóz pracy (Zwangsarbeitslager Plaszow des SS- und Polizeiführers im Distrikt Krakau – ZAL Plaszow) i był przeznaczony dla Żydów ze zlikwidowanego w marcu 1943 roku krakowskiego getta. W latach 1943–1944 osadzono w nim także Żydów ocalałych z likwidowanych przez Niemców gett w Bochni, Tarnowie, Wieliczce, Rzeszowie, Przemyślu oraz z obozu pracy w Szebniach.

W lipcu 1943 roku Niemcy utworzyli na terenie ZAL także obóz pracy wychowawczej dla Polaków. Przetrzymywano w nim mieszkańców Krakowa oraz ofiary pacyfikacji podkrakowskich miejscowości, a w styczniu 1944 roku obóz pracy został przekształcony w obóz koncentracyjny (Konzentrationslager Plaszow bei Krakau – KL Plaszow). Od wiosny 1944 roku do KL Plaszow przyjeżdżały transporty więźniów z ewakuowanych obozów w dystryktach lubelskim i radomskim. Z KL Plaszow wywożono transporty do innych obozów pracy i koncentracyjnych.

- Szacuje się, że przez cały okres funkcjonowania obozu przetrzymywano w nim ponad 35 tys. osób, a liczba jego ofiar oceniana jest na ok. 6 tys. Wśród nich największą grupę stanowili Żydzi – ofiary likwidacji krakowskiego getta oraz złapani na tzw. aryjskich papierach – przeznaczeni na śmierć podczas selekcji dokonywanych w obozie. Na terenie KL Plaszow rozstrzeliwano również osadzonych w krakowskim więzieniu przy ulicy Montelupich Polaków, Żydów i osoby innej narodowości. Egzekucje i pochówki odbywały się w trzech miejscach straceń: obok starego cmentarza oraz na terenie dwóch dawnych szańców artyleryjskich, zwanych H-górką i C-dołkiem – czytamy na stronie internetowej Muzeum KL Płaszów.

Likwidacja KL Plaszow trwała od sierpnia 1944 roku, gdy Niemcy rozpoczęli wywożenie więźniów i infrastruktury obozowej (elementy baraków, wyposażenie warsztatów itp.). 14 stycznia 1945 roku ostatnia grupa ok. 600 więźniów KL Plaszow wyruszyła pieszo w kierunku KL Auschwitz.