Kraków. Nowy blask wawelskich sarkofagów. Zakończył się kilkuletni projekt wart 4,4 mln zł [ZDJĘCIA]

FLESZ - Koncerty odmrożone od lipca?

Stonowana ciepła czerwień – w takim kolorze dotąd znaliśmy sarkofag Augusta II Mocnego. Jest wykonany z miedzi, pochodzi z XIX w., zastąpił pierwotny drewniany sarkofag, który nie przetrwał próby czasu. Teraz z sarkofagu króla konserwatorzy usunęli warstwy farb i lakierów, którymi był pokrywany w ramach wcześniejszych napraw. W efekcie obecnie ma kolor taki jak pierwotnie - czystej miedzi. Zrekonstruowano też złocenia.

Na tym nie koniec: konserwatorzy naprawili też wewnętrzną cynową trumnę, która była wręcz w katastrofalnym stanie. Szczątki króla złożono w sporządzonej dla nich nowej trumnie ze stali nierdzewnej, tę włożono do pierwotnej trumny cynowej, a następnie całość - do zewnętrznego miedzianego sarkofagu. - A dodatkowo w środku umieściliśmy konstrukcję ze stali nierdzewnej, która powoduje, że cynowa trumna nie stoi bezpośrednio na dnie miedzianego sarkofagu - zaznacza konserwator Agnieszka Trzos.

Z pracowni Agnieszki i Tomasza Trzosów w Tychach powróciły też na Wawel malutkie, dziecięce sarkofagi. Należą one do dzieci króla Władysława IV Wazy i królowej Cecylii Renaty: królewicza Zygmunta Kazimierza Wazy (zmarł w 1647, w wieku 7 lat) i królewny Marii Anny Izabeli (zmarła w 1642, miesiąc po narodzinach). To XVII-wieczne sarkofagi wykonane z miedzi złoconej ogniowo. Przeszły cały proces konserwacji technicznej i estetycznej.

Były to już ostatnie wawelskie sarkofagi, których konserwacja odbywała się w ramach jednego z tzw. kluczowych projektów Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa, z zapewnionym kilkuletnim dofinansowaniem. Projekt rozpoczął się w 2016 roku, dotyczył 19 sarkofagów - w tym m.in. 10 królów i królowych, także wieszczów i bohaterów narodowych: Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, marszałka Józefa Piłsudskiego. Ponadto remontowano same krypty oraz wprowadzono do nich kioski multimedialne z informacją dla zwiedzających. Przedsięwzięcie pochłonęło prawie 4,4 mln zł, z czego 79 proc. stanowiło dofinansowanie przyznane przez SKOZK z Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa.

Jak zaznacza Maciej Wilamowski, dyrektor biura SKOZK, wszystko zaczęło się w 2008 r. i koncepcji konserwacji królewskich sarkofagów. - To wtedy dr Elżbieta Nosek, rzeczoznawca ministra kultury do spraw konserwacji zabytków metalowych, po raz pierwszy zgłosiła się do proboszcza katedry i zwróciła uwagę, że sarkofagi są w coraz gorszym stanie i należy je ratować - przypomina dyr. Wilamowski. Wykonano wtedy całoroczny monitoring krypt katedry, gdzie zostały umieszczone czujniki do pomiaru wilgoci, temperatury. Uzyskano informację, jak zmieniają się te dwa kluczowe dla metali parametry w trakcie całego roku.

- Przeprowadzono też bardzo specjalistyczne badania metali - dodaje Maciej Wilamowski. - Co jest niezmiernie ważne: do 2008 roku wśród konserwatorów i historyków sztuki panowało przekonanie, że sarkofagi cynowe - czyli przede wszystkim XVI-wieczne, ostatnich Jagiellonów, tudzież sarkofag Stefana Batorego – są zagrożone zarazą cynową. I że dla nich nie ma ratunku, ponieważ zaraza cynowa to proces fizyczny, na którego powstrzymanie nie ma sposobu: jeżeli się rozpocznie, taki przedmiot cynowy jest skazany na zagładę. Natomiast dzięki badaniom okazało się, że wcale te sarkofagi nie wyglądają tak źle, zarazy cynowej w ogóle tam nie ma, wyłącznie procesy korozyjne. Wtedy zorientowano się, że sarkofagi są do uratowania i warto je konserwować.

Większość spośród sarkofagów, które były ratowane i przechodziły konserwację w ramach projektu kluczowego SKOZK, stanowiły sarkofagi metalowe, a ich odnową zajęła się pracownia małżeństwa Trzosów w Tychach. Jak podsumowują to przedsięwzięcie?

- Każdy sarkofag to było nowe wyzwanie, czekały na nas różne problemy technologiczne i konserwatorskie do rozwiązania. Jednocześnie była to nie tylko dość ciężka i żmudna praca, czekały nas też np. niezapomniane wrażenia z eksploracji szczątków Augusta II Mocnego. Podczas niej mieliśmy możliwość spojrzeć w oczy królowi. Ma on wprawione szklane oczy. Jak podnieśliśmy wieko trumny i oświetliliśmy sarkofag, te oczy łypnęły na nas - opowiada Agnieszka Trzos.

Sarkofagi znaliśmy monochromatyczne, szarobure, pokryte warstwą tlenków. Dzięki konserwacji odzyskały blask i swoje kolory. Konserwatorzy podkreślają, że wprowadzając potrzebne nowe rozwiązania techniczne, generalnie starali się nie ingerować w pierwotne założenia konwisarskie. - Musieliśmy tak wymyślić nasze konstrukcje, żeby nie przewiercać dodatkowych otworów w pierwotnych blachach ani nie łączyć ich z nimi w sposób. Każda konstrukcja jest inna, każda stanowi indywidualne rozwiązanie - tłumaczy Agnieszka Trzos.

W przyszłym roku ma się ukazać publikacja relacjonująca przebieg zakończonych właśnie kilkuletnich prac, jak też mówiąca o historii sarkofagów oraz ich wcześniejszych napraw.