Zakopane. Krupówki pod ochroną konserwatora zabytków. Zostaną wpisane do rejestru. Nie za późno?

Krupówki to jedna z najsłynniejszych i najdroższych ulic w mieście. Każdego roku ten długi na 1,5 km deptak przemierza miliony osób. Na Krupówki docierają wszyscy spędzający urlop pod Tatrami – choćby na chwilę, aby zrobić sobie pamiątkowe zdjęcie. Z tego powodu ulica przyciąga nie tylko turystów, ale i duży biznes. Tam stawki czynszów sięgają zenitu, ale i zarobki nie są byle jakie. Zapędy inwestorów jednak nie zawsze idą w parze z gustem jak i charakterem miasta. W efekcie powstają budynki, które stylem architektonicznym nie pasują do charakteru nie tylko Krupówek, ale i całego Zakopanego.

W 2016 roku miasto wprowadziło uchwałę o parku kulturowym na Krupówkach i na sąsiadujących z deptakiem ulicach. Przepisy miały uporządkować kwestie reklam, szyldów i handlu ulicznego. Jednak nie wprowadzały żadnych barier w zapędach budowlanych inwestorów. Efekt jest taki, że powstają nowe kamienice – jedne bardziej pasują do dawnego stylu Zakopanego, inne wręcz przeciwnie.

W tym ma pomóc najnowszy pomysł – wpisanie układu urbanistycznego tej części miasta do rejestru zabytków.

- Pojawiły się sygnały, że są wielkie zakusy inwestorów co do tego obszaru miasta. W związku z tym podjęliśmy kroki, które podpowiadali nam konserwatorzy zabytków, by uchronić miasto przed wielką, niekontrolowaną zabudową – mówi Leszek Dorula, burmistrz Zakopanego.

Proces wpisu rozpoczął Małopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Krakowie. Wpis dotyczy obszaru w granicach parku kulturowego – ulicy Krupówki, części ulicy Kościuszki, części ul. Nowotarskiej, ul. Zborowskiego, część ul. Ogrodowej i Zaruskiego ul. Gen. Galicy, Placu Niepodległości, ul. Weteranów Wojny, ul. Staszica, część ul. Piłsudskiego.

Paweł Dziuban, kierownik nowotarskiej delegatury urzędu ochrony zabytków mówi, że uchwalony park kulturowy nie dawał całkowitej ochrony co do architektury rozplanowania budynków – tych wszystkich elementów, które decydują o kształcie Krupówek.

- Dzięki temu, że obszar ten będzie wpisany do rejestru zabytków, szklane kamienice, jakie powstawały w ostatnich latach, nie będą mogły już powstać. Po wpisie konserwator nie będzie mógł co prawda zabronić wybudowanie budynku, ale będzie miał wpływ na jego wygląd i formę – mówi Dziuban.

Jak wyjaśnia kierownik nowotarskiej delegatury, wpis do rejestru zabytków nie zmieni tego, co już powstało - prawo bowiem nie działa wstecz - ale pozwoli uniknąć innych zakusów inwestorów, którzy dopiero planują budowę.

Wpis ma chronić także tzw. osie widokowe. To oznacza, że konserwator będzie zwracał uwagę, czy nowe planowane inwestycje lub urządzenia – jak np. tzw. koło młyńskie – nie zasłaniają widoków.

Choć procedura wpisu dopiero została rozpoczęta, a układ urbanistyczny Krupówek nie jest faktycznie w rejestrze, ochrona tego obszaru już działa. Zgodnie bowiem z przepisami, już samo wszczęcie postępowania powoduje, że nowe inwestycje, które mogą doprowadzić do zmiany układy urbanistycznego, nie mogą być prowadzone.

- Wszystkie inwestycje na razie zostają wstrzymane. Do czasu zakończenia procedury wpisu – mówi Paweł Dziuban.

Leszek Dorula zaznacza, że wpis do rejestru zabytków układu urbanistycznego Krupówek nie spowoduje, że właściciele nieruchomości nie będą mogli nic zrobić z budynkami. - Nie chcemy związać rąk ludziom. Remonty budynków będą możliwe, jednak z uzgodnieniem konserwatorów – mówi burmistrz.

Agata Nowakowska-Wolak, prezes podhalańskiego oddziału Towarzystwa Opieki nad Zabytkami wspomina, że gdy w 2016 roku wchodził w życie park kulturowy, wszyscy byli przekonani, że pomoże on chronić architekturę Krupówek. Okazało się jednak inaczej.

- Dlatego uważa, że warto mieć kolejne narzędzie jak wpis obszarowy do rejestru zabytków. Pytanie tylko jak ono będzie wykorzystywane i egzekwowane – mówi. I dodaje, że ulica Krupówki dla wielu ma urok ze względu na jej różnorodność. - Najpierw była tam luźna zabudowa, drewniane chałupy i zagrody, potem od początku XX wieku zaczęły powstawać pomiędzy nimi kamienice. Widać to doskonale na przykładzie hotelu Morskie Oko, który po pożarze został odbudowany dużo wyższy niż sąsiednie budynki – opisuje Nowakowska-Wolak. - To pokazuje, jak zmieniały się Krupówki. Myślę, że warto zachować ten układ - różnorodność z dawnych lat, jako dokument ciągłości historycznej i rozwoju tkanki miejskiej.

Proces wpisu jest na wstępnym etapie. Postępowanie administracyjne nie będzie łatwe i krótkie. Na tym etapie właściciele nieruchomości w tym obszarze mogą składać odwołania. Tych spodziewają się urzędnicy. Paweł Dziuban szacuje, że cały proces może potrwać ok. trzech lat.

To nie będzie pierwszy wpis obszarowy w rejestrze zabytków na terenie Zakopanego. Wcześniej wpisano obszar ul. Kościeliskiej – nazywanej zakopiańską starówką, obszar tzw. Parceli Urzędniczych czy Równi Krupowej.

***
Nazwa ulicy Krupówki pochodzi od leżącej w jej górnym biegu polany należącej niegdyś do rodziny Krupowskich. Początkowo była to ścieżka łącząca Nawsie (rejon dzisiejszego zbiegu ulic: Krupówki, Kościeliska i Nowotarska) z zakładem hutniczym w Kuźnicach. Wcześniej nazywana była „Drogą do Kuźnic”. Zmieniła swoją nazwę na „Krupówki” około połowy lat ’80 XIX wieku. Początkowo w dolnym jej biegu zaczęto budować pierwsze chałupy (m.in. Gąsienicy Staszeczka, Bachledy Curusia, czy Kuby Kołodzieja). Były to początkowo budynki jednoizbowe, które zastępowano z biegiem lat klasycznymi chałupami podhalańskimi - dwuizbowymi rozdzielonymi sienią. Pod koniec XIX wieku zaczęło wznosić budynki murowane – np. Kościół Świętej Rodziny (dziś Najświętszej Rodziny), Dworzec Tatrzański, willa dra Chałubińskiego (1881-1882), Szkoła Snycerska (1882-1883). (Na podstawie informacji o parku kulturowym dla Krupówek Urzędu Miasta Zakopane).